SciMingo helpt onderzoekers het juiste evenwicht te vinden tussen complexiteit en begrijpelijkheid in wetenschapscommunicatie. Zo leren we je hoe je mensen aanspreekt zonder afbreuk te doen aan je onderzoek. Als volleerde flamingo's, meesters in evenwicht 🦩
De invloed van de sharia op het transitioneel rechtssysteem in Egypte.
Jonathan
Saelen
Constitutionele crisis in Egypte: sharia of mensenrechten
Sinds 1980 zijn de islamitische geloofsregels, de sharia, volgens de Egyptische grondwet “de voornaamste bron van wetgeving”. Een bepaling die hier in het westen niet hartelijk werd onthaald, maar ook in Egypte voor de nodige commotie zorgde. De politieke discussie over de rol van de sharia woedt er al jaren, en nog sterker na de Arabisch lente. Wat zou de mogelijke uitkomst zijn van de revolutie?
In deze discussie vuren de verschillende partijen uiteenlopende argumenten op elkaar af. Terwijl het Westen met een bang hart toekijkt, ontstaat er een grote kloof tussen seculiere en islamitische partijen die een antwoord moeten geven op één van de grootste politieke crisissen in Egypte. Vele argumenten gaan echter voorbij aan wat de essentiële vraag in dit debat zou moeten zijn: belemmert een sharia bepaling in de grondwet de bescherming van de fundamentele mensenrechten?
"Hoewel er binnen de politiek en de maatschappij een heftige discussie
over de sharia bestaat, zijn de gevolgen op juridisch vlak eerder beperkt."
Ook andere Arabische landen hebben in hun grondwet een gelijkaardige bepaling waardoor de sharia als een of de voornaamste bron van wetgeving wordt beschouwd. Wie hieruit afleidt dat men in de rechtbank met verzen uit de Koran kan komen aanwandelen, heeft het mis. Meestal blijft de invloed van de sharia vrij beperkt. “Het invoeren van de sharia” in de Grondwet is dus te vergelijken met de talrijke Europese landen waar er een staatsgodsdienst is. Het Noorse staatshoofd is ook de leider van de Kerk, toch zal niemand twijfelen dat Noorwegen een typevoorbeeld is van de democratische rechtsstaat. In Egypte heeft het Hoog Grondwettelijk Hof ervoor gezorgd dat de sharia bepaling geen dode letter bleef door te stellen dat wetgeving de absolute principes van de sharia niet mag schenden. Tegelijkertijd was het waakzaam dat de bescherming van de mensenrechten gegarandeerd bleef. Hoewel er binnen de politiek en de maatschappij een heftige discussie over de sharia bestaat, zijn de gevolgen op juridisch vlak eerder beperkt, zeker wat de bescherming van de mensenrechten betreft. Het ziet er naar uit dat het Egyptische Hof zijn rol ook in de toekomst zal blijven spelen. De revolutie mag dan wel voor een breuk met het verleden staan, het voormalige recht heeft de omwenteling grotendeels overleeft.
Toch kan de loftrompet niet al te hard worden afgestoken. Sommige ‘absolute principes’ die het Hof als deel van de sharia beschouwt, zoals het recht van de man op polygamie, vallen niet te rijmen met internationale standaarden. Aangezien de rechters erg veel vrijheid genieten in het interpreteren van de sharia, is het fout te denken dat de sharia stug en onveranderlijk zou zijn. De sharia is immers geen verwijzing naar een kant-en-klaar wetboek. Toch leeft die misvatting bij velen. Het Hof heeft juist van de dynamiek en diversiteit gebruik gemaakt om de sharia in overeenstemming met de mensenrechten te verklaren, maar niets belet toekomstige rechters om naar de traditionele opvattingen binnen de islam te grijpen. Hetzelfde geldt voor diegene die de wetten opstellen. In het verleden werden wetten aangeklaagd omdat ze te liberaal en te weinig islamitisch zouden zijn, maar zal dit in de toekomst zo blijven?
"Het is fout te denken dat de sharia stug en onveranderlijk is. Het Hof heeft juist van de dynamiek en
diversiteit gebruik gemaakt om de sharia in overeenstemming met de mensen-rechten te verklaren."
Onderzoek naar de rol van de sharia in de Egyptische Grondwet toont aan dat er geen aardverschuiving nodig is om een betere bescherming van de fundamentele rechten te bekomen. Er moeten alleen enkele reeds voorkomende rechtsprincipes verder worden uitgewerkt. Ten eerste kan het Hof de eenheid binnen de Grondwet sterker benadrukken, waardoor het kan voorkomen dat de absolute principes van de sharia de fundamentele rechten zou schenden. Net zoals het Europese Hof voor de Rechten van de Mens dat doet, kan het de verschillende bepalingen tegen elkaar afwegen. Polygamie zou op die manier kunnen verboden worden omdat het de gelijkheid tussen man en vrouw schendt. Ten tweede moet het Egyptische Hof tegelijk de kernwaarde van elk recht benadrukken, waardoor het kan voorkomen dat de balans te hard naar één kant zou doorwegen.
Het komt er dus op aan om een duidelijk evenwicht te vinden tussen de sharia en de fundamentele rechten. Het Hof kan zowel de principes van de sharia volgen, als een doorgedreven bescherming bieden van de fundamentele rechten, waardoor zowel de seculiere, islamitische of anders gelovige Egyptenaren zich in deze oplossing kunnen vinden.
Deze twee technieken kunnen door het Hof zelf ontwikkeld worden, net zoals het Europese Hof dat heeft gedaan. De kloof tussen deze twee rechtbanken is trouwens kleiner dan men zou denken. Het Egyptische Hoog Grondwettelijk Hof heeft zich in het verleden al meermaals gebaseerd op de rechtspraak van het Europese Hof waarbij het de principes van de rechtstaat benadrukt.
Op deze manier kan het recht zijn steentje bijdragen aan het politieke debat. Het grondwettelijk comité kan de sharia als voornaamste bron van wetgeving behouden, als tegelijk ook de fundamentele rechten op een heldere manier in de Grondwet beschermd worden, hetgeen reeds grotendeels het geval was in de Grondwet tijdens het Mubarak-regime. De partijen die meer belang hechten aan de bescherming van de fundamentele rechten kunnen hun pijlen richten op artikels die de eenheid van de Grondwet en de kernwaarde van elk recht benadrukken in plaats van zich te focussen op de exacte verwoording van de sharia bepaling. De vraag is dus niet of men kiest voor sharia of voor de mensenrechten. Een evenwichtige Grondwet zal niet alleen leiden tot een betere rechtsbescherming voor de Egyptenaar maar zou als voorbeeld kunnen dienen om een betere benadering te vinden van de sharia in de Europese rechtspraak en politiek.
Bibliografie
Bibliografie
Monografie
Abu-Sahlieh , S.A.A., Religion et droit dans les pays arabes, Presses Universitaires de Bordeaux, Pessac, 2008,
Alexy, R., A Theory of Constitutional Rights, Oxford, Oxford University Press, 2002
Berger, M., Klassieke sharia en vernieuwing, Amsterdam, Amsterdam University Press, 2006
Bernard-Maugiron, N., “La politique à l’épreuve du judiciaire; la justice constitutionnelle en Egypte, Bruylant, Brussel, 2003.
Brems, E., Human Rights: Universality and Diversity, Den Haag, Nijhoff, 2001
Brems, E., "Inclusieve universaliteit: Een theoretisch en methodologisch kader om inzake mensenrechten universaliteit te verzoenen met diversiteit." Tijdschrift voor rechtsfilosofie en rechtstheorie, 2003
Christoffersen, J., Fair Balance: A Study of Proportionality, Subsidiarity and Primarity in the European Convention of Human Rights, Leiden, Brill, 2009
Dupret, B., Au nom du quel droit, Parijs, Librairie générale de droit et de jurisprudence, 2000; Dupret, B., “What is Islamic Law?”, Theory, Culture and Society, 2002
Halliday, F., Islam and the myth of confrontation: Religion and politics in the Middle East, London, Tauris.
Fareed, M., Legal Reform in the Muslim World, San Francisco (Calif.), Austin and Winfield,1996, 23.
Al-Jabri, M. A, Human Rights and Law in Islamic Thought., London, Tauris, 2009
Knut, V.S., , Between God and the Sultan, Londen, Hurst, 2005.
Mayer, A.E., Islam and Human Rights, Boulder (Colo.), Westview Press, 1995.
Nyazee, I.A.K., Islamic Jurisprudence, International Institute of Islamic Thought, 2000, 231.
An-Na’im, A.A, Towards an Islamic Reformation: Civil Liberties, Human Rights, and International Law, Syracuse (NY): Syracuse University Press, 1990.
An-Na’im, A.A., Human Rights in Cross-Cultural Perspectives, Philadelphia, Pennsylvania Press, 1995.
Kepel, G. Muslim Extremism in Egypt: The Prophet and Pharaoh, Berkeley, University of California Press
Otto, J.M, Sharia en nationaal recht, Amsterdam, Amsterdam University Press, 2006.
Schacht, J., , An Introduction to Islamic Law, Oxford, Clarendon press, 1966, 70.
Sonneveld, N., Khul' divorce in Egypt: public debates, judicial practices, and everyday life, onuitg. doctoraatsthesis Maatschappij- en gedragswetenschappen, Universiteit van Amsterdam, 2009
Wetenschappelijke Raad voor het Regeringsbeleid, Dynamiek in islamitisch activisme, Amsterdam, Amsterdam University Press, 2006.
Artikel
Abdelaal, M.A., “Religious Constitutionalism in Egypt: a case study. The Fletcher Forum of World Affairs, 2013
Aziz, A., "Iṣlāḥ.", Encyclopaedia of Islam, Second Edition, Brill Online, 2013. <http://referenceworks.brillonline.com/entries/encyclopaedia-of-islam-2/…;
Bernand, M., "Ḳiyās." Encyclopaedia of Islam, Second Edition, Brill Online, 2013, <http://referenceworks.brillonline.com/entries/encyclopaedia-of-islam-2/…;
Boyle, K., “Human Rights in Egypt: International Commitments”, The role of the judiciary in the protection of human rights. Kluwer law international
Brown, N.J., “Judicial Review and the Arab World, Journal of Democracy, 1998, 5
Dupret, B., “What is Islamic Law?”, Theory, Culture and Society, 2002
Dupret, B.,”La chari’a est la source de la législation”: interprétations jurisprudentielles et théories juridiques”, Annuairede l’Afrique du Nord, CNRS Editions, 130.
Dworkin, R., “Controversesconstitutionnelles”, Pouvoirs, Paris,Presses Universitaires de France
Hallaq, Wael B., 1984, “Was the Gate of Ijtihad Closed?”, International Journal of Middle East Studies, Cambridge: Cambridge University Press, XVI
Heinrichs, W.P., “"Ḳawāʿid Fiḳhiyya." Encyclopaedia of Islam, Second Edition, Brill Online, 2013, <http://referenceworks.brillonline.com/entries/encyclopaedia-of-islam-2/…;
al-Hibri, A Study of Islamic Herstory: Or How Did We Ever Get Into This Mess?, in “Women and islam”, 1982, Pergamon Press, Oxford, 216.
Hirshl, R., “Constitutional Courts v . Religious Fundamentalism, Texas Law Review
Al-Jabri, Intellectuele vernieuwing in een modern hervormingsproject. WWW.JABRIABED.NET
Johansen, b., “The Case of France and Egypt”, The role of the judiciary in the protection of human rights. Kluwer law international, 1997
Kamrava, M., “Introduction: Reformist Islam in Comparative Perspective” in The New Voices of Islam, Londen, Tauris, , 2006
Kruijs Voorberge, N., "De nieuwe Egyptische wet op het personeel statuut." Recht van de Islam 5, 1987
Lombardi, C.B., "Islamic law as a source of constitutional law in Egypt: The constitutionalization of the Sharia in a modern Arab state." Columbian Journal of Transnational Law, 1998,
Lombardi, Clark B. "Constitutional Provisions Making Sharia" A" or" The" Chief Source of Legislation: Where Did They Come From? What Do They Mean? Do They Matter?." American University International Law Review , 2013
Lombardi, C. B., and Brown, N.J., "Do Constitutions Requiring Adherence to Shari'a Threaten Human Rights-How Egypt's Constitutional Court Reconciles Islamic Law with the Liberal Rule of Law." American University. International Law Review, 2005, 418-419.
Lombardi, C.B., Brown, N.J, “Islam in Egypt’s New Constitution”, Foreign Policy, 13 december 2012, <http://mideast.foreignpolicy.com/posts/2012/12/13/islam_in_egypts_new_c…;
Noolam, G. M.I., 2006, “Ijtihad and its Significance for Islamic Legal Interpretation”, Michigan State Law Review, onbekend
Parolin, “(Re)Arrangement of State/Islam Relations in Egypt’s Constitutional Transition”, Public Law & Legal Theory Research Paper Series, 6. <http://ssrn.com/abstract=2251346>
Radi, S., « Pour une approche anthropologique de la réislamisation », Égypte-Monde arabe, 1995, 13, et « De la toile au voile : les actrices voilées et l’islamisme », Maghreb Machrek
Siegman, H., “‘The state and the individual in Sunni Islam”, Muslim World, 1964.
Vogel, F., “Siyâsa” i, Encyclopaedia of Islam, Second Edition, Brill Online, 2013. <http://referenceworks.brillonline.com/entries/encyclopaedia-of-islam-2/…;
Egyptian Democracy and the Muslim Brotherhood, Institute for security studies, EU. n°10, 2011.
Wetgeving
Universele Verklaring van de Rechten van de Mens
Europese Verklaring van de Rechten van de Mens
Origineel
Egypte
wet n°1/2000
wet n°100/1985
Grondwet van 1971
Grondwet van 1971, na ammendering in 1980
Grondwettelijke Verklaring van 2011
Grondwet van 2012
Grondwettelijke Verklaring van 2013
Anderen
Grundgesetz für die Bundesrepublik Deutschland
Vertaling Egyptische wetgeving
Wet n°48 van 1979 betreffende het Hoog Grondwettelijk Hof. Deze wet werd vertaald door jacquemond, R., “La Haute Cour constitutionnelle et le contrôle de constituionnalité des lois”, AIJC, IV, 1988, pp. 549-559
Rechtspraak
Origineel
Hoog Grondwettelijk Hof:
HGH, 4 mei 1985, n° 20/1e
HGH, 16 mei 1987, n°131/6e
HGH, 19 mei 1990, n°37/9e
HGH, 4 januari 1992, n°22/8e
HGH, 1 februari 1992, n°41/7e
HGH, 7 maart 1992 n°37/7e
HGH, 16 mei 1992, n°6/13e
HGH, 15 mei 1993, n°7/8e
HGH, 26 maart 1994.
HGH, 18 mei 1996, n°8/ 17e
HGH, 6 december 1997, n°79/18e
HGH, 1 maart 1997, n°74/17e
HGH, 3 juni 2000, n° 151/20e
HGH, 9 december 2001, n° 107/21e
HGH, 15 april 2007, n°23/20
Andere:
Hooggerechtshof Egypte in het arrest van 3 juli 1976, n°10/5e
Hooggerechtshof Canada: arrest Syndicat Northcrest t. Amselem van 30 juni 2004
Hooggerechtshof VS Chevron, U.SA., Inc. v. Natural Resources Defense Council, Inc., 467 U.S. 837 (1984)
EHRM, 12 november 2008, n°34503/97
Vertaling
HGH, 4 mei 1985, n° 20/1e
jacquemond, Richard, “La Haute Cour constitutionnelle et le contrôle de constituionnalité des lois”, AIJC, IV, 1988, pp. 549-579.
HGH, 26 maart 1994, n°29/11
Dupret, B., “À propos de la Constitution arabe. Présentation et traduction de l’arrêt du 26 mars 1994 de le Haute cour consitutionnelle egyptienne”, Islamic Law and Society, Leiden, Brill, 1997, 91-124.
HGH, 18 mei 1996, n°8/ 17e
Brown, J.N. en Lombardi, C.B., “The Supreme Constitutional Court of Egypt on Islamic Law, Veiling and Civil Rights: an annotated translation of Supreme Constitutional Court of Egypt Case No.8 of Judicial Year 17”, American University International Law Review, 21, p.437-460.
