De ouderendeur openbreken of voorbijlopen : Onderzoek op welke manier vrijwilligers eenzaamheidsgevoelens bij ouderen kunnen voorkomen

Stijn

Vanhecke

Eenzaamheid is echter iets complex, iets gevoelsmatig, iets wat voor iedereen wat anders kan betekenen. Dat maakt het ook zo moeilijk om daar mee om te gaan. Uit het ouderenbehoefteonderzoek, dat in ruim de helft van de Vlaams-Brabantse gemeenten werd gehouden, blijkt dat één vijfde van de ouderenbevolking eenzaamheidsgevoelens ervaren. Vele lokale besturen, ouderenadviesraden en ouderenverenigingen lanceerden al projecten om ouderen uit hun sociaal isolement te halen. De provincie ondersteunde tal van initiatieven zoals de telefoonprojecten. Maar eenzame ouderen over de drempel trekken blijkt moeilijker dan verwacht. Wat werkt en wat werkt niet om geïsoleerde ouderen te bereiken en ze (terug) te laten participeren in de samenleving? Ik tracht in dit eindwerk bestaande projecten zowel theoretisch als praktisch te onderzoeken en bepaalde succesvolle methodieken aan te reiken. Hiermee kom ik tot de onderliggende vraag in hoever men een oudere die in een sociaal isolement leeft, mag aanmoedigen om (terug) deel te nemen aan het maatschappelijk leven. Het ethisch dilemma tussen autonomie en bemoeizorg is dan niet veraf.

In mijn eindwerk probeer ik te onderzoeken op welke manier vrijwilligers eenzaamheidsgevoelens bij ouderen kunnen voorkomen. Vandaar ook mijn titel: Eenzaamheid bij ouderen 'de ouderendeur openbreken of voorbijlopen?'

Om mijn titel te kaderen zal ik in mijn eerste deel een theoretisch kader schetsen rond kwetsbare en actieve ouderen. Binnen het eerste deel zal ik in mijn eerste hoofdstuk het beleid benaderen vanuit de resultaten van het ouderenbehoefteonderzoek (= het ouderenbeleid). In het tweede hoofdstuk zal ouderenparticipatie en het Europees jaarthema 'actief ouder worden' een plaats krijgen. De focus zal liggen op cijfers en onderzoeksresultaten van maatschappelijke participatie bij ouderen in Vlaanderen. Ik geraakte in mijn stageperiode meer en meer geïntrigeerd door het fenomeen "eenzaamheid bij ouderen". Als sterk sociaal geëngageerde jongere sta ik versteld van de omvang ervan. Dat is voor mij de reden om in het eerste deel een gans hoofdstuk te wijden aan deze problematiek. Na het toelichten van definities, beschrijvingen en onderzoeksresultaten, zal ik in deel twee praktische bevindingen weergeven van een zelfstandig onderzoek. Hierin zal ik ook proberen methodieken te evalueren waarmee men ouderen opspoort, bereikt en hoe men vrijwilligers werft. Na deze analyse, zal ik in deel drie dieper ingaan op het ethisch dilemma 'bemoeizorg en autonomie' dat geïsoleerde ouderen ervaren. In hoever mag je een oudere in een sociaal isolement immers 'forceren' om deel te nemen aan het maatschappelijk leven? Een ethisch vraagstuk waar geen eenduidig antwoord op bestaat en waarvan de meningen verdeeld zijn. Ik poog een eigen antwoord te formuleren op dit ethisch dilemma met betrekking tot autonomie en afhankelijkheid. Als sluitstuk van mijn eindwerk geef ik graag aan de hand van de voorgaande bevindingen beleidsvoorstellen en conclusies mee.

Bibliografie

1. Schriftelijke bronnen

1.1. Wetten en decreten

DECREET van 30 april 2004 houdende de stimulering van een inclusief Vlaams ouderenbeleid en de beleidsparticipatie van ouderen, ministerie van de Vlaamse gemeenschap, Belgisch Staatsblad, 16 juli 2004, p. 55 704 – 55 706.

WET van 8 december 1992 tot bescherming van de persoonlijke levenssfeer ten opzichte van de verwerking van persoonsgegevens, Commissie voor de bescherming van de persoonlijke levenssfeer, Belgisch staatsblad, 26 februari 2003, p. 34416 – 34421.

1.2. Boeken, eindwerken, verslagen, tijdschriften, email en brochures

BALCAEN, A. en KUSTERS J., Attitude vrijwilliger-ouderenconsulent, Provincie Vlaams-Brabant, 28 maart 2012.

BOLT, L.L.E e.a., Ethiek in de praktijk, Assen, Van Gorcum BV, 2010, 190 pg.

COLETTE, J.P., Hoe eenzaam zijn onze ouderen? Blikveld, Koning Boudewijnstichting, nr. 88, 1ste trimester 2012, p.10.

CUYVERS, G., GEUDENS, L en WUESTENBERGS, V., Kwetsbare ouderen in Vlaams-Brabant. Onderzoek naar de situatie en de bereikbaarheid van kwetsbare ouderen in het Hageland en het Pajottenland, Katholieke Hogeschool Kempen, 2008.

DE BIE, D., JAGT, L.J., Onvrijwillige hulpverlening. Druk 2: Moet dat nou?, 2010, pg. 23-25.

DE KLERK, M. en Eijsinck, M., Maatschappelijke participatie. Den Haag. Sociaal Cultureel Planbureau (1998).

GEERAERT, G., Het woonzorgdecreet in de praktijk. De zorgende kracht van een rijhuis. Weliswaar. nr. 88 p.24-26.

GEERAERTS, J., doorgifte van gegevens aan organisaties - Wet van 8 december 1992, Commissie voor de bescherming van de persoonlijke levenssfeer, 18 april 2012. (persoonlijk ontvangen advies)

GIERVELD, D.J., Zicht op eenzaamheid, Assen, Van Gorcum, 2007.

HEYLEN, L., Oud en eenzaam? Risicofactoren voor eenzaamheid bij ouderen, Actueel, Jaargang 12, nr. 3, juli/augustus/september 2011, p. 22.

HEYLEN L. en MORTELMANS., Trends in sociale participatie en isolatie van ouderen. In: Cantillon B., Van de bosch, K;, Lefebure, S. (red.), Ouderen in Vlaanderen van 1975 tot 2005: een terugblik in de toekomst. Leuven, Acco, 109-139. 86

IPSOS, KULeuven (LUCAS) en Université de Liège , Oud word je niet alleen. Een enquête over eenzaamheid en sociaal isolement bij ouderen in België, Koning Boudewijnstichting, maart 2012. (gepubliceerde publicatie)

KHLeuven en PROVINCIE VLAAMS-BRABANT, Syllabus sociale plattegrond, 2012, p. 89.

LINTEN S., e.a. Werken met onvrijwillige cliënten: Taboe of noodzaak?, Katholieke Hogeschool Kempen, Sociaal Werk Geel, 2004. (niet-gepubliceerde verhandeling)

MAES, M., toelichting uit boek ‘Rechtvaardigheid’ van Michael J. Sandel, Heverlee, KHLeuven, Departement Sociale School Heverlee, 2012.

MATHIJSSEN, C., Onderzoek naar plattelandsarmoede in België, Armoede op het platteland: onzichtbaar en onderschat, CERA, 7 maart 2012.

MEIREMAN, K. en GORIS, B., Sociale plattegrond: evoluties en tendensen, Heverlee, Katholieke Hogeschool Leuven, Departement Sociale School Heverlee, 14 mei 2012.

MERENS, K., Themahuis biedt bejaarden nestwarmte, Het Nieuwsblad. 30 april 2012.

MICHIELSE, A. en HORTULANUS, R., Sociaal isolement bij ouderen. Op weg naar een Rotterdamse aanpak, Amsterdam, Uitgeverij SWP, 2011, p. 13 en p. 55-78.

PEERAER, J. en MESSELIS, E. (VVSG), Vergrijzing actief of passief besturen? Brussel, Politeia nv, 2010.

PICCART, L., (voorzitter@vlaamsejeugdraad.be) toespraak Lander Piccart op lanceringsdag van de Vlaamse Ouderenraad. E-mail aan VANHECKE, S. (stijn_vanhecke@hotmail.com), 4 mei 2012.

PROVINCIE VLAAMS-BRABANT, Communiceren met senioren: tips voor een efficiënte communicatie met oudere burgers, Leuven, Dienst Welzijn en Gezondheid, z.j. (publicatie)

PROVINCIE VLAAMS-BRABANT, Dossier ouderen in Vlaams-Brabant 2010, Dienst welzijn en gezondheid, 2010, p. 62-65. (gepubliceerde verhandeling)

PROVINCIE VLAAMS-BRABANT, Ouderenadviesraad: schakel in het lokaal ouderenbeleid, Leuven, Dienst Welzijn en Gezondheid, z.j. (publicatie)

PROVINCIE VLAAMS-BRABANT, Publicatie ouderenbehoefteonderzoek in Vlaams-Brabant, Leuven, Dienst Welzijn en Gezondheid, juni 2012. (gepubliceerde publicatie)

PROVINCIE VLAAMS-BRABANT, Wegwijs: informatiegids Vlaams-Brabant, Leuven, Informatiedienst, z.j. (publicatie)

POAR Vlaams-Brabant, Memorandum voor een toekomstig provinciaal ouderenbeleid, Leuven, 3 april 2012. (gepubliceerd verslag)

TAELEMANS, L., Beeldvorming van jongeren (12 tot 18 jaar) over ouderen (55+). Vrije Universiteit Brussel, Sociale agogiek, 2006 – 2007. (gepubliceerde eindverhandeling) 87

VAN BRAECKEL, L., Vrijwilligerswerk: van structureel naar episodisch – vrije tijd met toekomst, Weliswaar. Februari –maart 2011, nr. 98, p. 18 -19.

VANDEURZEN, J., Beleidsnota 2009-2014 welzijn, volksgezondheid en gezin, Vlaamse regering, 2009, p. 8-9 en p. 43-44. (beleidsnota)

VANHECKE, S., Wat na het ouderenbehoefteonderzoek? in STEUNPUNT SOCIALE PLANNING, Resultaten ouderenbehoefteonderzoek in Vlaams Brabant , Provincie Vlaams- Brabant, Dienst welzijn en gezondheid, 2012, (toekomstig gepubliceerde verhandeling).

VLAAMSE OUDERENRAAD, De oudere bestaat niet, Actueel, jaargang 12, nummer 1, januari/februari/maart 2001.

VLAAMSE OUDERENRAAD, visienota vlaamse ouderenraad over Europees thema: actief ouder worden en intergenerationele solidariteit tussen de generaties, april 2012.

VERTE, D., ea. Ouderbehoefteonderzoeken in Vlaanderen, een nut van een tweede meting, Actueel, jaargang 12, nummer 1, januari/februari/maart 2001. pg. 18.

VERTE, D., DE WITTE, N., e.a., Doe mee! Over ouderen en maatschappelijke participatie, Provinciebestuur West-Vlaanderen, 2011, p. 9-18, 157-162.

VERTE, D., DE WITTE, N. en DE DONDER, L., Schaakmat of aan zet? Monitor voor lokaal ouderenbeleid in Vlaanderen. Brugge, Vanden Broele, 2007, p. 13-14, 155-219, 113-119.

VERTE, D., DE WITTE, N. en DE DONDER, L., Schaakmat of aan zet? Monitor voor lokaal ouderenbeleid in Vlaanderen. Brugge, Vanden Broele, 2007, p. 113-119.

2. Mondelinge bronnen

BALCAEN, A., Mondelinge mededeling. Formeel gesprek, 8 maart 2012.

DE DONDER, M., mondelinge mededeling bijeenkomst telefoonprojecten (OCMW Londerzeel). Formeel gesprek, 19 april 2012 en 11 mei 2012.

DUPAE, K., mondelinge mededeling bijeenkomst telefoonprojecten (Stad Landen). Formeel gesprek, 19 april 2012.

LEYS, L., mondelinge mededeling sociaal huis Herent, Formeel gesprek, 22 februari 2012.

LUYCKX, T., en HAYEN, D., mondelinge mededeling bijeenkomst telefoonprojecten (OCMW Kortenaken). Formeel gesprek, 19 april 2012 en 27 april 2012.

MARCHAL, T., mondelinge mededeling bijeenkomst telefoonprojecten (OCMW Halle). Formeel gesprek, 19 april 2012 en 24 april 2012.

PISERA, B., mondelinge mededeling bijeenkomst telefoonprojecten (VZW Seniorama). Formeel gesprek, 19 april 2012. 88

STASSART, D., STEENBERGEN, M. en DEHEBETS, R., mondelinge mededeling bijeenkomst telefoonprojecten (OCMW Geetbets). Formeel gesprek, 19 april 2012.

STEPS, M., mondelinge mededeling bijeenkomst telefoonprojecten (OCMW Asse). Formeel gesprek, 19 april 2012.

SWINNEN, M., mondelinge mededeling over de provincie, Formeel gesprek, 24 maart 2012.

SYMONS, V., Mondelinge mededeling. Informeel gesprek, 8 maart 2012.

VAN HUYLENBROECK, A., mondelinge mededeling bijeenkomst telefoonprojecten. Formeel gesprek, 19 april 2012.

VAN MECHELEN, M., PISERA, B., Eenzaamheid bij ouderen in Leuven, Leuven, Seniorama VZW, 3 april 2012.

VAN MECHELEN, M., PISERA., B., Uiteenzetting lokaal dienstencentrum, Leuven, Seniorama VZW, 23 mei 2012.

VAN ONSEM, L. ,mondelinge mededeling bijeenkomst telefoonprojecten (OCMW Rode). Formeel gesprek, 19 april 2012.

VANRUTTEN, I., mondelinge mededeling bijeenkomst telefoonprojecten (OCMW Leuven). Formeel gesprek, 19 april 2012.

3. Internet bronnen

PROVINCIE VLAAMS-BRABANT, Ouderenbeleid, Internet, 27 april 2012. (http://www.vlaamsbrabant.be/welzijn-gezondheid)

STRAATHOEKWERK.BE, Zorgethiek, Internet, 24 mei 2012. (http://www.straathoekwerk.be/Straathoekwerk/Dewerkvorm/Devisie/Zorgethi…)

VAN CRAEN, M., e.a., Sociaal-Culturele integratie bij allochtonen, Steunpunt Gelijkekansenbeleid, Internet, 22 maart 2012. (https://doclib.uhasselt.be/)

VAN POPPEL, M., Hedendaags vrijwilligersbeleid en de millenium vollunteers, Internet, 25 mei 2012. (http://isb.colo.ba.be/doc/Artik/Vts/217/plenum2%20tijskens.pdf)

VANSEVENANT, K., Bemoeizorg of bemoeizucht? Internet, 5 april 2012. (www.vlaamswelzijnsverbond.be)

VLAAMS AGENTSCHAP ZORG EN GEZONDHEID, Gemachtigde indicatiestellers, Internet, 26 mei 2012. (www.zorg-en-gezondheid.be/Vlaamse-zorgverzekering/Gemachtigde-indicatie…)

VLAAMSE OUDERENRAAD, Voorstelling Vlaamse Ouderenraad – wie zijn we?, Internet, 12 april 2012. (www.vlaamse-ouderenraad.be)

VLAAMS STEUNPUNT VRIJWILLIGERSWERK VZW, definitie van het vrijwilligerswerk. Internet. 4 april 2012. (http://www.vrijwilligersweb.be/wetgeving.htm#def) 89

VLAAMS WELZIJNSVERBOND, Voorwaardelijke hulpverlening, Internet, 2 mei 2012. (http://www.vlaamswelzijnsverbond.be/?action=onderdeel&onderdeel=622)

VUB, Ouder Behoefte Onderzoeken, Onderzoeksmethoden, Internet, 18 april 2012. (www.ouderenbehoefteonderzoeken.be)

WELZIJNSZORG VZW, Zeven jeugdbewegingen tegen armoede. Internet, 25 mei 2012. (http://www.armoede.be/projecten/zeven-jeugdbewegingen-tegen-armoede)

WIKIPEDIA, Piramide van Maslow, Internet, 25 mei 2012. (http://nl.wikipedia.org/wiki/Piramide_van_Maslow)