De dissociatie tussen gesproken en geschreven taal bij gekruiste en niet-gekruiste afatici: een aanvullende literatuurstudie, een vergelijkende studie en een toegevoegde gevalsstudie

Eline

Verwilligen

De dissociatie tussen gesproken en geschreven taal bij gekruiste afasiepatiënten: een typisch symptoom of niet?

Eline Verwilligen

Scriptie voorgedragen tot het behalen van de graad van master in de logopedische en audiologische wetenschappen, optie logopedie

2007-2008
Velen onder ons kennen wel iemand die na een beroerte of herseninfarct moeilijkheden kreeg met taal, op vlak van het spreken (productie), het taalbegrip of beide. Deze vaak voorkomende taalstoornis heet afasie. Aangezien ons taalvermogen bijna altijd gelokaliseerd is in de hersenhelft, tegenovergesteld aan onze handvoorkeur, komt afasie bij linkshandigen meestal voor na een letsel in de rechter hersenhelft, en omgekeerd.
In 1899 werd de term ‘crossed aphasia’ of ‘gekruiste afasie’ (GA) door Byrom Bramwell geïntroduceerd als een zeldzaamafatisch syndroom ten gevolge van een hersenletsel, ipsilateraal aan de voorkeurshand (m.a.w. afasie na een rechterhemisfeer letsel bij rechtshandigen, of na een linkerhemisfeer letsel bij linkshandigen).
Sedert de introductie van de term GA, zijn de opvattingen over dit fenomeen verdeeld en de onderzoeksresultaten soms zelfs contradictorisch. Lange tijd werd GA als een aparte aandoening gezien (zeldzaam, steeds niet-vloeiend, kortdurend en met een milde ernst, vaker bij jonge personen en meer bij vrouwen voorkomend dan bij mannen), die in essentie verschilde van de symptomatologie van gewone, niet-gekruiste afasie. Meer recent neemt men niet langer aan dat men op basis van de symptomen een onderscheid kan maken tussen gekruiste en niet-gekruiste afasie.

De tegengestelde meningen in verband met de symptomen van GA-casussen, weerspiegelden zich eveneens op vlak van een eventuele dissociatie tussen de aantasting van de mondelinge, en van de geschreven taal. Verscheidene auteurs rapporteerden een opvallend ernstiger aangetaste geschreven taal in vergelijking met de gesproken taal bij hun GA-patiënten. Anderen vermelden dan weer de afwezigheid van zo’n dissociatie of zelfs het voorkomen van een omgekeerde dissociatie, waarbij de gesproken taal ernstiger bleek aangetast te zijn dan de geschreven taal. Aangezien de publicaties waarin de geschreven taal ernstiger verstoord blijkt te zijn in vergelijking met de gesproken taal in de meerderheid zijn, wordt algemeen aangenomen dat deze dissociatie een typisch kenmerk is van de gekruiste afasie. Nochtans werd nooit eerder in de geschiedenis een onderzoek opgezet waarbij een groep van gekruiste afatici werd vergeleken met een groep ‘gewone’, dus niet-gekruiste afatici, zodanig dat een terechte conclusie over het al dan niet een typisch GA-fenomeen zijn niet kon getrokken worden.
In het licht van de diagnose en voornamelijk de behandeling en begeleiding van gekruiste afasiepatiënten en hun omgeving, is het belangrijk om een realistisch beeld te hebben van de typische symptomen en karakteristieken van deze aandoening. Vandaar ook de impact van dit onderzoek dat, ondanks jarenlange tegengestelde conclusies, nooit eerder werd uitgevoerd.
Deze scriptie omvat drie deelonderzoeken, namelijk een aanvullend literatuuroverzicht, een gevalsbeschrijving en een vergelijkende studie tussen ‘gewone’ afatici en gekruiste afatici, met als doel meer kennis te vergaren over de mate van aantasting van gesproken en geschreven taal bij beide groepen en eventueel een verschil tussen beide te vinden.

Eerst werd een aanvullend literatuuronderzoek uitgevoerd bij de gegevens van Mariën et al. (2004). Deze auteurs voerden een uitgebreide literatuurstudie uit naar GA-casussen tussen 1975 en 2001. Daaruit kwamen 49 betrouwbare, vasculaire GA-casussen voort (= GA-casussen na een stoornis van de bloedsomloop in de hersenen). Hieronder waren 33 casussen waarvan voldoende taalgegevens beschikbaar waren. Dit aanvullende onderzoek voegde 5 betrouwbare casussen toe, waarvan er 4 konden gebruikt worden in de vergelijkende studie.

Het uitgevoerde literatuuronderzoek werd ook aangevuld met een persoonlijke casusbeschrijving. De rechtshandige patiënte (CVM) ontwikkelde in oktober 2007 een gekruiste afasie, na een infarct in de rechter hersenhelft. Haar casusbeschrijving vormt het tweede onderdeel van deze scriptie. FMRI-onderzoek (Functional Magnetic Resonance Imaging, een techniek die betrouwbare beelden en informatie geeft over de werking van de hersenen) dat uitgevoerd werd bevestigde de uitzonderlijke lokalisatie van haar taalvermogen, namelijk in de rechterhemisfeer i.p.v. in de linkerhemisfeer. CVM is voor zover wij weten, de eerste vasculaire GAR-casus, waarbij fMRI-onderzoek werd aangewend om de hypothese van een atypische organisatie van taal op objectieve wijze te onderzoeken en te bevestigen, en versterkt daardoor onze bevindingen in belangrijke mate.

Het derde onderdeel, en tevens het hoofddoel van deze verhandeling, was een vergelijkende studie tussen de taalprofielen van gekruiste en niet-gekruiste afatici. Men onderzocht bij beide groepen de graad van aantasting van zowel de gesproken als de geschreven taal en een eventueel verschil ertussen. Op basis van een database van 96 niet-gekruiste (bekomen via dossieronderzoek) en 38 gekruiste afatici (37 bekomen via literatuuronderzoek, 1 persoonlijk toegevoegde gevalsbeschrijving) werd binnen beide groepen de geschreven taal met de gesproken taal vergeleken.

Een zeer opvallend verschil tussen beide taalmodaliteiten kon aangetoond worden binnen de groep van gekruiste afatici. Bij deze patiënten bleek de geschreven taal in belangrijke mate meer verstoord dan de gesproken taal.
Binnen de groep van niet-gekruiste afatici was er geen aantoonbaar verschil tussen beide taalmodaliteiten. De gesproken en geschreven taal waren bij hen dus in vergelijkbare mate aangetast.

Tenslotte werd ook onderzocht of een belangrijk verschil kon aangetoond worden tussen de groep van gekruiste en de groep van niet-gekruiste afatici. Het antwoord hierop bleek positief. De uitgevoerde test wees uit dat er inderdaad een opvallend verschil aantoonbaar was tussen de mate van dissociatie bij de gekruiste patiënten en de mate van dissociatie bij niet-gekruiste patiënten. De gekruiste afatici vertoonden een opvallend slechtere geschreven taal in vergelijking met de gesproken taal dan de niet-gekruiste patiënten. Deze resultaten zijn van groot belang. Enkel door een vergelijking te maken met niet-gekruiste afatici kan de conclusie getrokken worden of een dissociatie al dan niet typerend is voor de gekruiste afaticus. Aangezien dit soort onderzoek nooit eerder werd uitgevoerd, kunnen onze resultaten niet vergeleken worden. Toch onderstrepen we het belang van deze conclusie, met het oog op een zo goed mogelijke behandeling en begeleiding van gekruiste afasiepatiënten en hun omgeving.
Wegens de sterke methodologische opbouw van het onderzoek, durven we in afwachting van verder onderzoek de hypothese bevestigen dat de aanwezigheid van een dissociatie tussen de gesproken en geschreven taal wel degelijk een typisch kenmerk is van de gekruiste afasie, in die zin dat de geschreven taal bij hen ernstiger is aangetast dan de gesproken taal.
Voor het eerst in de literatuur, maakt onderzoek dit soort conclusie mogelijk en kunnen de reeds vaak gemaakte voorspellingen hard gemaakt worden.

Bibliografie

Alexander, MP., Fischette, MR. & Fischer, RS. (1989). Crossed aphasias can be mirror image or anomalous. Brain, 112, 953-973.

Angelergues, R., Hécaen, H., Djindjian, R. & Jarrié-Hazan, N. (1962). Un cas d’aphasie croisée (thrombose de l’artère sylvienne droite chez une droitière). Revue neorologique, 107, 543-545.

Annett, M. (1985). Left, right, hand and brain: the right shift theory. Hillsdale, NJ: Erlbaum.

Annett, M. (1998). Handedness and cerebral dominance: The right shift theory. Journal of neuropsychiatry, vol 10, nr 4, 459-469.

April, RS. & Tse, PC. (1977). Crossed aphasia in a chinese bilingual dextral. Archives of neurology, 34, 12, 766-770.

Ardin-Delteil, Levi-Valensi, & Derrieu. (1923). Deux cas d’aphasie : I. Aphasie de Broca par lesion de l’hémisphère droit chez une droitière, II. Aphasie avec hémiplegie droite chez une gauchère. Revue neurologique, 1, 14-24.

Assal G, Perentes E, Deruaz JP (1981):. Crossed aphasia in a right-handed patient. Postmortem findings. Archives of neurology, 38, 7, 455-458.

Assal G (1982). Etude neuropsychologique d’une aphasie croisée avec jargonagraphie. Revue neurologique, 138, 6-7, 507-515.

Bartha, L., Mariën, P. Poewe, W. & Benke, T. (2003). Linguistic and neuropsychological deficits in crossed conduction aphasia. Report of three cases. Brain and language, 88, 1, 83-95.

Basso, A., Taborelli, A., Vignolo, L. A. (1978). Dissociated disorders of speaking and writing in aphasia. Journal of neurology, neurosurgery, and psychiatry, 1978, 41, 556-563.

Basso, A., Capitani, E., Laiacona, M. & Zanobio, ME. (1985a). Crossed aphasia : one or more syndromes?Cortex, 21, 1, 25-45.

Basso, A., Lecours, AR., Moraschini, S. & Vanier, M. (1985b). Anatomoclinical correlations of the aphasias as defined through computerized tomography : exceptions. Brain and language, 26, 2, 201-229

Bastiaanse, R., Bosje, M. & Visch-Brink, E.G. (1995). Psycholinguïstische Testbatterij voor de Taalverwerking van Afasiepatiënten (PALPA). Hove: Lawrence Erlbaum Associates.

Benton, A. L., Hamsher, K., Varney, N. R. & Spreen, O. (1983). Contributions to neuropsychological assessment: tests: 5. Judgement of line rientation (complete test).

Berker, E. A., Berker A. H., Smith A. (1986). Translation of Broca’s 1865 report. Localization of spech in the third left frontal convolution. Archives of neurology, vol 43, 1065-1072.

Bhatnagar, S. C., Imes, S., Buckingham, H. W. & Puglishi-Creegan, T. (2006). Anomalous crossed aphasia in a patient with congenital lesion in the right hemisphere. Brain and language, 99, 218-219.

Blanken, G., Wallesch, CW. & Papagno, C. (1990). Dissociations of language functions in aphasics with speech automatisms (recurring utterances). Cortex, 26, 1, 41-63.

Bramwell, B. (1899). On ‘crossed aphasia’ and the factors which go to determine whether the ‘leading’ or ‘driving’ speech-centres shall be located in the left or in the right hemisphere of the brain, with notes on a case of ‘crossed’ aphasia (aphasia with right-sided hemiplegia in a left-handed man). The lancet, i, 1473-1479 .

Brown, J. W., & Wilson, F. R. (1973). Crossed aphasia in a dextral. Neurology, 23, 907-911.

Brown, J.W. & Hécaen, H. (1976). Lateralization and language representation. Neurology 26, 183-189.

Brown, J. W. & Jaffe, J. (1975). Hypothesis on cerebral dominance. Neuropsychologia, 13, 107-110.

Bub, D. & Kertesz, A. (1982). Evidence for lexicographic processing in a patient with preserved written over oral single word naming. Brain, 105, 4, 697-717.

Caramazza, A. & Hillis, A. E. (1991). Lexical organization of nouns and verbs in the brain. Nature, 349, 788-790.

Carr, MS., Jacobson, T. & Boller F. (1981). Crossed aphasia: analysis of four cases. Brain and language, 14, 1, 190-202.

Castro-Caldas, A. & Confraria, A. (1984). Age and type of crossed aphasia in dextrals due to stroke. Brain and language, 23, 126-133.

Clarke, B. & Zangwill, O.L. (1965). A case of “crossed aphasia” in a dextral. Neuropsychologia, 3, 81-86.

Cole, MG. & Dastoor, DP. (1987). A new hierarchicapproach to the measurement of dementia. Accurate results within 15 to 30 minutes. Psychosomatics, 28, 6, 298-304.

Conrad, K. (1949). Über aphasischen sprachstörungen bei hirnverletzten linkshänder.Nervenarzt, 20, 148-154.

Coppens, P. & Hungerford, S. (1998). Crossed aphasia. In Coppens, P., Lebrun, Y. & Basso, A. (Eds). Aphasia in atypical populations,(p 203-260). Mahwah, NJ: Erlbaum.

Coppens, P. & Hungerford, S. (2001). Crossed aphasia: two new cases. Aphasiology, 2001, 15 (9), 827-854.

Coppens, P., Hungerford, S., Yamaguchi, S. & Yamadori, A. (2002). Crossed aphasia: an analysis of the symptoms, their frequency, and a comparison with left-hemisphere aphasia symptomatology. Brain and language, 83, 425-463.

Delreux, V., De Partz, MP., Kevers, L. & Callewaet, A. (1989). Crossed aphasia in a right-handed patient. Revue neurologique, 145, 10, 725-728.

Demirkiran, M, Özeren, A., Sönmezler, A. & Bozdemir, H. (2006). Crossed aphasia in multiple sclerosis. Multiple sclerosis, 12, 116-119.

De Witte, L., Engelborghs, S., De Deyn, P.P., Mariën, P. (In press). Crossed Aphasia

and Visuospatial Neglect Following a Right Thalamic Stroke : A case study

and review of the literature.

Diouf, F. S., Moly, J. P., de Seze, M., Barat, M. & Ndiaye, I.P. (2003). Aphasie croisée avec jargonagraphie chez un droitier. Revue neurologique, 159, 3, 316-318.

Donoso A., Vergara, E. & Santander, M. (1980). Crossed aphasia in right-handed persons. Acta Neurol Latinoam. 26, 4, 239-57.

Duffy, RJ. & Ulrich, SR. (1976). A comparison of impairment in verbal comprehension, speech, reading and writing in adult aphasics. Journal of speech and hearing disorders, 41, 1, 110-119.

Fillingham, J. & Lum, C. (1996). A modality-specific mapping impairment: spoken versus written production. International journal of language and communication disorders, 33, 196-201.

Fischer, RS., Alexander, MP., Gabriel, C., Gould, E. & Milione, J. (1991). Reversed lateralization of cognitive functions in right handers. Exceptions to classical aphasiology. Brain, 114, 245-261.

Folstein, MF., Folstein, SE. & McHugh, PR. (1975). « Mini-mental state ». A practical method for grading the cognitive state of patients for the clinician. Journal of psychiatric research, 12, 3, 189-198.

Fournet F., Virat-Brassaud ME., Guard O., Dumas R., Auplat P. & Marchal G. (1987). Crossed alexia-agraphia in a right-handed patient. Revue neurologique, 143, 3, 214-219.

Goodglass, H. (1993). Understanding aphasia. Ed: Academic press inc.

Graetz, P., De Bleser, R. & Willmes, K. (1992). Akense Afasie Test, Nederlandstalige versie. Lisse: Swets & Zeitlinger.

Habib, M., Joanette, Y., Ali-Cherif, A. & Poncet, M. (1983). Crossed aphasia in dextrals : a case report with special reference to site of lesion. Neuropsychologia, 21, 4, 413-418.

Hier, DB. & Mohr, JP. (1977). Incongruous oral and written naming. Evidence for a subdivision of the syndrome of Wernicke’s aphasia. Brain and language, 4, 1, 115-126.

Henderson, VW. (1983). Speech fluency in crossed aphasia. Brain, 106, 4, 837-857.

Hillis, A.E., Tuffiash, E. & Caramazza, A. (2002). Modality-specific deterioration in naming verbs in nonfluent primary progressive aphasia. Journal of cognitive neuroscience, 14, 7, 1099-1108.

Jenkins, J.J. & Schuell, H. (1964). Further work on language deficit in aphasia. Psychological review, vol 71, 2, 87-93.

Kennedy, F. (1916). Stock-brainedness, the causative factor in the so-called ‘crossed aphasias.’ American journal of the medical sciences, 152, 849-859.

Khateb, A., Martory, M. D., Annoni, J. M., Lazeyras, F., de Tribolet, N., Pegna, A. J., Mayer, E., Michel, C. M. & Seghier, M. L. (2004). Transient crossed aphasia evidenced by functional brain imagery. Neuroreport, 15, 5, 785-790.

Knapp, M.E. (1962). Results of language tests of patients with hemiplegia. Archives of physical medicine and rehabilitation, 43, 317 -20.

Kreindler, A., Fradis, A. & Sevastopol, N. (1966). La repartition des dominances hemisphériques. Neuropsychologia, 4, 143-149.

Lecours, AR. (1980). Correlations anatomo-cliniques de l’aphasie. La zone du langage. Revue neurologique, 136, 591-608.

Lhermitte, F. & Derouesné, J. (1974). Paraphasias and jargonaphasia in spoken language with preservation of written language. Genesis of the neologisms. Revue neurologique, 130, 1-2, 21-38.

Maeshima, S., Ozaki, F., Okita, R., Yamaga, H., Okada, H., Kakishita, K., Moriwaki, H. & Roger, P. (2001). Transient crossed aphasia and persistent amnesia after right thalamic haemorrhage. Brain injury, 15: 10, 927-933.

Mariën, P., Mampaey, E., Vervaet, A., Saerens, J. & De Deyn, PP. (1998). Normative data for the Boston naming test in native Dutch-speaking Belgian elderly. Brain and language, 65, 3, 447-467.

Mariën, P., Engelborghs, S., Vignolo, LA. & De Deyn, PP. (2001a). The many faces of crossed aphasia in dextrals: report of nine cases and review of the literature. European journal of neurology, 8, 643-658.

Mariën, P., Paghera, B., De Deyn, P. P., & Vignolo, L. A. (2004) Adult crossed aphasia in dextrals revisited. Cortex, 40, 41-74.

Martins, I. P. (2007). Crossed aphasia during migraine aura: transcallosal spreading depression? Journal neurol neurosurg psychiatry, 78, 544-5545.

Mazzochi, F., Vignolo, L. A. (1979). Localisations of lesions in aphasia: clinical-CT scan correlations in stroke patients. Cortex, 15, 627-654.

Mendel, K. (1912). Ueber rechtshirnigkeit bei rechtshandern. Neurologische zentralblatt, 31, 156-165.

Naeser, MA. & Borod, JC. (1986). Aphasia in left-handers: lesion site, lesion side, and hemispheric asymmetries on CT. Neurology, 36, 4, 471-488.

Njemanze, P. C., Hund-Georgiadis, M. & Von Cramon, D. Y. (2003). Crossed aphasia in a dextral with right hemispheric lesion: a functional transcranial doppler study. Stroke, 34, 213-214.

Oishi, M., Suzuki, K., Sasaki, O., Nakazato, S., Kitazawa, K. Takao, T. & Koike, T. (2006). Crossed aphasia elicited by direct cortical stimulation. Neurology, 67 (7), 1306-1307.

Oldfield, RC. (1971). Assessment and analysis of handedness: the Edinburgh inventory. Neuropsychologia, 9, 1, 97-113.

Osmon, D. C., Panos, J., Kautz, P. & Gandhavadi, B. (1998). Crossed aphasia in a dextral : a test of the Alexander-Annett theory of anomalous organization of brain function. Brain and language, 63, 426-438.

Osterrieth, P.A. (1944). Le teste de copie d’une figure complexe. Archives de psychologic, 30, 206-356.

Paghera, B., Mariën P. & Vignolo, LA. (2003). Crossed aphasia with left spatial neglect and visuel imperception. Neurological sciences, 23, 317-322.

Paparounas, K., Eftaxias, D. & Akriditis, N. (2002). Dissociated crossed aphasia: a challenging language representation disorder. Neurology 54, 1, 441-442.

Peuser, G. & Fittschen M. (1977). On the universality of language disosolution: the case of a Turkish aphasic.Brain and language, vol 4, nr 2, 196-207.

Pillon, B., Desi M. & lhermitte, F. (1979). Deux cas d’aphasie croisée avec jargonagraphie chez des droitiers.Revue neurologique 135, 1, 15-30.

Rapp, B. & Caramazza, A. (1997). The modality-specific organization of grammatical categories: evidence from impaired spoken and written sentence production. Brain and language, 56, 248-286.

Raven, JC. (1982). Revised manual for Raven’s coloured progressive matrices . Windsor, UK: NFER-Nelson.

Raymer, A. M., Bandy, D., Adair, J. C., Schwartz, R. L., Williamson, D. J. G. Rothi, L. J. G. & Heilman, K. M. (2001). Effects of bromocriptine in a patient with crossed nonfluent aphasia: a case report. Arch phys med rehabil, vol 82, 139-144.

Rey, G. J., Levin, B. E., Rhodas, R., Bowen, B. C. & Nedd, K. (1994). A longitudinal examination of crossed aphasia.Archives of neurology, 51, 95-100.

Riecker, A., Gerloff, C., Wildgruber, D., Nägele, T, Grodd, W., Dichgans, J. & Ackermann H. (2004). Transient crossed aphasia during focal right-hemisphere seizure. Neurology, 63, 1932.

Salis, C. & Edwards, S. (2007). The manifestation of agrammatic comprehension in a case of crossed aphasia. Brain and language, 103, 1-2, 37-38.

Seddoh, S. A. (2004). Intonation perception in crossedaphasia. Brain and language 91, 58-

59.

Semenza, C., Bertella, L., Granà, A., Mori, I. & Conti, F. M. (2003). Numbers and calculation in crossed aphasia. Brain and language, 87, 131-132.

Sheehy, L. M. & Haines, M. E. (2004). Crossed Wernicke’s aphasia: a case report. Brain and language, 89, 203-206.

Smith, A. (1971). Objective indices of severity of chronic aphasia in stroke patients. Journal of speech and hearing disorders, 36, 2, 167-207.

Souques, M. A. (1910). Aphasie avec hémiplegie gauche chez un droitier. Revue neurologique, 20, 547-549.

Trojano, L., Balbi, P & Russo, G. (1994). Patterns of recovery and change in verbal and nonverbal functions in a case of crossed aphasia: implications for models of functional brain lateralization and localization. Brain and language, 46, 637-661.

Urbain. E., Seron, X., Remits, A., Cobben, A., Van der Linden, M. & Mouchette, R. (1978). Aphasie croisée chez une droitière. Revue neurologique, 134, 12, 751-759.

Wechsler, AF. (1976). CA in an illiterate dextral. Brain and language, 3 (2), 164-172.

Zangwill, OL. (1967). Speech and the minor hemisphere. Acta neurologica et psychiatrica belgica, 67, 1013-1020

Zangwill, OL. (1979). Two cases of crossed apahasia in dextrals. Neuropsychologia, 17, 167- 172: