De KASKA-verzameling. Beheersuggesties voor een verwaarloosde collectie.

Sarah

Swinnen

De KASKA-verzameling.

Beheersuggesties voor een verwaarloosde collectie.

Verwaarlozing in kunstcollecties, … een verdoezelde vorm van vandalisme of geraakt ons nationaal erfgoed in de vergeetput?

Een instelling zo oud als de Antwerpse Academie voor Schone Kunsten kan rekenen op een uitgebreide geschiedenis van meer dan twee eeuwen. Bovendien beschikt ze over een eigen kunstverzameling gaande van prijswinnende kunstwerken van studenten tot werken afgestaan door het academische korps. Een combinatie van tableaus van bekende kunstenaars als Nicaise De Keyser, en jeugdwerken van de grote Belgische kunstenaars, zoals Ferdinand De Braekeleer, Jean Delville, Antoine Wiertz en anderen. Naast deze collectie had de Academie eveneens een eigen museum, welke in 1890 een nieuwe thuis vond in het pas gebouwde Koninklijk Museum voor Schone Kunsten te Antwerpen. Zij beschikt dus over een eigen en uniek erfgoed, waar enkel een academie over kan beschikken.

Prix de Rome winnaars van de Antwerpse Academie

La guérison de l'aveugle Tobie, 1819, Ferdinand De Braekeleer

Scipion l'Africain reçoit des Ambassadeurs du Roi Antiochus son jeune fils, 1823, Antoine Wiertz

Le Christ glorifié par les enfants, 1895, Jean Delville

Ondanks deze onmiskenbare waarden had de collectie de tand des tijds niet altijd even goed doorstaan. Factoren zoals verwaarlozing, diefstal, vernietiging en vandalisme hadden lelijk huisgehouden in het aantal collectiestukken. Na verwoedde pogingen tot behoud in het verleden, was gebleken dat enkel een efficiënt collectiebeheer een halt kon toeroepen aan de vernoemde factoren om zo het behoud te garanderen.

Foto links: illustratie1 van een schadebeeld in 1978.

Scheuren in de linnen drager, verfverlies en druipsporen ontsieren de picturale laag.

Foto rechts: na restauratie

Collectiebeheer start met inventarisatie, en inventarisatie steunt op haar beurt op het inventarisnummer en de registratie van elk individueel object. Het inventarisnummer vormt de link tussen het object en zijn informatie en het verbreken van deze band kan ernstige gevolgen hebben. In het beste geval wordt er enkel tijd verspild doordat de informatie opnieuw achterhaald moet worden en de schakel hersteld. In het slechtste geval verliest het object voor altijd zijn herkomst en andere geassocieerde informatie. Dit was alsook het geval in de schilderijencollectie. Slechts 154 van de 189 schilderijen waren voorzien van een fysiek merk en in de bestaande inventaris, van 154 schilderijen, waren er nummers dubbel toegewezen en ontbraken de volledige gegevens van vijf werken. De inventaris was dus dringend aan verbetering en vervolmaking toe, om een goed beheer mogelijk te maken.

Maar het grootste struikelblok was de kostprijs van dit alles. Ondanks de noodzaak van een nieuwe, up-to-date inventaris, waren er namelijk geen financiële middelen beschikbaar. Er werd zodoende gezocht naar een financieel haalbaar en aan de internationale CIDOC-normen2 beantwoordend registratiesysteem. Een eigen systeem werd ontwikkeld na een grondige literatuur- en praktijkanalyse van de voorhanden zijnde commerciële systemen. De basisregistratiekaart van het IMC3 werd als uitgangspositie genomen, maar aangepast aan de eisen van de afdeling Conservatie-Restauratie van de Academie. Het bekomen fiche bestaat uit vijftien velden die de identificatie van het kunstwerk vertegenwoordigen met een specifieke verwijzing naar de restauratiedossiers. Aanvullend bevat het een foto van de voor- en achterkant van het schilderij, welke de restaurateur in kwestie meer informatie verschaft.

Na het opstellen van de inventaris, werden de mogelijkheden van geautomatiseerde registratiesystemen onderzocht. Zulke systemen werken met één centrale database, hierdoor

wordt op verschillende niveaus informatie verzameld betreffende de objecten en dubbel werk uitgesloten. Bijkomend wordt de ingevoerde collectie geordend en gedocumenteerd, door middel van overzichtelijke en gebruiksvriendelijke formulieren. In dit onderdeel van de scriptie werd er gezocht naar een optie geschikt voor de collectie van de Academie, hierbij werden zowel betalende als gratis te downloaden systemen onderzocht.

Een plan op maat van de Academie is haalbaar en hoeft zoals aangetoond geen fortuin te kosten, maar vergt wel een inspanning van alle partijen. Door de opmaak van de nieuwe inventaris is het aantal schilderijen in de Academiecollectie bijgewerkt van 154 tot 189 werken. Ieder heeft een eigen fiche gekregen in de manueel opgestelde inventaris. Zowel de interne als externe ontsluiting zal door deze inventaris een positieve impuls krijgen. Goed beheer van de schilderijencollectie ligt daarom zeker binnen de mogelijkheden. De bal ligt nu dan ook in het kamp van de Academie, met haar toestemming en steun kan er een concreet collectieplan opgesteld worden. Waarna er registratiesoftware gekozen kan worden en er goede afspraken moeten gemaakt worden omtrent de uitvoering van het automatiseringsproject. Waardoor op termijn de gehele academische kunstcollectie geregistreerd en ontsloten kan worden voor het brede publiek.

1 Mannelijk halfnaakt met zwaard, Pieter Frans De Beule, Collectie Koninklijke Academie voor Schone Kunsten Antwerpen.

2 Comité International pour la Documentation, Conseil International des musées. International Guidelines for Museum Object Information.

3 Stichting Nederlands Instituut voor Geautomatiseerde Informatieverzorging in Musea en andere Culturele Instellingen.

Bibliografie

Literatuur

Adviesgroep Rijksdienst Beeldende Kunst 1995

Adviesgroep Rijksdienst Beeldende Kunst (ed.), Handreiking bij het afstoten van museale collecties, Den Haag 1995.

Arto 1979

Arto (ed.), Biografisch woordenboek der Belgische kunstenaars van 1830 tot 1970, Brussel 1979.

Benezit 1999

E. Benezit (ed.), Dictionnaire critique et documentaire des Peintres, Sculpteurs, Dessinateurs et Graveurs de tous les temps et tous les pays par un groupe d’écrivains spécialistes français et étrangers, Parijs 1999.

Bergervoet, Luger 1998

F. Bergevoet, T. Luger, “Het collectieplan: wat staat erin?”, Wat is een collectieplan? 4 (1998).

Boekhorst, Ouwerkerk, van der Voort 1999

G. Boekhorst, A. Ouwerkerk, J. van der Voort, Een klein Musée imaginaire. Voorbeeldenboek bij het registreren van museumobjecten (SIMIN-publicatie 1), Amsterdam 1999.

Boot, van der Voort, Wander 1982

C. Boot, J. van der Voort, B. Wander, Handleiding voor de beschrijving van historische voorwerpen: instructie bij de Historisch-Voorwerpkaart (SIMIN-publicatie 2), Rotterdam 1982.

CIDOC

CIDOC, Registratie stap voor stap: als een object het museum binnenkomt (fact sheet), Parijs 1993.

De Ruysser 2004

S. De Ruysser, Onderzoeksproject: de wenselijkheid en de mogelijkheden van een gemeenschappelijke depotwerking in een stedelijke context, Antwerpen 2004.

De Wilde 1941

G. A. De Wilde, Geschiedenis onzer Academiën van Beeldende Kunsten, Leuven 1941.

Donckers 1993

K. Donckers, Palmares der prijzen behaald aan het Nationaal Hoger Instituut en de Koninklijke Academie voor Schone Kunsten te Antwerpen, Antwerpen 1993.

Driesen, ARON bvba 2003

P. Driesen, ARON bvba (ed.), Wenselijkheids- en haalbaarheidsstudie voor een open, geïntegreerde en integrale depotwerking in Limburg, Tongeren 2003.

Duchein 1988

M. Duchein, Archive Buildings and Equipment (ICA Handbook 6) (oorspr. titel: Les bâtiments d’archives: construction et équipements, Parijs 1985), vertaald door D. Thomas, München - New York - Londen 1988 (2 ed.).

FAHY 1995

A. Fahy (ed.), Collections management (Leicester readers in museum studies 7), Londen - New York 1995.

Geerts, Leman, Vercauteren 2006

F. Geerts, S. Leman, G. Vercauteren, In eigen beheer. Een vergelijkend onderzoek van objectregistratieprogramma’s voor het beheer van kleine erfgoedcollecties, Antwerpen - Mechelen 2006.

Hall 2000

J. Hall, Hall’s Iconografisch Handboek. Onderwerpen, symbolen en motieven in de beeldende kunst (oorspr. titel: Dictionary of Subjects and Symbols in Art, Londen 1974), vertaald door T. Veenhof, Leiden 2000 (4 ed.).

Hogenboom 1993

J. Hogenboom, Basisregistratie voor collecties, voorwerpen en beeldmateriaal (IMC-publicatie 1), Rotterdam 1993 (3 ed.).

Hogenboom, van de Voort 1982

J. Hogenboom, J. van de Voort, MARDOC-Handleiding voor de beschrijving van afbeeldingen (MARDOC-publicatie 4), Rotterdam 1982.

Huvenne, Maréchal 2003

P. Huvenne, E. Maréchal (eds.), Het museumboek: hoogtepunten uit de verzameling, Antwerpen 2003.

Instituut Collectie Nederland 2000

Instituut Collectie Nederland (ed.), Het nummeren van museumvoorwerpen met schrijfstiften (ICN-informatie 3), Amsterdam 2000.

Instituut Collectie Nederland 2003

Instituut Collectie Nederland (ed.), Het nummeren van museumvoorwerpen met schrijfstiften. Nieuwe materialen getest - update 2003 (ICN-informatie 3), Amsterdam 2003.

lampo 1995

J. Lampo, “Een tempel bouwen voor de muzen. Een korte geschiedenis van de Antwerpse Academie (1663-1995)”, Periscoop, Antwerpen 1995.

Leman 2004

S. Leman, Van steekkaart tot semantisch veld. Objectregistratie anno 2003 in Vlaanderen, Antwerpen 2004.

Pas 2003

J. Pas, “De beste schilderij van het jaar. Een kritische terugblik op de Prijs Burgemeester Camille Huysmans ]1945-1993[“, in: De Terugkeer van Camille, de Prijs voor Schilderkunst Prijs Burgemeester Camille Huysmans ]1945-2002[ (Elzenveld, Antwerpen 25 januari - 16 februari 2003 ), Antwerpen 2003.

Persoons, Bedeer 1976

G. Persoons, G. Bedeer, Schone Kunsten in Antwerpen: de Koninklijke Vereniging tot Aanmoediging der Schone Kunsten te Antwerpen, sinds 1788 (Koninklijke Academie voor Schone Kunsten, Antwerpen, 18 maart - 2 april 1976), Antwerpen 1976.

Persoons 1985

G. Persoons, Historiek Nationaal Hoger Instituut en Koninklijke Academie voor Schone Kunsten te Antwerpen, Antwerpen 1985.

Persoons 1987

G. Persoons (ed.), Nicaise de Keyser: Antwerps portret: de geschiedenis van het Academisch korps van de Koninklijke Academie voor Schone Kunsten te Antwerpen met haar portretgalerij bewaard in het museum (Antwerpen 1987), Antwerpen 1987.

Skempton 1994

T. Skempton, Buildings, environment and artefacts. Manual of Curatorship. A Guide to Museum Practice, Oxford 1994 (2 ed.).

van den Branden 1867

F. J. van den Branden, Geschiedenis der Academie van Antwerpen, Antwerpen 1867.

van den Berg, Albers 1998

S. van den Berg, M. Albers, Syllabus bij de basiscursus registratie en documentatie (LCM-publicatie 4), Tilburg 1998 (2 ed.).

van der Sterre 1996

J.W.J. van der Sterre (ed.), Syllabus bij de basiscursus Behoud en beheer. Passieve conservering: Deel 1 Condities (LCM-publicatie 7), Tilburg 1996.

Van Eeckaute, Eyskens 2004

A. Van Eeckaute, P. Eyskens, “Prix de Rome”, in: Gelauwerde Beelden (Elzenveld, Antwerpen 13 november - 19 december 2004), Antwerpen 2004.

van Looij 1985

L. T. van Looij, Een Eeuw Nationaal Hoger Instituut voor Schone Kunsten te Antwerpen 1885 / 1985, Antwerpen 1985.

Vzw Albert Van Dijck 2005

Vzw Albert Van Dijck (ed.), “Kunstprijzen, Van Leriusprijs”, Kunstkijker 5 (2005).

Ongepubliceerde bronnen

Handgeschreven inschrijvingsregisters van de Koninklijke Academie voor Schone Kunsten te Antwerpen, met hun plaatskenmerk in de campusbibliotheek Mutsaard.

Registre d’inscription. 1818-1837.

MA 280

Registre d’inscription. 1837-1850.

MA 281

Registre d’inscription. 1850-1855.

MA 282

Registre d’inscription. 1855-1860.

MA 283

Registre d’inscription. 1860-1865.

MA 284

Registre d’inscription. 1865-1870.

MA 285

Registre d’inscription. 1870-1875.

MA 286

Registre d’inscription. 1875-1880.

MA 287

Registre d’inscription. 1880-1885.

MA 288

Registre d’inscription. 1885-1891.

MA 289

Leerlingen. 1891-1896.

MA 290

Leerlingen. 1896-1901.

MA 291

Leerlingen. 1901-1906.

MA 292

Fotoboeken van de jaarlijkse tentoonstellingen van de Koninklijke Academie voor Schone Kunsten te Antwerpen, met hun plaatskenmerk in de campusbibliotheek Mutsaard.

Koninklijke Academie van Schoone Kunsten van Antwerpen, tentoonstelling 1924.

MA 468

Koninklijke Academie van Schoone Kunsten van Antwerpen, tentoonstelling 1925.

MA 469

Koninklijke Academie van Schoone Kunsten van Antwerpen, tentoonstelling 1926.

MA 470

Koninklijke Academie van Schoone Kunsten van Antwerpen, tentoonstelling 1927.

MA 471

Koninklijke Academie van Schoone Kunsten van Antwerpen, tentoonstelling 1928.

MA 472

Koninklijke Academie van Schoone Kunsten van Antwerpen, tentoonstelling 1929.

MA 473

Koninklijke Academie van Schoone Kunsten van Antwerpen, tentoonstelling 1930.

MA 474

Websites

Adlib Information Systems

Adlib Information Systems, “Museum”, in: Producten (online). http://www.adlibsoft.com/ (26 maart 2007).

Adlib Information Systems, “Museum Lite”, in: Producten (online). http://www.adlibsoft.com/ (26 maart 2007).

CIDOC

CIDOC, “Information Groups and Categories”, in: International Guidelines for Museum Object Information: The CIDOC Information Categories (online), oktober 1995. http://www.willpowerinfo.myby.co.uk/cidoc/guide/guide.htm (16 maart 2006).

Collections Information Technology

Collections Information Technology (Cit), “Barcode Systeem”, in: Producten (online), 10/01/2006. http://www.cr.nps.gov/museum/ (1 april 2007).

Collections Information Technology (Cit), “The Museum System”, in: Producten, Collectiebheer (online). http://www.go2cit.nl/ (1 april 2007).

Culturele Biografie Vlaanderen

Culturele Biografie Vlaanderen vzw, “In eigen beheer”, in: Publicaties, Overzicht per werkdomein, Objectregistratie (online). http://www.culturelebiografie.be/ (26 maart 2007).

Erfgoedcel Antwerpen

Erfgoedcel Antwerpen, “DICE”, in: Digitale Inventarisatie Cultureel Erfgoed (online). http://www.erfgoedcelantwerpen.be/ (26 maart 2007).

Erfgoedcel Antwerpen, “Download DICE”, in: Digitale Inventarisatie Cultureel Erfgoed (online). http://www.erfgoedcelantwerpen.be/ (26 maart 2007).

Erfgoedcel Antwerpen, “Wie gebruikt DICE?”, in: Digitale Inventarisatie Cultureel Erfgoed (online). http://www.erfgoedcelantwerpen.be/ (26 maart 2007).

Gallery Systems

Gallery Systems, “The Museum System”, in: Products (online). http://www.gallerysystems.com/ (26 maart 2007).

Gallo-Romeinse Museum

Gallo-Romeins museum, “The Museum System”, in: Het museum, Collectie, Inventarisatie & registratie (online), 2007. http://www.galloromeinsmuseum.be/ (16 maart 2006).

Getty Trust

The J. Paul Getty Trust, “Art & Architecture Thesaurus® online”, in: Research Institute. Conducting Research. Art & Architecture Thesaurus (AAT) (online), augustus 2006. http://www.getty.edu/ (18 maart 2007).

The J. Paul Getty Trust, “Categories for the Description of Works of Art”, in: Research Institute. Conducting Research. Data Standards and Guidelines (online), augustus 2006. http://www.getty.edu/ (16 maart 2006).

The J. Paul Getty Trust, “Union List of Artist Names ® online”, in: Research Institute. Conducting Research. Art & Architecture Thesaurus (AAT) (online), augustus 2006. http://www.getty.edu/ (18 maart 2007).

Iconclass RKD

Iconclass RKD, Iconclass (online), september 2006. http://www.iconclass.nl/ (12 oktober 2006).

Ilegems

P. Ilegems, “Bedenking bij de Camille Huysmansprijs, editie 2002 en 2004“, in: De Camille Huysmansprijs (online ), 2006. http://www.theartserver.be/ (8 maart 2007).

Luger

T. Luger et al., “Handreiking voor het schrijven van een collectieplan”, in: Informatiecentrum (online), 1998. http://icn.nl/ (15 november 2006).

Museum Documentation Association

Museum Documentation Association, “Spectrum: The UK Museum Documentation Standard”, in: MDA (online), april 2005. http://www.mda.org.uk/spectrum.htm (16 maart 2006).

Museum Documentation Association, “Adlib”, in: MDA Software Survey, ADLIB Museum, ADLIB Information Systems (online), april 2005. http://www.mda.org.uk/spectrum.htm (16 maart 2006).

Museum Management Program

Museum Management Program, “Use of Acryloid B-72 Lacquer for Labeling Museum Objects”, in: Publications, Conserve O Grams, PDF Versions (online). http://www.go2cit.nl/ (1 april 2007).

Museumvereniging

Museumvereniging, SIMIN (online). http://www.museumvereniging.nl/ (22 oktober 2006).

Provincie Oost-Vlaanderen

Provincie Oost-Vlaanderen, “Algemene richtlijnen notatie van persoonsnamen, plaatsnamen en data”, in: Cultuur, Musea, MovE, Invulboek (online), april 2007. http://www.oost-vlaanderen.be/public/ (17 mei 2007).

Provincie Oost-Vlaanderen, “Invulboek”, in: Cultuur, Musea, MovE (online), april 2007. http://www.oost-vlaanderen.be/public/ (17 mei 2007). http://www.oost-vlaanderen.be/public/ (17 mei 2007).

Provincie Oost-Vlaanderen, “Minimale, basis- en uitgebreide registratie”, in: Cultuur, Musea, MovE, Invulboek (online), april 2007. http://www.oost-vlaanderen.be/public/ (17 mei 2007).

Provincie Oost-Vlaanderen, “Velden uitgebreide registratie: datering van en tot”, in: Cultuur, Musea, MovE, Invulboek (online), april 2007. http://www.oost-vlaanderen.be/public/ (17 mei 2007).

Provincie Oost-Vlaanderen, “Velden uitgebreide registratie: objectnummer”, in: Cultuur, Musea, MovE, Invulboek (online), april 2007. http://www.oost-vlaanderen.be/public/ (17 mei 2007).

Provincie Oost-Vlaanderen, “Velden uitgebreide registratie: veld instellingsnaam”, in: Cultuur, Musea, MovE, Invulboek (online), april 2007. http://www.oost-vlaanderen.be/public/ (17 mei 2007).

Rijksbureau voor Kunsthistorische Documentatie

Rijksbureau voor Kunsthistorische Documentatie, “RKDartists&”, in: On-line databases van het RKD (online). http://www.rkd.nl/ (20 december 2006).

Interviews

Antonissen

Interview met Steven Antonissen, behoudsmedewerker Koninklijk Museum voor Schone Kunsten Antwerpen (16 maart 2007).

Deckers

Interview met Yolande Deckers, Afdelingshoofd Collectiebehoud en -beheer Koninklijk Museum voor Schone Kunsten Antwerpen (16 februari 2007).

Interview met Yolande Deckers, Afdelingshoofd Collectiebehoud en -beheer Koninklijk Museum voor Schone Kunsten Antwerpen (2 maart 2007).

Lampo

Interview met Jan Lampo, wetenschappelijk medewerker AMVC-Letterenhuis (10 november 2006).

Monteyne

Interview met Nathalie Monteyne, medewerker afdeling Colletiebehoud en –beheer Koninklijk Museum voor Schone Kunsten Antwerpen (12 juli 2006).

Interview met Nathalie Monteyne, medewerker afdeling Colletiebehoud en –beheer Koninklijk Museum voor Schone Kunsten Antwerpen (16 maart 2007).

Persoons

Interview met Guido Persoons, voormalig wetenschappelijk bibliothecaris van de campusbibliotheek Mutsaard (16 februari 2007).

Van Eeckaute

Interview met Arsene Van Eeckaute, eredocent psychologie (18 december 2006).

Interview met Arsene Van Eeckaute, eredocent psychologie (11 januari 2007).

Interview met Arsene Van Eeckaute, eredocent psychologie (18 januari 2007).

Interview met Arsene Van Eeckaute, eredocent psychologie (25 januari 2007).

Van Stappen

Interview met Henk Van Stappen, projectleider Collectieregistratie Stedelijke Musea Antwerpen (24 november 2006).