'Alle hens aan dek': een onderzoek naar Vlaamse schijngekozenen (1994-2007)

Frederik

Scheerlinck

Frederik Scheerlinck

Eén op acht Vlaamse gekozenen verzaakt, voor Europa en provincie bijna één op vier
Operatie kiezersbedrog: u bent medeplichtig

Zou u goedkeuren dat de caissière bij het afrekenmoment stiekem enkele aangekochte producten wisselt voor andere? De kans is groot dat u de persoon in kwestie een uitbrander geeft of de politie en eventueel Test-Aankoop optrommelt. Toch bent u niet consequent. Op 7 juni trok u naar de stembus om Vlaamse en Europese parlementsleden te verkiezen. Achttien van de 137 uitverkorenen lieten weten dat ze niet geïnteresseerd waren in uw stem en lieten hun mandaat over aan een opvolger. Tot op heden heeft u geen klacht ingediend tegen deze schijnverkozenen, nochtans gaat het hier om recidivisme van de hoogste graad.

Dat laatste blijkt duidelijk uit een onderzoek naar Vlaamse schijngekozenen. Voor de periode 1994-2007 analyseerden we de federale, Vlaamse, Europese en provinciale verkiezingen. Zo wilden we te weten komen wanneer operatie kiezersbedrog van start ging. We moesten er alvast Witse niet bijhalen om het motief te vinden: partijen willen de talrijke stembusgangen winnen. Daarbij klinkt de leuze ‘alle hens aan dek’ luider dan ‘respect voor de democratie en de kiezer’. De partijleiding plaatst stemmentrekkers van alle bestuursniveaus op de kieslijst om u te overtuigen. Aangezien de grote ideologische verschillen verdwenen zijn, moeten partijen zich immers via de bekende koppen profileren. Het merendeel van de kiezers is niet langer partijtrouw. Velen laten zich dan ook (mis)leiden door deze personalities.

Politici kunnen niet overal tegelijk zetelen, enkel hun job als gemeenteraadslid mogen ze combineren met een ander mandaat. Gemeenschapssenatoren zijn evenwel een uitzondering op die regel: tien leden van het Vlaams Parlement zijn tevens in de Senaat terug te vinden. Wie niet gaat zetelen, wordt vervangen door de eerste opvolger. Ook ministers in functie moeten zich laten opvolgen. In het onderzoek worden zij enkel tot de schijngekozenen gerekend als ze minister blijven of worden op een ander niveau dan ze verkozen zijn. Zo wist toenmalig federaal staatssecretaris Van Quickenborne in 2004 een zetel weg te kapen in het Vlaams Parlement: hij legde er wel de eed af maar liet zich meteen vervangen om zijn federale functie te behouden.

Dubbeldedecker
Door de cumulatiebeperking moesten onder meer De Wever, Tommelein, Vandeurzen en Vanvelthoven na 7 juni ontslag nemen in de Kamer om lid te worden van het Vlaams parlement. Vijf Kamergenoten zagen die overtocht niet zitten, in infofiguur 1 zien we ook dat er acht dubbelgekozenen waren. Jean-Marie Dedecker was zowel lijsttrekker op de Vlaamse lijst in West-Vlaanderen als voor Europa maar paste voor beide mandaten.

Toch lijkt van het ene naar het andere niveau springen ook niet te getuigen van vastberadenheid, zo nam De Wever in 2007 ontslag uit de het Vlaams Parlement om naar de Kamer te trekken, twee jaar later wil hij weer onder de glazen koepel zitten. Verhuisoperaties tussen de regionale en federale regering geven blijk van dezelfde wispelturigheid: denk bijvoorbeeld aan de federale sprong van de Vlaamse ministers-presidenten Leterme (2007) en Dewael (2003).

Wie de opvolgers zijn, ligt op de verkiezingsdag vast. Maakt het uit of Jef als vervanger van Pol daar zit? Het antwoord is ja. In ons democratisch systeem kunnen we de regeringen of provinciale deputatie niet rechtstreeks kiezen. De volksvertegenwoordigers daarentegen wel, zij controleren het beleid van die uitvoerders. Opvolgers kunnen dat natuurlijk ook maar ze zijn minder vrij omdat ze hun mandaat volledig aan de partijleiding te danken hebben. Indien het toch allemaal gelijk zou blijven, heeft de voorkeurstem geen enkel nut.

Eén tot twee op acht
In juni telden we vijftien schijngekozenen op 124 Vlaamse parlementariërs. Voor 2004 waren dat er respectievelijk negentien en in 1999 zes. In 2004 stonden de regionale verkiezingen voor de eerste keer los van de federale: zo was het gemakkelijker om federale politici als showkandidaat in te zetten (info. 2). Daarnaast waren de grotere kieskringen wellicht ook een factor. Bij de Europese verkiezingen zagen we in juni drie schijnkandidaten op dertien gekozenen, eentje minder dan in 2004 (info. 3).

Terwijl bij de Vlaamse verkiezingen de toename in 2004 duidelijk werd, was dat voor de federale stembusslagen om gelijkaardige redenen al in 2003 merkbaar. Van drie schijnverkozenen in 1999 ging het ineens naar vijftien (info. 4). In 2007 bleef dat aantal stabiel.

Bij de provinciale verkiezingen is de situatie nog schrijnender. Bijna één op vier gekozenen was een showgekozene in 2006. In 1994 waren het er 27 (op 402), in 2000 en 2006 steeg dat aantal respectievelijk naar 66 en 95 (op 411). De kiezer kent het niveau amper en gaat daarom op zoek naar de bekende kandidaten. Zo raakte toenmalig Vlaams minister-president Leterme in 2006 als lijstduwer verkozen, indien hij de wil van de kiezer respecteerde, had hij dus zijn regering moeten verlaten.

De stijgende trend ten opzichte van de jaren ’90 is gedeeltelijk te verklaren door de vermindering van de lijststembonus vanaf 2000. Onder de kandidaten bovenaan de lijst worden de lijststemmen, waarbij enkel het bolletje naast de partij wordt gekleurd, verdeeld. Door de afname raken meer kandidaten buiten de nuttige volgorde verkozen. Bij de laatste provinciale en federale verkiezing, ging de helft van de lijstspringers echter niet zetelen. Op 7 juni wisten slechts vijftien kandidaten de lijstvolgorde te doorbreken: tien van hen verzaakten.

Schuldigen
Het zou verkeerd zijn om alle partijen over dezelfde kam te scheren. Geen enkele gaat over de hele lijn vrijuit maar toch zien we in infofiguur vijf opvallende verschillen. Daar staat de verhouding tussen de schijngekozenen en het totaal zetelaantal voor die partij. In 2007 en 2009 voert Vlaams Belang de schijnhitparade aan. Daarvoor zet vooral SP.A trieste records neer. Dat het ook zonder kan, bewijst Groen! in 2009 en Open VLD in 2007. De liberalen toonden in 2004 hoe het niet moet. CD&V was vaak bij de betere leerlingen maar het verschil ebt weg.

Elke schijngekozene is er één te veel, toch valt het enigszins te vergoeilijken wanneer de showkandidaat de lijst van onderaan ‘steunt’. In 2003 en 2004 waren schijnkandidaten vooral bovenaan de lijst te vinden. Bij de laatste twee verkiezingen lijken, op één uitzondering na, enkel Vlaams Belang en Lijst Dedecker schijnlijsttrekkers in te zetten.

Welke partij nu het langst met ezelsoren in de hoek moet staan, maakt niet veel uit. Ook u heeft verantwoordelijkheid: wie zich graag laat oplichten, moet vooral (uit onwetendheid) voor die showkandidaten blijven stemmen. Achteraf verklaren dat we slechte leiders hebben, is ook maar al te gemakkelijk.
In de laatste editie van ‘Doe de stemtest’ ging iedere partij, op het Vlaams Belang na, akkoord met de stelling dat gekozenen hun mandaat moeten opnemen. Tijd om die woorden in daden om te zetten.

Bibliografie

Arbitragehof (2003). Arrest nr. 73/2003. Geraadpleegd op 13 februari 2009 op http://grondwettelijkhof.be

Blaise, P., de Coorebyter, V. & Faniel, J. (2006). La préparation des élections communales et provinciales du 8 octobre 2006. Courrier Hebdomadaire du CRISP, 1922–1923.

Block, T. & Verlet, D. (2007). Politieke participatie en burgerbetrokkenheid. In H. Reynaert (Ed.), De kerktorenpolitiek voorbij. Lokale politiek in Vlaanderen (pp. 113-129). Brugge: Vanden Broele.

Borchert, J. (2003). Professional politicians: towards a comparative perspective. In J. Borchert & J. Zeiss (Eds.), The Political Class in Advanced Democracies (pp. 1-25). Oxford: Oxford University Press.

Celis, K. & Meier, P. (2004). Vrouwen met een politiek mandaat. Een stand van zaken anno 2004. In S. Spee, I. Lodewijckx, A. Motmans & M. Van Haegendoren (Eds.), Jaarboek Centrum voor Gelijkekansenbeleid (pp.133-138). Antwerpen: Garant.

Coninckx, D. & Valcke, T. (2006). Een klasse apart? De Vlaamse provincieraadsleden en de leden van de bestendige deputatie (1946-2000). In: S. Fiers & H. Reynaert (Eds.), Wie zetelt? De gekozen politieke elite in Vlaanderen doorgelicht (pp. 59-86). Leuven: LannooCampus.

De Backer, P. (2009, 19 februari). Leterme weer op voorplan. In: De Standaard (p. 1).

De Kamer (2001). Wetsvoorsteltot invoeging van een artikel 6bis in de wet
van 6 augustus 1931 houdende vaststelling van de onverenigbaarheden en ontzeggingen betreffende de ministers, gewezen ministers en ministers van Staat, alsmede de leden en gewezen leden van de Wetgevende Kamers,doc 50 0718/001. Geraadpleegd op 29 januari 2009 op http://www.dekamer.be/FLWB/PDF/50/0718/50K0718001.pdf.

De Kamer (2004a). Integraal verslag van 21/01/2004, CRIV 51 PLEN 045. Geraadpleegd op 29 januari 2009 op http://www.dekamer.be/doc/pcri/pdf/51/ip045.pdf

De Kamer (2004b).Voorstel van bijzondere wet houdende de versterking van de inspraak van de kiezer door te voorzien in de beëindiging van rechtswege van het mandaat van lid van de Vlaamse Raad, de Waalse Gewestraad en de Brusselse Hoofdstedelijke Raad bij de verkiezing voor een andere parlementaire assemblee, doc 51 1361/001. Geraadpleegd op 1 februari 2009 op http://www.dekamer.be/FLWB/PDF/51/1360/51K1360001.pdf

De Kamer (mei 2008). De Kamer doorgelicht. Magazine van de Belgische Kamer van volksvertegenwoordigers,(8) (pp. 3-6).

De Kamer (2009). Infosteekkaart 10. Geraadpleegd op 15 maart 2009 op http://www.dekamer.be/kvvcr/pdf_sections/pri/fiche/IF_nl_27.pdf

Depauw, S. (1997). Een huis met een grote tuin. De macht van het collectief -scharnierend in 1995- via de persoonlijke status van kamerleden en senatoren. In: W. Dewachter, I. Thomas, S. Depauw (Eds.). Afscheid van het laatste dubbelparlement (pp. 207-223). Leuven: Acco.

Depauw, S.(2002). Rebellen in het parlement. Fractiecohesie in de Kamer van volksvertegenwoordigers (1991-95). Leuven: Universitaire Pers Leuven.

Depauw, S., Libbrecht, L., Noppe, J. & Fiers, S. (2004). Het profiel van de gekozenen bij de verkiezingen van 13 juni 2004. Geraadpleegd op 15 februari 2008 op http://soc.kuleuven.be/pol/archief/docs/KANDI2004-gekozenen-persnota%20…

Depauw, S. & van Hecke, S. (2006). Brussel-Straatsburg enkele reis? De Belgische Europarlementsleden sinds 1979. In: S. Fiers & H. Reynaert (Eds.) Wie zetelt? De gekozen politieke elite in Vlaanderen doorgelicht (pp. 143-162). Leuven : LannooCampus, 2006.

Depauw, S. & Van den Bulck H. (2007). Het parlement in het televisienieuws. In M. Dhooghe (Ed.), De kwaliteit van het nieuws: kwaliteitsindicatoren van het nieuws (pp.171-188). Leuven: Acco.

Depauw, S. & Fiers, S. (2008). Komen onze Kamerleden ervaring te kort? Res Publica,50 (2), 89-108.

De Swert, K. & Walgrave, S. (2002). De kanseliersbonus in de Vlaamse pers: een onderzoek naar regering en oppositie in drie Vlaamse kranten (1991-2000). Tijdschrift voor sociologie, 23 (3/4). 371-403

Devos, C. (2006). Democratie. In C. Devos (Ed.) De kleermakers en de keizer. Inleiding tot politiek en politieke wetenschappen (pp 455-533). Gent: Academia Press.

Devos, C., Boucké, T., Staelraeve, S., Vandaele, K., Blomme, W., Bouteca, N., Kesteloot, S., Mus, E. & Van Liefferinge, H. (2007). En petit comité. Acteurs en regisseurs van de Belgische politiek. In C. Devos & H. Vos (Eds.), Over de dynamiek van de politiek. Een kwarteeuw politieke machtsverschuivingen (pp.93-153). Gent: Academia Press.

Dewachter, W. (2001). De mythe van de parlementaire democratie, een Belgische analyse. Leuven: Acco.

Dewachter, W. & Wauters, B. (2006), Provincieraadsverkiezingen: een illusie van democratie. Burger, bestuur en beleid, 3(1), pp. 3-24

De Winter, L. & Brans, M. (2003). Belgium: Political Professionals and the Crisis of the Party State. In J. Borchert & J. Zeiss (Eds.), The Political Class in Advanced Democracies (pp. 45-66). Oxford: Oxford University Press.

Fiers, S. (2000). Vijftig jaar volksvertegenwoordiging. De circulatie onder de Belgische parlementsleden 1946-1995. Brussel: Koninklijke Vlaamse Academie van België voor Wetenschappen en Kunsten.

Fiers, S. (2001). Carrièrepatronen van Belgische parlementsleden in een multi-level omgeving (1979-99). Res Publica, 43 (1), 171–192.

Fiers, S., Pilet, J.-B., Steyvers K. (2005). Des élus multi-niveaux. Carrière politique et recrutement des élites en Belgique: une comparaison des niveaux local, régional fédéral et européen. Congrès AFSP, Table ronde no6 Villes, régions, états: l’action publique à l’épreuve des changements d’échelle (pp.114-124), 14-16 september 2005, Lyon.

Fiers, S., Noppe., J., Depauw, S. & Libbrecht, L. (2004). Het profiel van de kandidaten op de lijsten bij de Vlaamse, Europese en Brusselse verkiezingen van 13 juni 2004. Geraadpleegd op 2 maart 2008 op http://soc.kuleuven.be/pol/archief/docs/KANDI2004-persnota6juni.pdf

Fiers, S., Gerard, E., & Van Uytven, A. (2006a). De uitverkorenen. De federale en Vlaamse parlementsleden (1946-2004). In: S. Fiers & H. Reynaert (Eds.), Wie zetelt? De gekozen politieke elite in Vlaanderen doorgelicht (pp. 87-111). Leuven: LannooCampus.

Fiers, S., Dumont, P. & Dandoy, R. (2006b). Het ministerschap als ultieme mandaat? De selectie en 'deselectie' van de federale en Vlaamse regeringsleden. In: S. Fiers, & H. Reynaert (Eds.), Wie zetelt? De gekozen politieke elite in Vlaanderen doorgelicht (pp. 113-142). Leuven: LannooCampus.

Gallagher, M. (1988). Conclusion. In M. Gallagher & M. Marsh (Eds.), Candidate selection in comparative perspective. The secret garden of politics (pp. 236-283). Londen: Sage Publications.

Goeminne, B. & Swyngedouw, M. (2007). De verschuivingen in het stemgedrag: 1999-2003 en 2003-2004. In M. Swyngedouw, J. Billiet & B. Goeminne (Eds.), De kiezer onderzocht: de verkiezingen van 2003 en 2004 in Vlaanderen (pp. 45-68). Leuven : Universitaire pers.

Goeminne, B., Abts, K. & Swyngedouw, M. (2007). De houding tegenover Europese integratie: economisch belang, nationale identiteit, politiek cynisme en etnocentrisme. In M. Swyngedouw, J. Billiet, B. Goeminne B. (Eds.), De kiezer onderzocht: de verkiezingen van 2003 en 2004 in Vlaanderen (pp. 213-248). Leuven: Universitaire Pers.

Held, D. (2006). Models of democracy. Stanford university press

Heywood, R. (2007). Politics. New York: Palgrave Foundations.

Hoge Raad voor Binnenlands Bestuur (2003). Het kiessysteem voor de provincieraadsverkiezingen. Advies 5 – 2003. Geraadpleegd op 11 maart 2009 op http://www.binnenland.vlaanderen.be/HRBB/dossiers/provincieraad/advies_…

Lenaerts, K. & Van Nuffel, P. (2003).Europees recht in hoofdlijnen. Maklu: Antwerpen/Apeldoorn.

Maddens, B., Weekers, K., Fiers, S. & Vanlangenakker, I. (2007). Op zoek naar een verklaring voor de persoonlijke score van de kandidaten bij lokale verkiezingen. Res Publica, 49 (1), pp. 132-149.

Muller, W.C. & Saalfeld, T. (1997). Roles in legislative studies: A theoretical introduction. In
W.C. Muller en T. Saalsfeld (Eds.), Members of parliament in western europe: Roles and
Behaviour (pp. 1-16). London: Frank Cass and company.

Noppe, J. & Fiers, S. (2003). De spiegel van de samenleving? Deel II. Het profiel van de effectief verkozenen bij de parlementsverkiezingen van 18 mei 2003 - samenvatting. Geraadpleegd op 2 maart 2008 op http://soc.kuleuven.be/pol/archief/docs/spiegel%20deel%20II.pdf

Smits, J. & Thomas, I. (1998). Het gebruik van de meervoudige voorkeurstem bij de
parlementsverkiezingen van 21 mei 1995. Res Publica, 40 (1), 127–168.

Staelraeve, S. & Bouteca, N. (2006). Staatsvormen en parlement. In: C. Devos (Ed.), De kleermakers en de keizer: inleiding tot politiek en politieke wetenschappen (pp. 315-365). Gent: Academia Press.

Swyngedouw, M., Meersseman, E. & Billiet, J. (2001). Motieven in partijkeuze: de nationale verkiezingen van 13 juni 1999, resultaten van de VRT - tijd - ISPO Exit-Poll. Departement sociologie, Leuven: Faculteit sociale wetenschappen (ISPO).

Swyngedouw, M. (2008). Voter mobility in Flanders: the transfers in the Flemish electorate. An analysis on the basis of the post electoral national election survey 2007. In D. Hanley & C. Devos (eds.), Flemish parties between region, federation and Europe. Brussel,Koninklijke Academie van België voor Wetenschappen en Kunsten.

Valcke, T., Reynaert, H. & Ackaert, J. (2007). De provincieraadsverkiezingen van 8 oktober 2006. Res Publica, 49 (2-3): 443-476.

Valcke, T. & Reynaert, H. (2007). "De provinciale volksvertegenwoordiging: democratisch deficit of democratische meerwaarde?" In: H. Reynaert, F. Schram, E. Wayenberg, T. Valcke (Eds.), Nieuwe griffels, schone leien? Reynaert Herwig, Schram Frankie, Wayenberg Ellen & Valcke Tony (Red.). Nieuwe griffels, schone leien? De Vlaamse provincies uitgedaagd (pp. 7-42). Brugge: Vanden Broele.

Van Aelst, P. & Van Mierlo, K. (2003). Politiek als een one-man show? Over de rol van kranten in de personalisering van de politiek. Res Publica, 45 (4), 579-602.

Vandersteene, L. (2000). De vijf provincieraden vergeleken. In: D. Coninckx, H. Reynaert & T. Valcke (eds). De provincieraden in Vlaanderen (pp. 197-237). Brugge: Vanden Broele.

Vanlangenakker, I., Weekers, K., Maddens, B. & Fiers S. (2007). Het profiel van de gekozenen bij de federale verkiezingen van 10 juni 2007. Geraadpleegd op 2 maart 2008 op http://soc.kuleuven.be/pol/docs/verkiezingen/KANDI2007-profiel.pdf

Verlet, D. & Hulsmans, A. (2004). Burgerbetrokkenheid: meer van hetzelfde of hetzelfde maar meer? Een verkennende studie naar burgerbetrokkenheid in Antwerpen, Brugge en Gent. In C. Devos & H. Gaus (Eds.), Schijn of scharnier? Politieke trendbreuken in de jaren negentig (pp.47-80). Gent: Academia Press.

Verleden, F. & Heyneman, C. (2008). Parlementaire circulatie in de Belgische Kamer van Volksvertegenwoordigers 1831-2008. Res Publica, 50 (3), 383-408.

Verleden, F. (2009). Waar zijn de parlementaire rebellen gebleven? Samenleving en politiek, 16 (1), 60-66.

Vlaams Parlement (1999). Handelingen plenaire vergadering nr. 5. Geraadpleegd op 26 februari 2009 op http://jsp.vlaamsparlement.be/docs/handelingen_plenaire/1999/plen005-14…;

VRIND (2007). Hoofdstuk 1. Algemeen referentiekader. Geraadpleegd op 10 mei 2009 op
http://aps.vlaanderen.be/statistiek/publicaties/pdf/vrind2007/hoofdstuk…

VRIND (2008). Hoofdstuk 1. Algemeen referentiekader. Geraadpleegd op 10 mei 2009 op http://aps.vlaanderen.be/statistiek/publicaties/pdf/vrind2008/03-Vrind_…

Walgrave, S. & De Swert, K. (2005). 'De 'kanseliersbonus' revisited. Over de dominante aanwezigheid van de regering en de premier in het TV-nieuws. Geraadpleegd op 12 maart 2009 opwebh01.ua.ac.be/m2p/publications/00101557.pdf

Wauters, B. & Smits, J. (2000). Het gebruik van de voorkeurstem bij de parlementsverkiezingen van 13 juni 1999. Res Publica, 42(2), 265-304.

Wauters, B. (2003). Het gebruik van voorkeurstemmen bij de
federale parlementsverkiezingen van 18 mei 2003. Res Publica, 45 (2-3), 401-428.

Wauters, B., Weekers, K. & Pilet, J.-B. (2004). Het gebruik van de voorkeurstem bij de regionale en Europese verkiezingen van 13 juni 2004. Res Publica, 46 (2-3), pp. 377-411.

Wauters, B. & Weekers K. (2008). Het gebruik van de voorkeurstem bij de federale parlementsverkiezingen van 10 juni 2007. Res Publica, 50(2), pp. 49-88.

Weekers, K., Maddens, B., Vanlangenakker, I. & Fiers, S. (2007a). Het profiel van de kandidaten op de lijsten voor de federale verkiezingen van 10 juni 2007. Geraadpleegd op 2 maart 2008 op http://soc.kuleuven.be/pol/docs/verkiezingen1006/nota%20kandi2007.pdf

Weekers, K., Maddens, B., Vanlangenakker, I. & Fiers, S. (2007b). Het profiel van kandidaten en verkozenen bij de verkiezingen van 10 juni. Samenleving en Politiek, 14 (6), 3-11.