Emiel Van Loven, de onzichtbare generatie van het modernisme
De onzichtbare generatie van het modernisme
Emiel Van Loven
“Nu rij je voorbij zijn realisaties zonder te beseffen dat híj ze heeft getekend, maar binnenkort zal je ze meteen herkennen”, is wat Julia Goor mij bij onze eerste ontmoeting zei. Dit was een veelbelovende uitspraak aan de start van een thesisonderzoek rond haar echtgenote, de modernistische architect Emiel Van Loven. Had deze tot voordien onbekende architect zo’n uitgesproken vormentaal in zijn ontwerpen dat ik hem na een jaar onderzoek zou herkennen? Wat zegt dit over Van Loven als ontwerper? Hij bleef gedurende zijn carrière als modernistisch architect vrijwel volledig onder de radar. In Herentals, zijn geboortedorp, is zijn naam iets minder vreemd. Maar hoewel hij ook in steden als Brussel realisaties neerzette, blijft hij vrijwel onzichtbaar binnen de naoorlogse modernistische stroming. Het modernisme kent natuurlijk enorm veel architecten, waarvan verschillende wel doorbraken als trendzetters en invloedrijke ontwerpers. Wat heeft men nodig om gezien te worden én bestempeld te worden als revolutionair architect binnen een stroming waar al zoveel over verteld is? Waar ligt de waarde van het oeuvre van Van Loven? Is zijn werk vandaag nog steeds relevant binnen ons Vlaams patrimonium?
Signatuur Van Loven
Na een jaar intensief onderzoek te hebben verricht rond het werk van Van Loven, krijgt Julia gelijk; zijn architecturale stempel is duidelijk herkenbaar binnen het Kempense landschap. Van Loven wist zijn huizen te identificeren, te brandmerken met zijn signatuur. Dat Van Loven-signatuur vraagt uiteraard om een verdere uitlichting. Want het uiteindelijke doel van mijn onderzoek is natuurlijk om u, de lezer ook wegwijs te maken in wat Van Loven net kenmerkt. Daarnaast is het relevant om ook de context waarin Van Loven ontwierp te kaderen en te projecteren op zijn realisaties. Hoe de moderne tijdsgeest 60 jaar later nog steeds zijn invloed uitoefent lijkt mij meer dan ooit relevant.
Uitgebreid oeuvre
Na zijn studies aan het Sint-Lukas Instituut loopt Van Loven zijn stage bij Georges Pepermans, een modernistisch architect die vooral gekend is voor zijn realisatie van het studentenhuis Pius X en het studentenrestaurant Alma III in Heverlee. Samen met Pepermans tekenen ze het Albert I Instituut in Elsene, een tehuis met drie verdiepingen en een klooster.
Van Lovens verhaal als zelfstandig architect start in Grimbergen, waar hij samen met collega Chris Broeckaert een woonwijk realiseert. Ze noemen zichzelf ‘Dimensie 3’, een architectencollectief bestaande uit vier ex-architectuurstudenten die afstudeerden aan het Sint-Lukas Instituut te Schaarbeek. Naast Van Loven en Broeckaert, bestaat het team uit Simon De Neef en Michel Viérin. Ze werken samen aan diverse projecten in en rond Brussel, maar realiseren daarnaast ook eigen projecten. Van Loven en Broeckaert worden aangesteld om een moderne tuinwijk te realiseren voor jonge Vlaamsgezinde families. ’t Zonneveld werd destijds gepromoot als “een gemeenschappelijk wonen”, waarbij alle inwonende gezinnen een moderne bungalowwoning krijgen toegewezen en waar muren, heggen en afbakeningen uit den boze zijn. “De kinderen wisten in elk huis het toilet zijn”, vertelde één van de oorspronkelijke bewoonsters mij. 60 jaar later is er van dat gemeenschappelijk wonen nog weinig te zien. Maar de huizen werden door Van Loven ontworpen als “groei-woningen”, die konden uitbreiden naarmate het gezin groter werd. Om de productieprijs zo laag mogelijk te houden, werkten de architecten met standaardafmetingen waarbinnen de verschillende functies van de woning pasten. Zo ontstaan er vier verschillende type woningen, die telkens anders worden geschakeld. Nv Expansie, het aannemersbedrijf dat de woningen verkoopt, noemt ze “appartementen op de begane grond”. Omdat het bouwperceel zich naast een voormalige luchthaven bevindt, mogen de woningen zich beperken tot een gelijkvloers woonoppervlakte. Vandaar de verwijzing naar een appartement, dat ook op een kleine oppervlakte alle voorzieningen huishoudt. De woonwijk krijgt in het onderzoek bijzondere aandacht omdat het project ook vandaag nog enorm veel woonkwaliteiten heeft, hoewel een deel van de oorspronkelijke woningen volledig verbouwd zijn.
Van Loven realiseert ook enkele private woningen in en rond Brussel maar trekt al snel terug naar zijn bakermat, de Antwerpse Kempen. Hier realiseert hij verschillende villa’s, gezinswoningen en publieke gebouwen. In het onderzoek bespreken we van elke soort een voorbeeld; woning Noppen in ’t Zonneveld, villa Vandervoort in Geel, gezinswoning Van Loven in Mol, Sporthal Onze-Lieve-Vrouw Olen en de Sint-Janskerk in Herentals. Deze woningen worden beschreven vanuit een persoonlijk bezoek aan de woning. In deze beschreven ervaring worden de kwaliteiten alsook de sfeer van de realisatie naar voor gebracht. Zo wordt de nadruk niet alleen op de woning gelegd, maar ook op Van Loven, de bewoners en hun verhaal.
Na het lezen van mijn onderzoek slaagt u er misschien ook in zijn signatuur te herkennen, maar vooral…erkent u deze waardevolle en relevante erfgoed-architectuur.
Bont, Y., & Strauven, F. (2012). Architectuur in de golden sixties. Tielt, Belgi.:
Lannoo.
Afscheidsrede begrafenis Emiel Van Loven.
Agentschap Onroerend Erfgoed 2021: Dimensie 3- Atelier voor architektuur
en ruimtelijke ordening. Geraadpleegd op 21 november 2020 van https://inventaris.
onroerenderfgoed.be/personen/11009
Agentschap Onroerend Erfgoed 2021: Studentenhuis en kapel Pius X.
Geraadpleegd op 21 november 2020 van https://id.erfgoed.net/erfgoedobjecten/
201406
Agentschap Onroerend Erfgoed 2021: Studentenhuis en kapel Pius X.
Geraadpleegd op 21 november 2020 van https://id.erfgoed.net/erfgoedobjecten/
201406
Atelier 5 Architekten und Planer AG. Startseite. Geraadpleegd op 14 december 2020, van https://atelier5.ch/
B.ka, I. en Lemoine, L. Koolhaas Houselife. Online stream. Ila B.ka, andLouise Lemoine. Frankrijk, 2008.
Bekaert, G. (1995). Hedendaagse Architectuur in Belgi.. Tielt, Belgi.: Lannoo.
Bekaert, G. en Strauven, F. (1971). Bouwen in Belgi. 1945–1970. Brussel, Belgi.: Nationale confederatie van het bouwbedrijf.
Bont, Y., & Strauven, F. (2012). Architectuur in de golden sixties: De Turnhoutse School. Tielt, Belgi.: Lannoo.
Bradfer, F. (1987). Georges Pepermans. Elsene, Belgi.: Centre de recherches en architecture (C.R.A.).
Burckhardt, L. (1961). Neue Formen des Wohnens (Vol. 48). Bern, Switzerland: Werk.
Chen-Yu Chiu, Philip Goad , Peter Myers & Cem Yılgın (2020) Ideas and ideals in J.rn Utzon’s courtyard houses: dwelling, nature, and Chinese architecture, The Journal of Architecture, 25:5, 513-557.
Curriculum Vitae Emiel Van Loven, opgesteld door Julia Goor (echtgenote) en Jan Van Loven (zoon), september 2020.
De Standaard. droom? neen, werkelijkheid door “integraal wonen”(adv.). 1967.
De Standaard. Nieuwe bouwstijl in Belgi., flats op de begane grond. 24 februari 1967.
De Standaard. Regie der gebouwen. Geraadpleegd op 3 mei 2021.
De vijf punten van Le Corbusier. (z.d.). Geraadpleegd op 21 april 2021, van
https://www.huissonneveld.nl/node/13/tour
De Vos, E. (2012). Hoe zouden we graag wonen? Woonvertogen in Vlaanderen tijdens de jaren zestig en zeventig (1ste editie). Leuven, Belgi.: Universitaire Pers Leuven.
Demeulemeester, T. & Sabato NL. (2017, 12 juni). Binnenkijken bij de enige Belg met een Frank Lloyd Wright-huis. Geraadpleegd op 12 april 2021, van
https://www.tijd.be/sabato/homepage/binnenkijken-bij-de-enige-belg-mete…
Difford, R.J. Le Corbusier, the Pavillon de l’Esprit Nouveau dioramas and the science of visual distance. Taylor & Francis. 2017
Ebenezer, H. (1902). E. HOWARD, GARDEN CITIES OF TO-MORROW. Geraadpleegd op 22 april 2021, van http://urbanplanning.library.cornell.edu/DOCS/howard.htm
Een droom in harde steen. Advertentie in “50 jaar Zonneveld 1965-2015”
Geschiedenis VRG via https://www.vrg.be/geschiedenis
Goor, J. (2021) persoonlijke communicatie. Herentals
H. (2016, 2 maart). Architect Emiel Van Loven overleden. Geraadpleegd op 2
april 2021, van https://www.nieuwsblad.be/cnt/dmf20160301_02159719
https://www.nieuwsblad.be/cnt/dmf20200222_04860124
Interview Baelus, P. november 2020.
Interview Beutels, J. 27 november 2020.
Interview C. Broekaert. 22 november 2020. Brussel
Interview Guy en Paula Noppen, 29 maart 2021. Grimbergen.
Interview Kine Lodewijckx, 1 december 2020. Geel.
Interview Marcel Van Loven. 8 mei 2021, Millegem Mol
Interview Torfs, A. 3 februari 2021. Herentals
Interview Vandepoel, L. April 2021. Olen.
K. Theunis. 2008: De zoektocht naar een Belgisch woonproject 1965-1975.
Toenadering tussen ontwerpers en overheid in de praktijk van het private
wonen, onuitgegeven doctoraatsverhandeling, Katholieke Universiteit Leuven, faculteit ingenieurswetenschappen, 236-237.
Kooning, M., & Bekaert, G. (2001). Horta and After. Amsterdam, Nederland: Amsterdam University Press.
L’ Esprit nouveau. (z.d.). Geraadpleegd op 22 april 2021, van https://www.oxfordreference.com/view/10.1093/oi/authority.2011080309575… 166 167
La maison: revue mensuelle d'architecture, de d.coration et d'art m.nager. Nr 9: L'Institut Albert Ier, . Bruxelles, Architecte: Georges Pepermans, Collab.: E. Van Loven, arch., pp. 254-257. 1961.
Lagrou, E., & Banen, M. (2015). 50 jaar Zonneveld, 1965–2015. Grimbergen, Belgi..
Le Corbusier. Toward an Architecture. Vertaald door John Goodman. Los Angeles: Getty Research Institute, 2007
Ledent, G. (2019, 30 september). From Ideal Proposals to Serial Developments: Victor Bourgeois’ Schemes in the Light of Post-War Developments in
Brussels, Urban Planning. Geraadpleegd op 22 april 2021, van https://www.cogitatiopress.com/urbanplanning/article/view/2115
M.V.O. (1999, 13 december). Creatief op Cultuur. Geraadpleegd op 13 januari 2021, van https://www.standaard.be/cnt/dst13121999_005
Marc Dessauvage | Archipel. (z.d.). Geraadpleegd op 13 april 2021, van https://archipelvzw.be/nl/archief/architecten/marc-
Morgenthaler, N. (1961). Siedlung Halen bei Bern (Vol. 29). Bern, Zwitserland: Cementbulletin.
Nevejans A. ODIS, Leon Stynen. 7 juni 2019. http://www.odis.be/lnk/PS_64535. Geraadpleegd op 21 april 2021
Otten, H. (2020, 22 februari). Wat als. . . we de kerk vol zonnepanelen leggen? Geraadpleegd op 4 mei 2021.
Over ons | Architects in Motion. (z.d.). Geraadpleegd op 6 april 2021, van https://www.architectsinmotion.be/over-ons
P. Pepermans, persoonlijke communicatie (mailverkeer), 25 februari 2021.
Patteeuw, V., van Aerschot, P., & Loeckx, A. (2007). Paul Van Aerschot. Leuven,
Belgi.: Universitaire Pers Leuven.
Pauwels, D. (2017). Stynen, L.on. Geraadpleegd op 22 april 2021, van https:// inventaris.onroerenderfgoed.be/personen/4663
R. Braem (1976). Audifragment over de Turnhoutse School. Openbaar Kunstbezit. VRT-Beeldarchief.
Reggev, K. 2019, 24 april. The Conversation Pit Makes a Big Comeback in
These Fabulous Modern Spaces. Geraadpleegd op 2 maart 2021, van https:// www.dwell.com/article/conversation-pit-modern-design-ideas-d7d5ff0e
Regie der Gebouwen | De vastgoedbeheerder van de federale staat. (z.d.).
Geraadpleegd op 2 februari 2021, van https://www.regiedergebouwen.be/nl
Servell.n, S. (2021). 7 Arts | Abstract Modernisme. Geraadpleegd op 23
april 2021, van https://abstractmodernisme.vlaamsekunstcollectie.be/nl/tijdschrift/ 7-arts
Stead, N., Gosseye, J., & van der Plaat, D. (2019). Speaking of Buildings. Amsterdam, Nederland: Amsterdam University Press.
Strauven, I. (2021). Victor Bourgeois 1897–1962: modernity, tradition & neutrality. Rotterdam, Nederland: nai010.
Tegenbos, G. (2000, 7 juli). POSTUUM. CVP-politicus Frans Van Mechelen. Geraadpleegd op 15 januari 2021, van https://www.standaard.be/cnt/
UK Essays. (November 2018). Modernisme in de architectuur. Retrieved from https://www.ukessays.com/essays/architecture/modernisme-in-de-architect…. php?vref=1. Geraadpleegd op 20 april 2021.
Van Herck, K. (2016). Bourgeoiswijk. Geraadpleegd op 22 april 2021, van https://inventaris.onroerenderfgoed.be/erfgoedobjecten/302120
Van Herck, K. en Vandeweghe, E. Onderzoeksrapport: Goed wonen voor iedereen: een rijke geschiedenis Onderzoek naar de erfgoedwaarden van het
sociale woningbouwpatrimonium in Vlaanderen. 22 mei 2017. Agentschap Onroerend Erfgoed.
Van Herck, K., & De Meulder, B. (2009). Wonen in meervoud. Groepswoningbouw in Vlaanderen (2000–2010). Amsterdam, Nederland: SUN.
van Loo, A., Dubois, M., Strauven, F., & Poulain, N. (2003). Repertorium van de architectuur in Belgi. van 1830 tot heden. Antwerpen, Belgi.: Mercatorfonds.
Van Loven, E. (2004). Franstišek Štorek - Zapomentý den.k. Praag, Tsjechi.: ART D - Grafický ateli.r Černý. 155 – 160.
Verwinnen, K. (2018). Woonwijk Drogenberg. Geraadpleegd op 6 december
2020, van https://inventaris.onroerenderfgoed.be/erfgoedobjecten/301260
Vlaams Architectuur Instituut. (2018, 9 oktober). L.on Stynen, architect [Videobestand]. Geraadpleegd van https://www.youtube.com/watch?v=s7dhlWsDlHs
Vlaams Architectuur Instituut. (2018a). L.on Stynen & zijn tijdgenoten.
Delen Private Bank i.s.m. Vandekerchove & Devos. Geraadpleegd van https://
www.vai.be/volumes/general/tentoonstellingsgids_architect_leon_stynen_e…
Vos, E. (2012). Hoe zouden we graag wonen? (1ste ed.). p 205. Leuven, Belgi.: Universitaire Pers Leuven.
Wauters, R. (2009). Het Groene Hout. Leuven, Belgi.: Castrum.