Betrokkenheid van anderstalige ouders bij het onderwijs van hun kind
Ouderbetrokkenheid: de springplank naar gelijke onderwijskansen
Ouderbetrokkenheid: de springplank naar gelijke onderwijskansen
Onderwijs is een prachtige zaak, dat staat buiten kijf. Maar dat het onderwijs ook een complexe zaak die veel inspanning vergt van verschillende kampen, is even waar. Daarbij is ouderbetrokkenheid van groot belang; ouders moeten voldoende actieve belangstelling tonen voor het leertraject van hun kind om zijn of haar ontwikkeling te ondersteunen. Maar vooral de bijdragen van de school en de leerkracht worden vaker beklemtoond en onder de loep genomen. Die bijdragen lijken voornamelijk een grote impact te hebben op het anderstalige ouderpubliek. Kan een school de ouderbetrokkenheid van haar anderstalige ouders stimuleren? Enkele Antwerpse scholen en een bijzonder nieuwsgierige masterstudente namen de proef op de som.
Ouderbetrokkenheid is H O T
Dat leest u goed: ouderbetrokkenheid is een hot topic. Onder ouderbetrokkenheid verstaan we de actieve belangstelling die zowel ouders als scholen tonen betreffende de ontwikkeling en de schoolprestaties van het kind, en alle acties die ze binnen dat kader nemen om de morele, sociale en cognitieve ontwikkeling van het kind te optimaliseren. Een onmiskenbaar belangrijk fenomeen en een hele mond vol dus, en daarom is het ook lang niet gek dat er steeds meer aandacht komt voor kwalitatieve ouderbetrokkenheid. Gaande van beleidsmakers tot onderzoekers, onderwijsexperts, ouders en leerkrachten; het is een thema dat kan rekenen op veel meningen vanuit veel verschillende hoeken. Neem daarbij de steeds toenemende multiculturaliteit van de (school)populatie, en je komt tot een interessant vraagstuk. Want wat voor veel ouders immers als normaal wordt beschouwd, is voor anderstalige ouders echter een waar hindernissenparcours. Want hoe kijk je samen het huiswerk van je kind na als je de taal niet spreekt? Hoe vraag je naar hoe zijn of haar dag op school was, als je de woorden die je kind gebruikt niet kent? Hoe toon je engagement voor het kostbare leertraject van je kind, als je niet weet wat er in de klas gebeurt? Anno 2021 zijn er bijzonder veel ouders en kinderen in België met een migratieachtergrond. In Antwerpen heeft 50,1% van de populatie een migratiegeschiedenis, dat is dus meer dan de helft. Voor ouders die de Nederlandse taal niet machtig zijn, is ouderbetrokkenheid dus geen evident gegeven. Zich bewust zijnde van die steeds groeiende multiculturaliteit, startten vijf Antwerpse basisscholen een ouderbetrokkenheidstraject op om de betrokkenheid van hun anderstalige ouders te stimuleren. De hamvraag daar is natuurlijk: “Werkt zo’n traject?” En dat is exact de vraag waar deze masterproef het antwoord op wilde vinden.
Het ABC van het ouderbetrokkenheidstraject
Het ouderbetrokkenheidstraject gaat van start in het kleuteronderwijs en loopt door in de lagere school, en bestaat uit verschillende deelinitiatieven en projecten. Die initiatieven dienen om ouders thuis bezig te laten zijn met hun kind op een leer- en cultuurrijke manier. Een concreet voorbeeld is een
Agentschap Integratie & Inburgering. (2014, 8 mei). Wat PISA ons leert over (on)gelijkheid in het
schoolsysteem. Geraadpleegd op https://www.agii.be/nieuws/wat-pisa-ons-leert-over-ongelijkheid-in-het-schoolsysteem?fbclid=IwAR2xiQHTBVo7UUUVYc0fKfhMdc7Xdm-SlprrRYHDBS2Sw_27GO29CYz4Nbc
Agfa. (2018). 28 mei 1868: 150 jaar Lieven Gevaert. Plus (34), 4-8 Geraadpleegd op
https://agfa.com/corporate/wp-content/uploads/sites/2/2018/06/PLUS_2018-34_www.pdf
Anderson, T. (2014). Road Tested / Three Ways to Engage Parents in High-Poverty Settings.
ASCD Education update, 56(9). Geraadpleegd op
Bakker, J. (2016) Onderwijs en ouderbetrokkenheid. Pedagogiek, 36(3), 199-210.
Bakker, J., Denessen, E., Dennissen, M. & Oolbekkink-Marchand, H. (2013) Leraren en
ouderbetrokkenheid: een reviewstudie naar de effectiviteit van ouderbetrokkenheid en de rol die leraren daarbij kunnen vervullen. Nijmegen: Radboud Universiteit Nijmegen. Geraadpleegd op https://nro.nl/sites/nro/files/migrate/PROO+Leraren+en+ouderbetrokkenheid+Joep+Bakker+ea.pdf
Beks, A. & de Natris, D. (2008). Positieve effecten van anderstalige ouders over de drempel. JSW,
92, 18-21. Geraadpleegd op https://repository.ubn.ru.nl/bitstream/handle/2066/68386/68386.pdf
Boeraeve, A. & Van Rijn, M. (2010). Werken aan ouderbetrokkenheid op school: 7 dimensies als
leidraad voor succesvolle aanpak. Welwijs, 21(2), 23-25. Geraadpleegd op https://onderwijscentrumbrussel.be/sites/www.onderwijscentrumbrussel.be/files/files/document/artikel%20Welwijs-jg.21-nr.2-ouderbetrokkenheid_Ann%20en%20Marieke.pdf
Boeraeve, A. (2012) Werk maken van ouderbetrokkenheid. Naar een duurzame aanpak op zeven
dimensies. Caleidoscoop 24(5), 32-38. Geraadpleegd op https://www.agii.be/sites/default/files/bestanden/documenten/document_ouderbetrokkenheid_caleidoscoop.pdf
Burny, E., Dewulf, L., Hemmerechts, K., & Goossens, M. (2015). PIEO onder de loep: longitudinaal
onderzoek naar het effect van onderwijsinnovatie op de leerresultaten, leerwinst en het welbevinden van leerlingen in sociaal-etnisch gesegregeerde basisscholen. Uitgever: U Gent. Geraadpleegd op https://data-onderwijs.vlaanderen.be/documenten/bestand.ashx?nr=6244
Carey, M. & Forsyth, A. (2009). Teaching Tip Sheet: Self-efficacy. Geraadpleegd op
https://apa.org/pi/aids/resources/education/self-efficacy
Cijvat, I., Van Tuijl, C. & Ruiterkamp Elsbeth. (2010). De schoolleiding en ouderbetrokkenheid. In
Basisschoolmanagement (pp. 18-23). Geraadpleegd op https://www.saxion.nl/binaries/content/assets/onderzoek/meer-onderzoek/gedrag-en-leerproblemen/2014-basisschoolmanagement.pdf
Cuevas, S. (2005). Why do Parents Become Involved? Research Findings and Implications:
Summary. Geraadpleegd op https://prod-edxapp.edxcdn.org/assets/courseware/v1/21416d4885f065d20a015ba8dd103b9a/asset-v1:HarvardX+GSE4x+3T2017+type@asset+block/WhydoParentsBecomeInvolved.pdf
De kloof een beetje dichten. (2020). Groepsreflectie Handleiding voor de begeleidende docent.
Geraadpleegd op
http://dekloofeenbeetjedichten.be/sites/dekloof.dev/files/140127%20Hand…
De Mets, J. (2013). Van eiland naar wij-land. Inspiratiegids voor een goede samenwerking tussen
ouders en secundaire scholen. Drukkerij Verbeke: Gent. Geraadpleegd op https://agii.be/sites/default/files/bestanden/documenten/document_ouderbetrokkenheid_vaneilandnaarwijland.pdf?fbclid=IwAR3uHArVla0Tq4SgacrrOQXUj9wTte8arjshNPn6A5zCK5jpPO8MtLdrcgw
De Wilde, B. (2017, 10 maart). Ouderbetrokkenheid is meer dan een oudercontact. Klasse.
Geraadpleegd op https://klasse.be/78264/ouderbetrokkenheid-is-meer-dan-oudercontact/
Dearing, E., McCartney, K., Weiss, H.B., Kreider, H. & Simpkins, S. (2004). The promotive effects
of family educational involvement for low-income children’s literacy. Journal of School Psychology, 42(6), 445-460. doi:10.1016/j.jsp.2004.07.002
Desforges, C. & Abouchaar, A. (2003). The impact of parental involvement, parental support and
family education on pupil achievements and adjustment: A literature review. London: Department for Education and Skills. Geraadpleegd op https://www.nationalnumeracy.org.uk/sites/default/files/documents/impact_of_parental_involvement/the_impact_of_parental_involvement.pdf
Diversiteit In Actie. (z.j.a). Bronnenkaart. 7 dimensies van ouderbetrokkenheid. Geraadpleegd op
10 juli 2021 op https://diversiteitinactie.be/sites/default/files/bronnenkaart%207%20dimensies%20van%20ouderBH_1.pdf
Diversiteit In Actie. (z.j.b.) In partnerschap met ouders. Geraadpleegd op 14 juli 2021 op
https://diversiteitinactie.be/themas/kinderarmoede-ko/aan-de-slag-op-school/samen-met-ouders
Driessen, G. (2019). Parental involvement, parental participation, parent-school-community
partnerships. Encyclopedia. Geraadpleegd op https://encyclopedia.pub/279
Driessen, G., Smit, F. & Sleegers, P. (2005). Parental involvement and educational
achievement. British Educational Research Journal, 31(4), 509–532. Geraadpleegd op
Drijkoningen, J. (2012). Zij kwamen van verre en rondden de Kaap. Anderstalige ouders over taal
en ouderbetrokkenheid. Leuven: Centrum voor Taal en Onderwijs. Geraadpleegd op
Encyclo.nl. (2021). Schoolopbouwwerk definitie. Geraadpleegd op 10 juli 2021 op
https://encyclo.nl/begrip/schoolopbouwwerk
Epstein, J.L. (1995). School/family/community partnerships: Caring for the children we share. Phi
Delta Kappan, 76, 701-712. doi:10.1177/003172171009200326
Epstein, J. (2002). School, family, and community partnerships: Preparing educators and improving
schools. Geraadpleegd op https://govinfo.gov/content/pkg/ERIC-ED467082/pdf/ERIC-ED467082.pdf
Epstein, J.L. (2010). School/Family/Community Partnerships: Caring for the Children We Share.
Phi Delta Kappan Magazine, 92(3), 81 - 96. doi:10.1177/003172171009200326
Dienst Beroepsopleiding. (z.j.). Ouderbetrokkenheid: Ouderparticipatie. Brussel: Samyn.
Departement Onderwijs en Vorming, Dienst Beroepsopleiding. Geraadpleegd op 17 juli 2021 op https://esfvlaanderen.be/sites/default/files/attachments/products/ouderbetrokkenheidvlaanderen.pdf
Garré, M. (2017), 10 maart). #DSDISCUSSIE. Hechten we te veel belang aan het oudercontact?
Geraadpleegd op https://standaard.be/cnt/dmf20170310_02772895
De Mets, J. (2005). Samen school maken. Allochtone ouders op school. (6-50) Uitgever: Koning
Boudewijn Stichting.
Deboutte, G. (2004). Doet iedereen mee? Participatie als hefboom voor GOK: Ouderbetrokkenheid
en -participatie vergroten? Ook in een secundaire school? Een oriënterend kader voor scholen. Geraadpleegd van http://docplayer.nl/19508358-Gie-deboutte-inleiding.html
Ghysens, L. & van Braak, J. (2012). Beïnvloedende factoren van ouderbetrokkenheid: een
empirische studie in traditionele en methodescholen. Pedagogische Studiën, 89(4), 207-224. Geraadpleegd op https://onderwijsdatabank.s3.amazonaws.com/downloads/ouders.pdf
Godderis, M.-A. (2006). SchOUDERS om op te steunen: Een kwalitatief onderzoek naar de
belemmerende dan wel stimulerende factoren voor allochtone ouderparticipatie in het
Vlaamse onderwijs (masterthesis Universiteit Antwerpen). Geraadpleegd op https://medialibrary.uantwerpen.be/oldcontent/container1176/files/Wetenschapswinkel/Publicaties%202005-2006/Eindverhandeling_Marie-Anne%20Godderis_2005-2006(def).pdf
Godderis, M.-A. (2007a). Allochtone ouderparticipatie in het Vlaamse Onderwijs.
Geraadpleegd op https://www.yumpu.com/nl/document/read/18911607/pswpaper-2007-03-marie-anne-godderispdf-pswpaper-2007-03-
Godderis, M.-A. (2007b). Participatiepiramide brengt allochtone ouderparticipatie in kaart. School
en Samenleving, 16, 113-132. Geraadpleegd op https://docplayer.nl/18015694-Participatiepiramide-brengt-allochtone-ouderparticipatie.html
Griffioen, R. (2021, 5 januari). ‘Hoog- of laagopgeleid’: stop ermee! Onderwijs van morgen [online
forum] Geraadpleegd op https://onderwijsvanmorgen.nl/ovm/hoog-of-laagopgeleid-stop-ermee/
Hoover-Dempsey, K., Walker, J., Sandler., Whetsel, D., Green, C., Wilkinson, A. & Closson, K.
(2005). Why do Parents Become Involved? Research Findings and Implications. The Elementary School Journal, 106(2), 105-130. Geraadpleegd op https://www.jstor.org/stable/pdf/10.1086/499194.pdf?refreqid=excelsior%3A45a60c3b86d7f80d3cf647e063d22284
Hubo, B. (2008, 27 augustus). Onderwijscentrum Brussel van start. Geraadpleegd
op https://www.bruzz.be/samenleving/onderwijscentrum-brussel-van-start-2008-08-27
Katholiek Vlaams Onderwijs. (z.j.) Een rijke geschiedenis. Geraadpleegd op 4 juli 2021 op
https://kvo-scholen.be/geschiedenis
Kruispunt Migratie-Integratie. (2012). Naar een krachtige samenwerking tussen ouder en school.
Een werkkader. Geraadpleegd op
https://agii.be/sites/default/files/bestanden/documenten/document_werkkader_ouderbetrokkenheid.pdf
Kruispunt Migratie-Integratie. (2014). Ouders & School: sterke partners! Geraadpleegd op
https://onderwijsnetwerkantwerpen.be/sites/default/files/Flyer_7dimensies_DEF_20140211.pdf
Lefevere, F. (2019, 25 februari). In Antwerpen zijn er voor het eerst meer inwoners met
migratieachtergrond dan zonder. Geraadpleegd op https://vrt.be/vrtnws/nl/2019/02/25/in-antwerpen-zijn-er-voor-het-eerst-met-allochtonen-dan-autochto/
Lieven Gevaert. (2021, 26 januari). Geraadpleegd op 2 juli 2021 op
https://nl.wikipedia.org/wiki/Lieven_Gevaert
Lieven Gevaert Centre. (z.j.). Research [gegevens]. Geraadpleegd op 2 juli 2021 op
https://lievengevaertcentre.be/research
Loman, J. (2014). Woordenlijsten in de basischool: Een hulpmiddel bij goed
woordenschatonderwijs? Geraadpleegd op http://www.cteno.be/assets/downloads/cteno/nieuwsbrief/20/nieuwsbrief_20_woordenschatonderwijs.pdf
Mahieu, G. & Ghesquiere, S. (2016). Samenwerking in het belang van anderstalige nieuwkomers.
Geraadpleegd op https://agodi.be/sites/default/files/atoms/files/LOP_Studiedag_20160429_Praktijkverhaal_lokaal_bestuur_Verslag_werkwinkel_met_OCB.pdf
Menheere, A. & Hooge, E. (2010). Ouderbetrokkenheid in het onderwijs. Een literatuurstudie naar
de betekenis van ouderbetrokkenheid voor de schoolse ontwikkeling van kinderen. Geraadpleegd op https://www.hva.nl/binaries/content/assets/subsites/kc-oo/publicaties/nr.-05-ouderbetrokkenheid-in-het-onderwijs-def.pdf
Mertens, C., Ysenbaert, J., Vanderlinde, R. & Van Avermaet, P. (2015). Evaluatie van de
engagementsverklaring: bevraging van relevante stakeholders. Tijdschrift voor onderwijsrecht en onderwijsbeleid, 3, 15–27. Geraadpleegd op
https://biblio.ugent.be/publication/5889145/file/5889177.pdf
Migerode, F., Maes., B. & Buysse, A. (2011). Tevredenheid van adolescenten met een handicap
en hun ouders over de formele ondersteuning die ze krijgen. Geraadpleegd op https://steunpuntwvg.be/images/swvg-1-feiten-en-cijfers/30-tevredenheid-over-ondersteuning-handicap
Morreel, E., Van Avermaet, P. & Vanderlinde, R. (2012). Ouderbetrokkenheid in
ontwikkelingsperspectief. Eindrapport Vooronderzoek rond ouderbetrokkenheid in het Nederlandstalig Secundair Onderwijs in Brussel. Geraadpleegd op https://www.onderwijscentrumbrussel.be/sites/www.onderwijscentrumbrussel.be/files/files/document/Morreel%20Evelyne%2C%20Eindrapport%20vooronderzoek%20ouderbetrokkenheid%20in%20Brussels%20SO.pdf
Morreel, E., Nys, K. & Van Leeuwen, K. (2016). Ouders en jeugdwerk. Ervaringen en
verwachtingen van ouders over deelname en betrokkenheid bij jeugdwerk. Onderzoek in
opdracht van de Vlaamse overheid, afdeling Jeugd, Departement Cultuur, Jeugd, Sport en Media. Geraadpleegd op
https://kcgezinswetenschappen.be/sites/default/files/publicaties/rapport_ouders-jeugdwerk.pdf
Murray K.W., Finigan-Carr, N., Jones, V., Copeland-Linder, N., Haynie, D.L. & Cheng, T.L. (2014)
Barriers and Facilitators to School-Based Parent Involvement for Parents of Urban Public
Middle School Students. SAGE Open, 4(4), 1-12. doi:10.1177/2158244014558030
Odisee. (z.j.). Praktijkgericht onderzoek. Evelyn Morreel. Geraadpleegd op 12 juni
2021 https://praktijkgerichtonderzoek.odisee.be/?q=medewerkers/evelyn-morreel
Onderwijscentrum Brussel. (2013). Ouderbetrokkenheid in Brussel. Geraadpleegd op
Visie ouderbetrokkenheid Brussel (onderwijscentrumbrussel.be)
Onderwijscentrum Brussel. (2021a, 23 februari). Onderwijscentrum Brussel gaat aan de slag met
voorstellen van leerkrachten. Geraadpleegd op https://onderwijscentrumbrussel.be/diensten/studiedienst/nieuws/onderwijscentrum-brussel-gaat-aan-de-slag-met-voorstellen-van
Onderwijscentrum Brussel. (2021b, 15 juli). Talentboost Zomer: Taalbad voor anderstalige
nieuwkomers. Geraadpleegd op https://www.onderwijscentrumbrussel.be/diensten/studiedienst/nieuws/talentboost-zomer-taalbad-voor-anderstalige-nieuwkomers-0
Oudercontact: “Beter cultuur van betrokkenheid creëren dan verplichten”. (2017, 10 maart).
Geraadpleegd op Oudercontact: “Beter cultuur van betrokkenheid creëren dan v... (Brussel) - Het Belang van Limburg (hbvl.be)
PO-Raad (z.j.) Ouderbetrokkenheid. Geraadpleegd op 9 juli 2021 op
https://poraad.nl/ledenondersteuning/toolboxen/school-kindomgeving/ouderbetrokkenheid
Roos, B. (2019). Jaouad is wat men noemt ‘laagopgeleid’. Samenleving & Politiek, 26(5), 29-34.
Geraadpleegd op Jaouad is wat men noemt ‘laagopgeleid’ (sampol.be)
Samaey, S. & Vettenburg, N. (2007). Ontwikkeling van een instrument “betrokkenheid van ouders
bij het onderwijs”: eindrapport & bijlage. Gent: Universiteit Gent, faculteit Psychologie en Pedagogische Wetenschappen, vakgroep sociale agogiek. Geraadpleegd op http://hdl.handle.net/1854/LU-5914195
Segers, R. (2016, 9 februari). Model van Joyce Epstein [blog]. Geraadpleegd op
http://robsegers.blogspot.com/2016/02/model-van-joyce-epstein.html
Senema, S. (2020). De kwaliteit van ouderbetrokkenheid op de Maranathaschool: Een onderzoek
naar het gedrag van leraren en de waardering van ouders (masterthesis Penta Nova Zwolle). Geraadpleegd op https://peterdevries.nu/wp-content/uploads/2020/09/Sennema_180150_MEL-4-MAT-Sieds-Elze-Sennema.pdf
Smit, F. & Driessen, G. (2002). Allochtone ouders en de pedagogische functie van de basisschool.
Nijmegen: ITS. Geraadpleegd op http://its.ruhosting.nl/publicaties/pdf/r1306.pdf
Smit, F., Driessen, G., Sluiter, R. & Brus, M. (2007). Ouders, scholen en diversiteit.
Ouderbetrokkenheid en –participatie op scholen met veel en weinig achterstandsleerlingen. Nijmegen: ITS-Radboud Universiteit Nijmegen. Geraadpleegd op https://.nro.nl/sites/nro/files/migrate/Ouders-scholen-en-diversiteit.pdf
Smit, F., Sluiter, R. & Driessen, G. (2006). Literatuurstudie ouderbetrokkenheid in internationaal
perspectief. ITS: Radboud Universiteit Nijmegen. Opgevraagd van https://www.researchgate.net/profile/Geert-Driessen-2/publication/235963522_Literatuurstudie_ouderbetrokkenheid_in_internationaal_perspectief/links/0deec514d9464523ef000000/Literatuurstudie-ouderbetrokkenheid-in-internationaal-perspectief.pdf
Soenen, R. (1999). Over Galliërs en managers. Bouwstenen voor intercultureel leren. Universiteit
Gent: Steunpunt Intercultureel Onderwijs.
Suijs, S. (2001). Kampliedje met mengpaneel. Jeugdwerk en de multiculturele samenleving.
Geraadpleegd op https://lirias.kuleuven.be/retrieve/5047
Trends Top. (z.j.). Lieven Gevaert Fonds. Geraadpleegd op 4 juli 2021 op
https://trendstop.knack.be/nl/detail/409700284/lieven-gevaert-fonds.aspx
Van den Branden, K. & Verhelst, M. (2011). Naar een volwaardig talenbeleid. Omgaan met
meertaligheid in het onderwijs. Tijdschrift Van De Vereniging Voor Onderwijs in Het
Nederlands, 40(4), 3-27. Geraadpleegd op https://arts.kuleuven.be/cto/thema-taalbeleid/vandenbranden-verhelst-2009-volwaardig-talenbeleid.pdf
Verhoeven, J.C., Devos, G., Stassen, K. & Warmoes, V. (2003a) Ouders over scholen.
Antwerpen/Apeldoorn: Garant. Geraadpleegd op https://www.researchgate.net/profile/Jef-Verhoeven/publication/261725312_Ouders_over_scholen_Parents_about_schools/links/55f7d40b08ae07629dcc3873/Ouders-over-scholen-Parents-about-schools.pdf
Verhoeven, J.C., Devos, G., Stassen, K. & Warmoes, V. (2003b) Verwachtingen en
participatiebehoeften van ouders. In Vlaamse Overheid – Onderwijs en Vorming (red.), Vlaamse onderwijsindicatoren in internationaal perspectief (pp. 48-53). doi:10.13140/2.1.1993.1842.
Vettenburg, N. (2012). Maatschappelijk engagement: een besef van kwetsbaarheid.
Warmoes, V., Stassen, K., Devos, G. & Verhoeven, J. (2004). Ouders over scholen: verwachtingen
en participatiebehoeften. TORB, 5(1), 74-86. Geraadpleegd op https://researchgate.net/publication/259186905_Ouders_over_scholen_verwachtingen_en_participatiebehoeften_Parents_about_schools_expectations_and_wishes_for_participation
Vervaecke, P. (2013, 11 december). Onderwijs in Brussel is… investeren in THUISbetrokkenheid
! [sic] [blog]. Geraadpleegd op Onderwijs in Brussel is… investeren in THUISbetrokkenheid
Vervaecke, P. (2019, 26 november). Onderwijs in Brussel is… urban education, partnerschap met
ouders (4) [blog]. Geraadpleegd op https://pietvervaecke.blog/2019/11/26/onderwijs-in-brussel-is-urban-education-partnerschap-met-ouders-4/
Vlaams Ministerie van Onderwijs en Vorming. (2009, 27 april). Engagementsverklaring in het
basisonderwijs. Geraadpleegd op omzendbrief BaO/2009/02 van 27/04/2009 (vlaanderen.be)
Onderwijsinspectie. (2019). Kwaliteitsvolle kleuterparticipatie: Een
onderzoek en een bron van inspiratie. Brussel. Geraadpleegd op https://onderwijsinspectie.be/sites/default/files/atoms/files/Kwaliteitsvolle%20kleuterparticipatie%20%282019%29%20-%20LR.pdf
Vries, P. de (2017). Ouderbetrokkenheid 3.0 ©. Een manier van kijken én vier basisvormen om
effectief samen te werken met ouders. Amersfoort: Onderwijsontwikkeling en advies. Geraadpleegd op https://nijegaast.nl/itfinster/wp-content/uploads/Ouderbetrokkenheid3.0_ebook-2017.pdf
Vries, P. de (z.j.). Maak het ouders niet naar de zin! Ouderbetrokkenheid 3.0. Ouderbetrokkenheid
is meer dan ouders informeren.
Williams, T.T. & Sánchez, B. (2013). Identifying and Decreasing Barriers to Parent Involvement
For Inner-City Parents. Youth & Society, 45(1), 54-74. doi:10.1177/0044118X11409066