Interculturele -en religieuze humor

Als er één onderwerp is waarbij voorzichtigheid is geboden, is het humor. Al is dit juist een ‘contradictio in terminis. Een grap gaat meestal niet gepaard met enige voorzichtigheid of reserves, maar wel met vrijheid. Door deze grenzeloosheid ontstaat het gevaar dat het fout kan lopen.

Ver moet er niet gezocht worden naar zogenaamde ‘misbegrepen’ grappen. Het Marseillaise-incident en ‘de intellectuele capaciteit van de Walen om Nederlands’ te leren, (of althans het vermeende gebrek hieraan) toont ons dat zelfs een hele rits diploma’s en/of ervaring in het politieke wereldje niet voor verontwaardigde reacties kunnen zorgen. Er is in deze weinig verschil met een onschuldig bedoelde ‘allochtonen’ grap. Ze schieten namelijk hun uitgangspunt van ironisch bedoelde spot voorbij.

Bij de ontleding van dergelijke humortypen zien we dat ze in essentie altijd gaan over tegenstellingen. Gaande van Vlaams-Waals, allochtoon-autochtoon, laag -en hogeropgeleiden... Om in veralgemenende termen te spreken kan men zeggen dat humor, afkomstig van mensen met een hoge maatschappelijke status, die gericht is op, of gaat over, mensen met een lagere status, door deze laatste maar matig geapprecieerd kan worden.

Het duidelijkste voorbeeld is dat van stand-up comedians zoals Najib Amhali en Jamal Boukhriss. Hun grappen over racisme en vooroordelen oogsten veel succes onder de toehoorders. Doordat ze zelf tot de groep behoren waarmee gespot wordt, en dus aan zelfspot doen, zal de ondertoon van hun humor niet negatief overkomen. Men zal er op die manier zelfs in slagen om clichés en vooroordelen belachelijk te maken en zo ook te ontkrachten, wat ontegensprekelijk een laagdrempelige en effectieve manier is om tot een beter samen-leven te komen.

En net zoals onze zuiderburen op hun tenen getrapt zijn als een belangrijke politicus hen op een sarcastische manier op de korrel neemt, zullen mensen van een andere etnisch culturele afkomst het niet leuk vinden als ze ‘belachelijk’ gemaakt worden. Dit is trouwens één van de sterkste, negatieve, emoties die er zijn, zeker als men zich door allerlei redenen minder gemakkelijk kan verdedigen.  

Als daarenboven nog eens de factor ‘religie’ bijkomt, is het hek volledig van de dam. Het meest treffende voorbeeld zijn de zogenaamde ‘Mohammed’-cartoons, dewelke in 2005 in de Deense krant Jyllands-Posten verschenen. Nog nooit veroorzaakten zulke eenvoudige tekeningen dergelijke gevolgen. Of men zou moeten teruggaan naar Benjamin Franklin, wiens ‘Join, or Die’ -cartoon in de 18 de eeuw een directe aanleiding was voor de Amerikaanse onafhankelijkheidsoorlog. De gevolgen zijn ons dus bekend, de oorzaken daarentegen veel minder.

Enerzijds hebben sommige moslim-leiders dankbaar gebruik gemaakt van de cartoons om hun bevolking op te ruien tegen het westen, en zo in één adem ook allerlei invloeden van het westen tegen te gaan. Anderzijds mag niet vergeten worden dat de krant grofweg moslims wou provoceren door een islamitisch taboe te schenden, iets wat de hoofdredacteur trouwens bevestigt.

Maar bovenal heeft men gezondigd tegen de regels van ‘de goede grap’. De Mohammed cartoons zijn in feite ‘etnische humor’. De Mohammed cartoons werden gemaakt in een rijk, blank, welvarend (en vooral erg rechts) land, en waren gericht op een groep die het in Denemarken, en in uitbreiding het westen, niet altijd even gemakkelijk heeft.   

Westerse intellectuelen, met in hun zog de politici en journalisten reageren geschokt op de protesten en hielden een vurig pleidooi voor quasi ongelimiteerde vrijheid van meningsuiting. Met dit laatste ben ik niet akkoord, want grappen over de holocaust, gehandicapten, religie.. doen meestal meer kwaad dan goed. Een geniale ‘witz’ kan er best mee door, maar met alles wat minder is moet men opletten. Daarom geef ik de intellectuelen die op de barricaden het recht op vrije meningsuiting stonden te verdedigen ongelijk. Men zou zich altijd de vraag moeten stellen wat het uithaalt. Weegt de publicatie van 12 prenten en een debat over vrije meningsuiting op tegen de verzuurde relaties en het onbegrip die hiervan het gevolg zijn? Naar mijn bescheiden mening is dit niet het geval, en daarom moeten mensen met een verantwoordelijkheid in onze samenleving ook die verantwoordelijkheid opnemen en altijd twee keer nadenken voor ze iets schrijven of zeggen waarvan men goed weet dat dit het samenleven op een negatieve manier zal beïnvloeden.

Er is maar één oplossing: als je een grap wil maken zorg dat ze écht goed is. Op die manier ontwapen je mogelijke criticasters en zullen er geen misnoegde reacties zijn. Het lijkt me duidelijk dat iedereen hier iets van kan leren, gaande van de machtige politicus tot de eenvoudige cartoonist.