De onafhankelijkheid van de rechter volgens Sir Edward Coke

Stefan

Somers

Met de rechter naar de stembus?

Over de rol van de rechter in onze democratie.

Het Vlaams Blok-arrest, het BHV-arrest, de Fortis-zaak, de vernietiging van de anti-discriminatiewetten door het Grondwettelijk Hof, ... het zijn slechts enkele van de vele voorbeelden waarin de rechterlijke macht in het politieke vaarwater komt. Dit werpt onmiddellijk verschillende vragen op: moeten onze drie staatsmachten zich niet beperken tot hun eigen functie? Behoort de rechterlijke macht zich niet passief op te stellen?

Dit zijn althans de klassieke opvattingen van Montesquieu, die hij uitwerkt in zijn driemachtenleer. Hij was het die destijds zei dat de rechter niet meer is dan “les bouches qui prononcent les paroles de la loi”.

In een democratie is het toch de taak van het parlement om de wetten op te stellen en van de regering om ze uit te voeren. De rechter behoort dan niets meer te doen dan deze wetten te interpreteren en ze toe te passen in concrete geschillen.

In realiteit is van dit schema nog weinig te zien. Enerzijds doet het parlement niet veel meer dan zijn stempel op de voorstellen van de regering drukken. Anderzijds neemt de invloed van de rechterlijke macht toe. De klassieke interpretatie van de driemachtenleer staat dus onder druk. Het is dan ook nuttig om eens naar de houdbaarheidsdatum van de driemachtenleer te kijken. Hiervoor ben ik op zoek gegaan naar haar oorsprong. Ik haalde de mosterd dan ook op dezelfde plaats als destijds Montesquieu, zijnde het vroegmoderne Engeland. In die context trad vooral Sir Edward Coke op de voorgrond. In het begin van de 17e eeuw - toen het spook van het absolutisme over Europa waarde - gaf deze jurist een eigen invulling aan de rol van de rechter.

Het valt onmiddellijk op dat Coke geen onderscheid maakt tussen de functie van de rechter en die van het parlement. Beiden hielden zich immers bezig met wat m.i. omschreven kan worden als rechtsbepaling. Dit houdt het midden tussen rechtscreatie en rechtsinterpretatie, of nog: tussen het maken en het spreken van recht. Beide activiteiten zijn in de ogen van Coke immers ontoereikend. Hij oordeelt dat het recht niet zomaar door mensen kan worden gemaakt. De samenleving is te complex om door de rede van één persoon, een groep personen of zelfs een hele generatie te worden gevat. Bovendien hebben we geen kennis van een concreet goddelijk of metafysisch recht. We beschikken immers niet over een blauwdruk van het recht dat enkel nog door de mond van de rechter uitgesproken dient te worden. God heeft het recht in de vorm van de moraal misschien wel in de harten van de mens gelegd, maar de principes die daarvan kunnen worden afgeleid, zijn te vaag, te algemeen en vaak te tegenstrijdig om concrete problemen op te lossen. Wat ons rest is het recht doorheen de tijd te laten groeien, door de toename van wijsheid en ervaring. Enkel zo kan het vanuit concrete problemen evolueren tot een meer verfijnd stelsel, hetwelk steeds meer tegemoet komt aan de verschillende - soms tegenstrijdige - vereisten van een rechtvaardige samenleving.

Recht steunt op meer dan enkel democratische legitimiteit. Het bouwt ook verder op ervaringen en inzichten van vele actoren uit het verleden. De onafhankelijkheid van de rechter is volgens Coke juist hierop gebaseerd dat een rechter, net vanwege zijn opleiding, zijn inspiratie enkel put uit historisch gegroeide ervaring en wijsheid. De rechter gaat immers niet uit van zijn eigen rede, doch hij tracht de logica te volgen van wetten en rechtspraak die in het verleden hebben geleid tot een rechtvaardig resultaat. Omdat hij hiermee rekening moet houden, zal zijn rol altijd ruimer zijn dan het louter toepassen van de wet zoals traditioneel voorgesteld. Bovendien moet niet enkel de rechter, maar ook het parlement zich daaraan houden. Ondanks haar democratische karakter, moet ook dit orgaan rekening houden met regels die historisch gegroeid zijn. Juist daarom moet het parlement omzichtig omspringen met het uitvaardigen van wetten. Een ondoordachte wijziging van het bestaande recht kan immers verregaande en onvoorziene gevolgen hebben.

Maar wat moeten we nu met de driemachtenleer als wetgever en rechter net dezelfde functie hebben? Waarin onderscheiden de verschillende staatsmachten zich dan nog? Het antwoord ligt voor de hand. Wanneer we ervan uitgaan dat recht gecreëerd wordt door de wisselwerking tussen verschillende actoren, ligt de essentie van de staatsmachten in hun institutionele onafhankelijkheid. Die moet vermijden dat één van hen te dominant wordt.

Ik spreek dan ook over een ‘complex adaptief model van rechtsbepaling’. Het recht wordt niet van bovenuit bepaald, doch wel door een complexe interactie in een netwerk dat zich verder uitstrekt dan de drie institutionele staatsmachten. Het is niet enkel complex door de veelheid aan instellingen, maar ook door hun verschillende interne logica. De institutionele opbouw maakt immers dat de niet-verkozen rechterlijke macht zal uitgaan van een historische invalshoek, terwijl het verkozen parlement door een democratische bril kijkt. Door het evenwicht tussen en binnen deze en andere instellingen, kan een meer rechtvaardige en evenwichtige samenleving vorm krijgen.

Dergelijk evenwicht veronderstelt weliswaar twee zaken. Ten eerste mag geen enkele instelling een domein volledig beheersen. Wanneer bijvoorbeeld een supranationale rechtbank of een verzelfstandigd overheidsagentschap dit zou doen, gaat dit niet enkel in tegen democratische principes, maar ook tegen de historische groei van het recht. In de tweede plaats mag een instelling een andere niet volledig domineren. Een dergelijke situatie ondermijnt immers het netwerk an sich.

We kunnen concluderen dat de vraag naar de politieke aspiraties van de rechterlijke macht bij kwesties zoals het Vlaams Blok-arrest en de vernietiging van de anti-discriminatiewetten, niet echt relevant is. Het is in een evenwichtige situatie niet enkel onvermijdelijk dat de rechter en de wetgever op elkaars terrein komen, maar zelfs essentieel. Een actie moet immers kunnen leiden tot een reactie. Enerzijds kan het een probleem zijn dat een instelling - omwille van interne- of externe redenen - niet in staat is om te reageren. De ene instelling mag de reactiemogelijkheid van de andere dan ook niet inperken. Net zoals in de Fortis-zaak mag de wetgevende- of uitvoerende macht dus niet ingrijpen in een geschil dat voor de rechter hangende is. Langs de andere kant is het misschien ook niet aan de rechterlijke macht om te oordelen over een gevoelig thema in de interne politieke organisatie, zoals de splitsing van een kieskring in het BHV- dossier.

Bibliografie

Bronnen:

· De geschriften van Edward Coke zijn geraadpleegd in het boek van Sheppard, de delen die niet zijn opgenomen in dit werk zijn geraadpleegd via ‘google books’. De vertalingen van Latijnse citaten zijn gebaseerd op de Engelse vertalingen in het werk van Sheppard.

o SHEPPARD, Steve, ‘The Selected Writings and Speeches of Sir Edward Coke’, Indianapolis, 2003,1468.

Literatuur:

ADAMS, Maurice, “Lettres Persanes 3. Grondwettigheidtoetsing door de rechter: Aristoteles of Montequieu?”, Nederlands tijdschrift voor rechtsfilosofie en rechtstheorie 2004, 315-320.

BAKER, J., An introduction to English Legal History, Bath, Bath Press, 2002, 600p.

BAKER, J., The Law’s two Bodies. Some Evidential Problems in English Legal History, Oxford , Oxford University Press, 2001, 197p.

BEAUTE, J., Un grand juriste Anglais: Sir Edward Coke 1552-1634, Ses Idées Politiques et Constitutionelles ou aux origines de la démocratie occidentale moderne, Parijs, Presses Universitaires de France, 1975, 231p.

BERMAN, H., “The Origins of Historical Jurisprudence: Coke, Selden, Hale”, The Yale Law Journal 1994, 1651-1738.

BLANNING, T., The Pursuit of Glory; Europe 1648-1815”, Londen, Penguin books, 2008, 708p.

BOSSUYT, M. en J. WOUTERS, Grondlijnen van het internationaal recht, Antwerpen, Intersentia, 2005, 1086p.

BOST, R, “Rechts als model van rechtvaardigheid”, Nederlands tijdschrift voor rechtsfilosofie en rechtstheorie 1994, 40-47.

BOYER, A., Sir Edward Coke and the Elizabethan Age, Stanford, Stanford University Press, 2003, 325p.

BOYER, A., “Sir Edward Coke, Ciceronianus: Classical Rhetoric and the Common Law Tradition”, International journal for the semiotics of Law 1997, 4-36.

BRAND, James, “Montesquieu and the separation of powers”, Oregon Law Review 1933, 175-200.

BROUWER, P, “Rechtsvormende rechter of ‘bouche du droit’”, Nederlands tijdschrift voor rechtsfilosofie en rechtstheorie 1998, 3-9.

BURGESS, G., Absolute Monarchy and the Stuart Constitution, New Haven, Yale University Press, 1996, 229p.

CAIRNS, J. en G. MCLEOD, “Thomas Craig, Sir Martin Wright, and Sir William Blackstone: The English Discovery of Feudalism”, The Journal of Legal History 2000, 54-66.

COOK, H., “Against Common Right and Reason: The College of Physicians versus Dr. Thomas Bonham”, The American Journal of Legal History 1985, 301-322.

CORWIN, E., “The ‘Higher Law’ Background of American Constitutional Law”, Harvard Law Review 1929, 365-409.

CORWIN, E., The Doctrine of Judicial Review; its Legal and Historical Basis and other Essays, New Yersey The Lawbook Exchange, LTD. Union, 1999, 177p.

CRYE, J., “Ancient Constitutionalism: Sir Edward Coke’s Contribution to the Anglo-American Legal Tradtition”, The Journal Jurisprudence 2009, 235-264.

Dolores, F., “’Law Reporting’ in Europe in the Early-Modern Period: Two Experiences in Comparison”, The Journal of Legal History 2009, 263-278.

FARNETI, R., “Nicola Matteucci 1926-2006: in Memorian”, History of political thought 2007, 362-365.

FOQUE R., “De rechter is het sprekende recht”, in EVERS, F. en P. LEFRANC (eds.), Kiezen tussen recht en rechtvaardigheid , Brugge, Die Keure, 2009, 79-91.

FOQUE, R., “De onzichtbare grondwet”, Ministerie van binnenlandse zaken en koninkrijksrelaties, Den Haag, 2008, 37-60.

GRAY, C., “Bonham’s Case reviewed”, Proceedings of the American Philosophical Society 1972, 35-58.

GUY, J., “The development of Equitable jurisdiction” in IVES, E. en A. MANCHESTER (eds.), Law, Litigants and the legal prifession, History series n°36, Londen, 1983, 80-86.

GUY, J., “The origins of the Petition of Right Reconsidered”, historical Journal, 1982, 289-312.

GUY, J., “The retoric of Council in Early Modern England”, in HOAK, D. (ed.), Tudor Political Culture, Cambridge, Cambridge University Press, 1995, 292-310.

GUY, J., “Wolsey’s Star Chamber: a study in Archival Reconstruction”, Journal of the Society of Archivists 1976, 169-180.

HABERMAS, J. “Three normatieve models of democracy”, in HABERMAS, J., The inclusion of the other. Studies in political theorie, Cambridge/Oxford, Polity Press, 1999, 239-253.

HASTINGS, L. en H. BLOCK, Edward Coke, Oracle of the Law, Boston, Houghton Mifflin co., 1929, 368p.

HITCHENS, C., De rechten van de mens van Thomas paine, Roeselare Roularta books, 2008, 140p.

HULSEBOSCH, D., “The Ancient Constitution and the Expanding Empire: Sir Edward Coke’s British Jurisprudence”, Law and History Review, 2003, 439-482.

JOHNSON, C., “The life of Sir Edward Coke, Lord chief justice of Englans in the reign of James I”, Londen Henry Colburn Publishers, 1875, 368.

JOHNSON, S., “The Emperor’s new clothes: cloakin and disrobing the supreme court in carrese’s ‘The cloaking of power’; Book Review”, William Mitchell Law review, 2004, 1137-1148.

KAMEN, Henry, ‘Spain 1469-1714; a Society of Conflict’, Londen, Routledge, 2005, 326p.

KEECHANG, K., “Calvin’s Case (1608) and the Law of alien Status”, The journal of Legal History 1996, 155-171.

KENYON, John, “Revisionism and Post-Revisionism in Early Stuart History”, The Journal of Modern History 1992, 686-699.

KINNGING, A., “Tocqueville: een inleiding”, in: DE TOCQUEVILLE, Alexis, Democratie: wezen en oorsprong. De belangrijkste gedeelten uit: Over de democratie in Amerika en het Ancién Régime en de Revolutie, Pelckmans, Kapellen, 2005, 9-59.

LESAFFER, R., Inleiding tot de Europese Rechtsgeschiedenis, Leuven, Universitaire Pers Leuven, 2004, 484.

MALAMENT, B., “The ‘Economic Liberalism’ of sir Edward Coke”, The Yale Law Journal 1967, 1321-1358.

MCDOWELL, G., “Coke, Corwin and the constitution: the “Higher Law Background” reconsidered”, The review of politics 1993, 393-420.

MILLER, J. en S. PAGE, Complex Adaptive Systems; An Introduction to Computational Models of Social Life, New Yersey, Princeton University Press, 2007, 263p.

ORR, A., “A Prospectus for a ‘New’ Constitutional history of Early Modern England, Albion: A Quarterly Journal concerned with British Studies 2004, 430-450.

PALMER, B., “Judicial review: usurpation or abdication?”, American Bar Association Journal 1960, 881-888.

PASQUINO, P., “Prolegomena to a theorie of judicial power: the concept of judicial independence in theorie and history”, The Law and Practice of International Courts and Tribunals 2003, 11-25.

PEACEY, J., “Led by the Hand: Manucaptors and Patronage at Lincoln’s Inn in the Seventeenth Century”, The Journal of Legal History 1997, 26-44.

PLUCKNETT, T., Bonham’s case and judicial review, Harvard Law Review, 1926, 30-70.

POCOCK, J., The Ancient Constitution and the Feudal Law; a Study of English Historical Thought in the Seventeenth Century, New York, Norton, 1967, 272p.

POWELL, D., “Coke in Context: Early Modern Legal Observation and Sir edward Coke’s Reports”, The Journal of Legal History 2000, 33-53.

RANUM, O., “Personality and Politics in the Persian Letters”, Political Science Quarterly 1969, 606-627.

RIJPKEMA, P, “De dubbele onafhankelijkheid van de rechter”, in: HOL, A. en J. TEN BERGE, De onafhankelijke rechter, Den Haag, Boom juridische uitgevers, 2007, 125-140.

RODGERS, C., “Humanism, History and the Common Law”, The Journal of Legal History 1985, 129-156.

SCHÖNFELD, K., Montesquieu en “La Bouche De la Loi”, Leiden, New Rhine Publishers, 1979, 98.

SEIPP, D., “The Law’s many Bodies, and the Manuscript Tradition in English Legal History”, The Journal of Legal history 2004, 74-83.

SEN, A., The idea of justice, Londen, Penguin Publishers, 2009, 468p.

SIMPSON, Brian, Leading cases in the Common Law, Oxford, Clarendon Press, 1995, 311p.

SMITH, A., The Emergence of a Nation State; The Commonwealth of England; 1529-1660, Londen, Longman, 1997, 485.

SMITH, D., “Was there a Rule in Shelley’s Case?”, The Journal of Legal History 2009, 53-70.

STEIN, P., “Legal history: the British perspective”, Tijdschrift voor Rechtsgeschiedenis 1994,71-79.

STEWARD, I., “Men of Class: Aristotle, Montesquieu and Dicey on ‘Separation of Powers’ and ‘The Rule of Law’”, Macquarie Law Journal 2004, 187-223.

STONER, J., “Common Law and Liberal Theory: Coke, Hobbes and the Origins of American Constitutionalism”, Kansas, University Press of Kansas, 1992, 276p.

TITE, C., Impeachment and Parliamentary Judicature in Early Stuart England, Londen, Athlone Press, 1974, 249p.

USHER, R., “James 1 and Sir Edward Coke”, The English Historical Review, 1903, 664-675.

VAN DER HORST, D., Geschiedenis van Engeland, Amsterdam, Arbeiderspers, 2004, 398p.

VAN DOMMELEN, E., “Het tekortschieten van de wetgever als rechtsbeschermer; Een kritische bespreking van de rechtstheorie van Ingeborg Maus”, Recht en kritiek, 1997, 237-256.

WESTERMAN, P, “Democratie als voorwaarde voor de rechtsstaat”, Nederlands tijdschrift voor rechtsfilosofie en rechtstheorie 2004, 129-133.

WHITMAN, J., “Why did the Revolutionary Lawyers Confuse Custom and Reason?”, The University of Chicago Law Review 1991, 1321-1368.

WILLIAMS, I., “Dr. Bonham’s Case and ‘Void’ Statutes”, The Journal of Legal History 2006, 111-128.

WINKLER, J., “The Roman Law in Anglo-Saxon England”, The Journal of Legal History 1992, 101-127.

WOOD, Andy, “Custom and the Social Organisation of Writing in Early Modern England”, Transactions of the Royal Historical Society, 1999, 257-269.