De zebravis als proefkonijn

Wereldwijd worden er duizenden chemische stoffen geproduceerd. Die moeten van Europa worden getest op mogelijke gevaren voor mens en milieu. De huidige testmethodes zijn echter duur, tijdsrovend en zullen aan zo’n 2,6 miljoen proefdieren het leven kosten. De zebravis kan een oplossing bieden, zo wijst onderzoek uit.

Pesticiden, geneesmiddelen, plastics en andere chemicaliën kunnen tot ernstige ontwikkelingsafwijkingen leiden. Zo blijken teratogene stoffen (chemicaliën die de ontwikkeling van het embryo verstoren) verantwoordelijk voor 5 à 10% van de aangeboren afwijkingen zoals het down-syndroom, een waterhoofd of een open ruggetje. Het is dus van groot belang om deze stoffen te identificeren. Om die reden wil Europa informatie verzamelen over de toxiciteit van alle chemicaliën waarvan jaarlijks meer dan 1 ton wordt geproduceerd. Maar met de huidige methodes zou het testen van alle chemische stoffen tientallen jaren duren en zo’n 1,5 miljard euro kosten. Daarbij zouden ook zo’n 2,6 miljoen proefdieren (muizen, konijnen en ratten) het leven moeten laten. De industrie zoekt daarom naar alternatieve testmethoden om de gevaren van chemicaliën te achterhalen.

Ook Evelyn Stinckens, master in de biologie (Universiteit Antwerpen), zocht in haar masterproef naar een alternatief en ging aan de slag met embryo's van de zebravis, een tropische zoetwatervis afkomstig uit Zuid-Azië. De zebravisembryo’s kunnen een goedkope en efficiënte oplossing bieden. De zebravis en de mens vertonen een groot aantal gelijkenissen. Zo zijn onder meer het zenuw- en het spijsverteringsstelsel van de zebravis verrassend genoeg erg gelijkaardig aan dat van de mens. Bovendien ontwikkelen de embryo’s zich buiten het lichaam van de moeder en zijn de eitjes transparant. Hierdoor kunnen onderzoekers de visjes letterlijk zien groeien en ontwikkelen. Een ander voordeel is dat zebravissen een zeer snelle ontwikkeling kennen. Vijf dagen na de bevruchting zijn de belangrijkste organen gevormd. De vissen planten zich ook zeer snel voort. Een vrouwtje kan wekelijks tot 400 eitjes leggen, terwijl muizen er drie weken over doen om 10 kleintjes te baren. Ook is het onderhoud goedkoper: het kost maar 6,5 cent per dag om een tank met een dozijn vissen te onderhouden tegenover 90 cent om vijf muizen in een kooi te houden. Het belangrijkste voordeel is echter dat zebravisembryo's geen proefdieren zijn volgens de Europese wetgeving. Een embryo is immers een ontwikkelingsstadium dat niet beschermd wordt.

Dat alles maakt de zebravis erg geschikt voor het bestuderen van mogelijke ontwikkelingsafwijkingen die het gevolg zijn van chemicaliën. Stinckens ontwikkelde een test die teratogene stoffen helpt identificeren. De onderzoeksresultaten kunnen gebruikt worden om de gevaren van chemische stoffen voor de mens te leren inschatten, zodat het aantal aangeboren afwijkingen kan dalen. Door de zebravis in de toekomst te gebruiken in experimenten zal ook het gebruik van proefdieren drastisch dalen.

Dit artikel verscheen in Metro.