Hoe kunnen leraren kinderen met gescheiden ouders helpen op school?

Yvonne Wanders
Persbericht

Eén leraar kan het verschil maken voor een kind met gescheiden ouders

Ben jij één van die leerlingen in de basisschool geweest die het allemaal even niet meer wist toen je ouders vertelden dat ze gingen scheiden? En herinner je je nog die lerares die toen extra aandacht voor je had? Zou je niet willen dat elk kind dat een scheiding moet meemaken, zo’n fijne begripvolle lerares had als jij?

Een scheiding is voor elk kind een ingrijpende gebeurtenis en vindt vooral plaats tijdens de basisschoolleeftijd van kinderen. Kinderen moeten allereerst een bekende gezinssituatie leren loslaten, wennen aan een nieuwe situatie en vaak ook leren omgaan met een tweede scheiding, omdat bijna de helft van alle nieuwe gezinnen opnieuw uiteen valt. Daarbij krijgen kinderen vaak te maken met loyaliteitsconflicten en gevoelens van rouw en verdriet. Het is logisch dat dit voor veel onrust, onzekerheid en spanning zorgt en van invloed is op de schoolresultaten en het welzijn van het kind.

Als afronding van de opleiding Gezinswetenschappen onderzocht Yvonne Wanders op welke manier(en) leraren van basisscholen hun leerlingen, die een scheidingssituatie meemaken of hebben meegemaakt, effectief kunnen ondersteunen. Daarbij combineerde ze literatuur met voorbeelden uit de praktijk, vanuit België en Nederland. Ze vergeleek schoolreglementen en scheidingsprotocollen, verrichtte een onderzoek onder zorgcoördinatoren van basisscholen in de provincie Antwerpen en hield gesprekken met het Nederlandse Expertisebureau Kind | School | Scheiding en een scheidingsexpert op een Nederlandse basisschool. “Het uiteindelijke doel is om de thuissituatie van kinderen in scheidingssituaties een plek te geven binnen de schoolmuren in België”, concludeerde Yvonne.

Belangrijke signalen opmerken zoals plotseling agressief gedrag

Leraren op basisscholen zijn veelal, buiten de ouders natuurlijk, de personen die een kind het meeste ziet. Bij een scheidingssituatie zijn zij degenen die belangrijke signalen kunnen opmerken. Wanneer een school heel helder is bij de inschrijving en er voor ouders voldoende ruimte is om de gezinssituatie nauwkeurig te beschrijven, biedt dit houvast aan ouders en kinderen. Niet alleen bij de inschrijving, maar ook bij de verdere schoolloopbaan, is het belangrijk dat een school op de hoogte is van de thuissituatie. Vanuit drie verschillende invalshoeken bekeek gezinswetenschapper Yvonne Wanders scheidingssituaties op basisscholen.

In de eerste invalshoek, de ontwikkelingspsychologische, wordt duidelijk welke extra ontwikkelingstaken kinderen in scheidingssituaties hebben. Na een scheiding hebben kinderen twee verliezen te verwerken: een verlies aan structuur van het ‘normale’ gezin en een verlies van de dagelijkse aanwezigheid van één van de ouders. Het uit elkaar vallen van een gezin, is in emotioneel opzicht te vergelijken met het verlies van een dierbaar persoon. Zowel ouders als kinderen gaan door een rouwproces. Kinderen geloven vaak niet dat de andere ouder echt weg is en deze ontkenning helpt hen om de realiteit stap voor stap aan te kunnen. Vaak voelen ze zich ook in de steek gelaten wat kan leiden tot agressie.

De tweede invalshoek stond in het teken van zorgtaken in het onderwijs. Vanuit de verschillende fasen in de zorg op school werd er specifiek naar kinderen in scheidingssituaties gekeken. De derde invalshoek ging dieper in op de communicatie tussen school en gescheiden ouders. Er werd aandacht besteed aan het recht op informatie, gesprekken met gescheiden ouders en kinderen.

Inventariseer ondersteuningsbehoeften in het schoolteam

Op basis van de vele inzichten, ontwikkelde Yvonne drie veranderingsvoorstellen. Ze realiseert zich maar al te goed basisscholen kunnen denken: “Is het onze verantwoordelijkheid om extra zorg te bieden aan kinderen in scheidingssituaties?” Toch kunnen scholen er niet omheen. “Per klas zijn er gemiddeld zes leerlingen uit een gebroken gezin, dus scheidingsproblematiek komt hoe dan ook de klas binnen, legt Pieter Stoop uit in zijn boek ‘Omgaan met scheiding op school’.  Als eerste is er een voorstel tot inventarisatie van ondersteuningsbehoeften bij scheidingssituaties binnen scholen. Dat is het beginpunt voor een schoolteam, om in kaart te brengen wat er al is en waar er nog behoefte aan is. Dat kan met behulp van de inventarisatievragenlijst. Zo wordt duidelijk of er draagvlak is voor een visie en beleid voor kinderen in een scheidingssituatie.

Ontwikkel een scheidingsprotocol op school

Een tweede voorstel is de ontwikkeling van een scheidingsprotocol op school. Het vormt een basis van waaruit heldere afspraken zijn geformuleerd en dat biedt rust voor zowel ouders, kinderen als de school zelf. In Nederland zijn er scholen met een keurmerk ScheidingsExpertSchool zodat ouders weten dat er op die school kennis en expertise is in het omgaan met kinderen in scheidingssituaties. Er is geen ‘juiste’ weg, alleen is een gemeenschappelijke visie die gedragen wordt door het hele schoolteam wel een noodzaak zodat ouders op dezelfde manier te woord worden gestaan, ongeacht bij welke leraar hun kind(eren) zitten.

Deel kennis over signalen bij kinderen in scheidingssituaties

Een derde veranderingsvoorstel gaat over het delen van kennis over de signalen bij kinderen in scheidingssituaties. Hoe meer situaties herkend worden, hoe meer erkenning er kan volgen. Een hulpmiddel hierbij is een informatiefiche over kinderen met gescheiden ouders. Daarop staan o.a. concrete tips in de vorm van do’s en don’ts voor leraren in de omgang met kinderen van gescheiden ouders. De informatiefiche wordt toegevoegd aan de Map Leerzorg die een aanbod aan zorg via internet ter beschikking stelt. Zo kunnen leraren, CLB-medewerkers, maar ook ouders hiervan online gebruikmaken. Het belangrijkste voor leraren is misschien wel dat zij begrip tonen voor leerlingen met gescheiden ouders en niet slecht spreken over één van de ouders. Als leraren begrip opbrengen voor de gevoelens van kinderen, voor hun minder goeie prestaties, voor het feit dat ze hun huiswerk hebben laten liggen bij de andere ouder, helpen ze hun leerlingen in een hele moeilijke periode thuis. Samen met een leerling kan een leraar bekijken wat kan helpen, zonder boos te worden of straf te geven. Leraren oordelen in geen geval over de ouders omdat kinderen nu eenmaal loyaal zijn naar beide ouders toe. Loyaliteitsproblemen moeten voorkomen worden.

Bibliografie

Emmery, K., & Wiewauters, C. (2016). Awel, ik ben in de war door de scheiding van mijn ouders. Een kwalitatieve analyse van de gesprekken van kinderen en jongeren met Awel over de scheiding van hun ouders. Geraadpleegd op 11 januari 2021, via https://cdn.nimbu.io/s/wiwrlkx/assets/Definitief_rapport_Awel_ik_ben_in… or_de_scheiding_van_mijn_ouders.pdf Eureka Leuven (2004). Map ‘Leerzorg’. Geraadpleegd op 29 mei 2021, via https://eurekaleuven.be/map-leerzorg/ Expoo. Brochure ‘Een kind van gescheiden ouders inschrijven in de kinderopvang: zo doe je dat’. Geraadpleegd op 23 mei 2021, via https://expoo.be/brochure-een-kind-van-gescheiden- ouders-inschrijven-in-de-kinderopvang-zo-doe-je-dat Haartsen, F. (2017). Gebroken gezinnen: Door professionals waargenomen signalen van scheidingsproblematiek als indicatie voor hulpverlening. [Masterthesis]. Utrecht: Universiteit Utrecht. Haverkort, C., & Spruijt, E. (2012). Kinderen uit nieuwe gezinnen: Handboek voor school en begeleiding. Houten: LannooCampus. Keirse, M. (2002). Kinderen helpen bij verlies. Een boek voor al wie van kinderen houdt. Tielt. Lannoo. Omer, H., & Wiebenga, E., (2015). Geweldloos verzet in gezinnen: Een nieuwe benadering van gewelddadig en zelfdestructief gedrag van kinderen en adolescenten. Houten: Bohn Stafleu van Loghum. Onderwijs Vlaanderen. Geraadpleegd op 12 mei 2021, via https://onderwijs.vlaanderen.be/nl/ambtsgeheim-en-beroepsgeheim-in-onde… Pameijer, N., Denys, A., Timbremont, B., & Van De Veire, H. (2018). Handelingsgericht werken. Samenwerken aan schoolsucces. Vlaamse editie, p.145-196. Leuven: Acco. Pasteels, I., Smit, S., Bastaits, K., & Mortelmans, D., (2014). Kennis over en gebruik van professionele echtscheidingsbemiddeling in het licht van de wet van 18 juli 2006. Relaties en Nieuwe Gezinnen, 4 (4), pp. 1-30. Geraadpleegd op 26 mei 2021 via http://www.relatiesennieuwegezinnen.be Prodiagnostiek (z.d.). Geraadpleegd op 9 april 2021, via https://www.prodiagnostiek.be/?q=zorgcontinu%C3%BCm-en-beslisboom Singendonk, K., & Meesters, G. (2012). Kind en echtscheiding: Een ontwikkelingspsychologisch perspectief. Amsterdam: Pearson. Spruijt, A.P., & Kormos, H. (2010). Handboek scheidende kinderen. Houten: Bohn Stafleu van Loghum. Stoop, P. (2019). Omgaan met scheiding op school. Dordrecht: Instondo B.V. 51 Struyf, E., Adriaensens, S., & Verschueren, K. (2013). Geïntegreerde zorg op school. Een inspiratieboek voor de praktijk. Leuven: Acco. Van der Pluijm, A., & Grevelt, M. (2013). School en echtscheiding: Alledaagse begeleiding binnen een schoolbreed beleid. Amsterdam: Uitgeverij SWP. Van Eyken, M., & Wiewauters, C. (2014). Een week mama, een week papa? Wat kinderen bij een scheiding echt nodig hebben. Tielt: Lannoo. Villa Pinedo. Open brief voor leraren. Geraadpleegd op 6 november 2019, via https://www.villapinedo.nl/open-brieven/ Wallerstein, J.S. & Blakeslee, S. (1989). Nieuwe kansen: Mannen, vrouwen en kinderen, tien jaar na de echtscheiding. Utrecht: Het Spectrum. Wallerstein, J.S. & Corbin, S.B. (1989). Daughters of Divorce: Report from a Ten-Year Follow-Up. American Journal of Orthopsychiatry, 59 (4), 593-603. Wanders, Y. (2018). De rol van de omgeving bij echtscheidingsprocessen waarbij minderjarige kinderen betrokken zijn. Projectwerk. Odisee Hogeschool Schaarbeek. Werkgroep preventie Hoogconflictueuze Scheiding (HCS). Geraadpleegd op 2 maart 2021 via https://www.caw.be/hoe-wij-helpen/preventie/vechtscheidingen- voorkomen/werkgroep-preventie-hoogconflictueuze-scheiding-hcs/ Schoolreglementen en scheidingsprotocol: Schoolreglement basisschool De Kolibrie Antwerpen. Geraadpleegd op 15 oktober 2020 via https://www.stedelijkonderwijs.be/dekolibrie/schoolreglement-42 Schoolreglement kleuterschool De Musjes, Antwerpen. Geraadpleegd op 15 oktober 2020 via https://www.stedelijkonderwijs.be/demusjes/schoolreglement-49 Schoolreglement vrije school Sint Ursula, Antwerpen. Geraadpleegd op 15 oktober 2020 via https://sintursulawilrijk.be/lagere-school/info-1/schoolreglement.html Scheidingsprotocol Nutsbasisschool in Breda. Geraadpleegd op 21 mei 2021 via https://nbsdirkvanveen.nl/downloads/