De ‘war on terrorism’ en het conflict in Noord-Oeganda: larema ono lamone?

Evert

Saver

Een studie naar de invloed van de ‘war on terrorism’ op het conflict in Noord-Oeganda

Scriptie neergelegd tot het behalen van

Licentiaat in de politieke wetenschappen

door

Evert Saver

Stamnummer: 20013495

Optie: internationale politiek,

studie van de Derde Wereld

Promotor: prof. dr. K. Vlassenroot Commissarissen: prof. dr. A. Walraet

prof. dr. R. Doom

11 september 2001. Niemand zal het ooit vergeten. De ‘war on terrorism’ is geboren. Meteen komt er een einde aan de euforie van de jaren negentig toen optimisten geloofden dat – na de Koude Oorlog - het internationale recht zou zegevieren. De strijd tegen het terrorisme wordt het nieuwe Leidmotiv van de internationale politiek. Het wij-zij-discours viert hoogtij.

Ondertussen woedt in het hart van Afrika, ver weg van alle media-aandacht, al twintig jaar een wrede burgeroorlog die op het eerste zicht niets te maken heeft met de veranderende wereldsituatie.

The pearl of Africa

In 1986 wordt Yoweri Museveni president van Oeganda; door de Engelsen ooit ‘the pearl of Africa’ genoemd. Maar niet iedereen is opgezet met zijn aantreden. Vooral in het noorden van het land ondervindt Museveni verzet tegen zijn bewind. Hij krijgt er vanaf het midden van de jaren tachtig zelfs te maken met gewapende rebellies van het Uganda People’s Democratic Army (UPDA), de Holy Spirit Movement (HSM) en het Lord’s Resistance Army (LRA).

Museveni slaagt er in 1988 in een vredesakkoord te bereiken met het UPDA. Het HSM onder leiding van Alice Auma blijkt hardnekkiger stand te houden. Auma verklaart bezeten te zijn door de geest Lakwena wat haar beweging naar eigen zeggen bovennatuurlijke krachten geeft. Uiteindelijk kan Museveni op het einde van de jaren tachtig het HSM gewapenderhand verslaan. Maar dan profileert Joseph Kony zich met zijn Lord’s Resistance Army. Net als zijn nicht Alice Auma beweert ook hij een profeet van Lakwena te zijn. Of Kony een politieke agenda heeft of niet, is onduidelijk. Er is slechts één zekerheid: in zijn poging het regime van Museveni omver te werpen, zaait Kony al bijna twintig jaar dood en verderf onder de Noord-Oegandese bevolking.

Het conflict in Noord-Oeganda heeft een aantal dieperliggende wortels. Om te beginnen zijn er grote etnische en sociaal-economische tegenstellingen tussen het rijkere Noord- en het armere Zuid-Oeganda. Ten tweede kent Oeganda een geschiedenis van straffeloosheid en onverantwoordelijkheid zodat geweld een legitiem middel geworden is om (politieke) eisen kenbaar te maken. Denken we maar aan dictators zoals Idi Amin en Milton Obote. Een derde oorzaak ligt in de mislukte pogingen om politieke en sociale veranderingen door te voeren na de onafhankelijkheid in 1962, waardoor democratische kanalen om klachten te uiten, ontbreken. Tenslotte zijn er nog een aantal situationele factoren, zoals de steun van Soedan aan het LRA en de wapensmokkel in het Gebied van de Grote Meren.

Defining moment in history

Op 11 september 2001 boren drie vliegtuigen zich in het World Trade Center en het Pentagon in de Verenigde Staten. Al Qaeda, het terreurnetwerk van Osama bin Laden, eist de aanslagen op. De reactie van de internationale gemeenschap laat, door toedoen van de Verenigde Staten, niet lang op zich wachten: de ‘war on terrorism’ is geboren. Toch lijkt men uit het oog te verliezen dat terrorisme van alle tijden is. Het komt en gaat in golven. Net zoals de aanslagen op het einde van de negentiende eeuw en die van de jaren 1930, kent de huidige terrorismegolf specifieke ontstaansredenen.

De Verenigde Staten – de regering-Bush op kop - nemen een keiharde positie in tegenover terroristen. De Patriot Act en Guantanamo Bay illustreren dit. De Europese Unie daarentegen heeft, zoals wel vaker het geval is, te kampen met een interne verdeeldheid over een gezamenlijke aanpak. De Nederlander Gijs de Vries wordt wel aangesteld als EU-coördinator voor terrorismebestrijding, maar het ontbreekt hem vooralsnog aan slagkracht. Ook de Verenigde Naties en de Afrikaanse Unie hebben het moeilijk een eenduidig standpunt over terrorisme in te nemen. Verder dan wat vage bepalingen in resoluties of verdragen komen ze niet.

De ‘war on terrorism’ is dus een compleet nieuw fenomeen in de wereldpolitiek dat de functie van de Koude Oorlog heeft overgenomen en dat spijtig genoeg alleen aan symptoombestrijding doet. Sommige experts beweren dat deze strijd tegen het terrorisme een grote impact heeft op lokale conflicten; anderen zijn het daar helemaal mee oneens.

Merkwaardig verband

Of er een rechtstreeks impact is van de ‘war on terrorism’ op het conflict in Noord-Oeganda, is heel moeilijk hard te maken. Toch spaart president Museveni kosten noch moeite om de publieke opinie hiervan te overtuigen zodat het verloop van de burgeroorlog wel degelijk door de terrorisme-oorlog beïnvloed wordt.

Om te beginnen speelt het beleid van de Amerikaanse overheid een rol. Sinds 11 september 2001 staat het LRA op de Amerikaanse lijst van terroristische organisaties. Vanaf dat moment zijn LRA-rebellen dus (internationale) terroristen en dat heeft zijn gevolgen. Zo ontvangt het Oegandese leger in het kader van het Amerikaanse ‘East African Counter Terrorism Initiative’ fondsen om het LRA te bestrijden.

Ook Soedan is van belang voor het conflict in Noord-Oeganda. Het is een publiek geheim dat Khartoum het LRA van wapens en ‘safe havens’ voorziet. Door de ‘war on terrorism’ stelt de Soedanese president al-Bashir zich onder druk van de Amerikanen harder op tegen Kony. Toch speelt hij daarbij geen open kaart. Verschillende bronnen melden dat hij gewoon doorgaat met zijn steun aan het LRA.

De ‘war on terrorism’ heeft op juridisch vlak voor een verandering gezorgd in het verloop van het Noord-Oegandese conflict. In 2000 komt er de Amnesty Act in Oeganda waarbij rebellen die zich overgeven amnestie verleend wordt. Twee jaar later, na de aanslagen van 11 september 2001, wordt de Suppression of Terrorism Act van kracht. Dit is een strenge wet die bepaalt dat de LRA-strijders terroristen zijn die hard aangepakt moeten worden - hoewel je ontvoerde kindsoldaten moeilijk als gewetenloze moordenaars kunt bestempelen. Deze twee wetten zijn in feite tegengesteld aan elkaar en vormen een onduidelijk signaal naar de rebellen toe.

De oorlog tegen het terrorisme heeft geen invloed op het aantal vredesonderhandelingen tussen de Oegandese overheid en de rebellen. Wel merken we dat de ‘war on terrorism’ president Museveni nog meer overtuigd heeft van zijn initiële standpunt tegenover vredesgesprekken. Al sinds het ontstaan van het conflict opteert hij liever voor harde militaire actie tegen het LRA dan voor moeizaam verlopende onderhandelingen met de opstandelingen.

Op het vlak van de militaire operaties tegen het LRA zien we een gelijkaardige evolutie met voorgaande parameter. Zowel voor als na 11 september 2001 zijn er ongeveer evenveel militaire acties. Maar zoals gezegd is het vertrouwen van Museveni in een militaire oplossing van het conflict nog meer gestegen sinds het ontstaan van de oorlog tegen het terrorisme. We kunnen ons wel de vraag stellen waarom de Oegandese strijdkrachten er dan niet in slagen het conflict te stoppen. Corruptie en economische belangen tot in de hoogste posities van het Oegandese leger zijn een groot deel van het antwoord.

Misbruik?

Het conflict in Noord-Oeganda ondervindt dus op verschillende domeinen een invloed van de ‘war on terrorism’. Dit komt vooral omdat Museveni dit wil. In het kader van de strijd tegen terreurorganisaties krijgt hij immers veel krediet en zelfs carte blanche om de ‘terroristen’ op zijn grondgebied aan te pakken. Ondanks de harde maatregelen die hieruit voortvloeien, slaagt Museveni er niet het achttienjarige conflict onder controle te krijgen. Misbruikt hij de ‘war on terrorism’ om geld los te krijgen van de Amerikanen? Wendt hij de strijd tegen de terreur aan om zijn politieke positie te handhaven, nu de presidentsverkiezingen van 2006 voor de deur staan?

Bibliografie

ABRAMOVICI P., Activisme militaire de Washington en Afrique, Le Monde Diplomatique, juillet 2004, blz. 14-15

AFAKO B., Reconciliation and justice: ‘Mato oput’ and the Amnesty Act, blz. 64-67, in: LUCIMA O., Protracted conflict, elusive peace, Initiatives to end the violence in northern Uganda, Conciliation Resources, The African Centre for the Constructive Resolutions of Disputes in collaboration with Kacoke Madit, issue 11, 2002, 99 blz.

ALLIO E., Kony fleeing towards Ethiopia, The New Vision, 24 march 2005

ANDERSON R., SEWANKAMBO F. and VANDERGRIFT K., Pawns of politics, Children, Conflict and peace in Northern Uganda, World Vision Canada, 2004, 57 blz.

BAINES E. and HEEMSKERK C., Northern Uganda Human Security Update, April-August 2004, LIU Institute for Global Issues, Vancouver Canada, September 2004, 11 blz.

BEHREND H., Alice Lakwena and the Holy Spirits, War in Northern Uganda (1986-1997), James Currey Ltd Oxford, 1999, 170 blz.

BEHREND H. and LUIG U., Spirit Possession, Modernity and power in Africa, James Currey Ltd Oxford, 1999, 210 blz.

BORRADORI G., Philosophy in a time of terror, Dialogues with Jürgen Habermas and Jacques Derrida, University of Chicago Press, Chicago/London, 2003, 208 blz.

BOTHA A. and GOREDEMA C., African Commitments to Combating Organised Crime and Terrorism, Institute for Security Studies, Pretoria South Africa, 2004, 131 blz.

BOTHA P., United States counter terrorism programmes in Africa: an overview, Conflict Trends, The African Centre for the Constructive Resolutions of Disputes, South Africa, 2004/3, blz. 3-10

BREMS P., Terrorisme? Flauwekul! Geld, daar draait het om, Tsjetsjenië, waar zelfs de dood big business is, De Standaard, 22 januari 2005

BROERE M., Uganda: mensen, politiek, economie, cultuur, Koninklijk Instituut voor de Tropen, Amsterdam, Novib, ’s-Gravenhage, 1994, 75 blz.

BROWN C., French snub outrages British intelligence, The Telegraph, 25 April 2004

COOLSAET R., Actuele vraagstukken van de internationale politiek, Vakgroep politieke wetenschappen, Universiteit Gent, 2004, 133 blz.

DAHLE M. and HARBIT N.J., Report from the Human Rights House Foundation’s fact finding mission and research trip to Uganda, Human Rights House Network, Oslo Norway, 2003, 38 blz.

DE COCK J., Achmed Zakajev. Terrorist, vrijheidsstrijder, gezant?, De Standaard, 25 februari 2005

de VRIES B., Antiterreurbeleid Blair van tafel geveegd, De Standaard, 17 december 2004

de WAARD M. en SCHOOFEN R., Lidstaten Europese Unie laks tegen terreur, Gijs de Vries, coördinator terreurbestrijding, over noodzaak van samenwerking, NRC Handelsblad, 30 september 2004, sectie: buitenland, blz. 4

DOOM R. and VLASSENROOT K., Kony’s message: a new koine? The Lord’s Resistance Army in Northern-Uganda, African Affairs, London, January 1999, 98, blz. 5-36

DWAN R. and GUSTAVSSON M., Major Armed Conflicts, blz. 95-131, in: SIPRI Yearbook 2004, Armaments, Disarmament and International Security, Oxford University Press, 2004, 859 blz.

ELCHARDUS M., De Dramademocratie, uitgeverij Lannoo Tielt, 2002, 208 blz.

FRIEDMAN T., The Humiliation Factor, The New York Times, 9 November 2003, late edition, section 4, column 1, blz. 11

GBLA O. and RUGUMAMU S., Studies in reconstruction and capacity building in post-conflict countries in Africa, Some lessons of experience from Uganda, ACBF Operations, University of Dar es Salaam, Tanzania and Fourah Bay University, Sierra Leone, December 2003, 62 blz.

GOUVERNEUR C., Régression de la démocratie au Pays basque espagnol, Dérivés de la “guerre contre le terrorisme”, Le Monde Diplomatique, mai 2003, blz. 10-11

HASSEN M. and KEATING A., The responsibility to protect, A plan of action for Northern Uganda, Liu Institute for Global Issues, University of British Columbia, Vancouver, Canada, May 2004, 41 blz.

HEIRMAN M., Uganda, Het land van de Abaseveni, die van het zevende, IPIS Internationale Vredesinformatiediest vzw, Antwerpen, 1997, 60 blz.

HOVIL L. and LOMO Z., Behind the Violence: causes, consequences and the search for solutions to the war in Northern Uganda, Refugee Law Project Working Paper no.11, Refugee Law Project Kampala, February 2004, 53 blz.

HOVIL L. and LOMO Z., Behind the violence, The war in Northern Uganda, Instistute for Security Studies, South Africa, monograph n° 99, March 2004, 87 blz.

HOVIL L. and LOMO Z., Whose justice? Perceptions of Uganda’s Amnesty Act 2000: the potential for conflict resolution and long-term reconciliation, Refugee Law Project Working Paper No. 15, Refugee Law Project Kampala, February 2005, 30 blz.

KASOZI A., The social origins of violence in Uganda 1964-1984, McGill-Queen’s University Press, Montreal, 1994, 347 blz.

KAVUMA R., Ghosts from Nairobi 1985 haunt Museveni in Acholi, The Monitor, 28 March 2004

LAMWAKA C., The peace process in northern Uganda 1986-1990, blz. 28-33 in: LUCIMA O., Protracted conflict, elusive peace, Initiatives to end the violence in northern Uganda, Conciliation Resources, The African Centre for the Constructive Resolutions of Disputes in collaboration with Kacoke Madit, issue 11, 2002, 99 blz.

LAQUEUR W., Reflections on Terrorism, Foreign Affairs, Fall 1986, vol. 65, n° 1, blz. 86-87

LAQUEUR W., Terrorisme, Uitgeverij In den Toren, Baarn, vertaling: P. W. R. Vreeken 1978, 278 blz.

LICHTBLAU E., Bush Renews Call to Extend Patriot Act, The New York Times, 15 februari 2005

LUCIMA O. and NYEKO B., Profiles of the parties to the conflict, in: LUCIMA O., Protracted conflict, elusive peace, Initiatives to end the violence in northern Uganda, Conciliation Resources, The African Centre for the Constructive Resolutions of Disputes in collaboration with Kacoke Madit, issue 11, 2002, 99 blz.

MARI TRIPP A., The changing face of authoritarianism in Africa: the case of Uganda, Africa Today, volume 50, number 3, spring 2004, blz. 3-26

MBUGUA K., East Africa, A haven or hapless victim of international terrorism?, Conflict Trends, The African Centre for the Constructive Resolutions of Disputes, South Africa, 2004/3, blz. 31-37

MITTELMAN J., Ideology and politics in Uganda, From Obote to Amin, Cornell University Press London, 1975, 302 blz.

MWENDA A., Uncovering the ghosts in UPDF, The Monitor, 7-13 December 2003

NEU J., Restoring relations between Uganda and Sudan: the Carter Center process, blz. 46-50, in: LUCIMA O., Protracted conflict, elusive peace, Initiatives to end the violence in northern Uganda, Conciliation Resources, The African Centre for the Constructive Resolutions of Disputes in collaboration with Kacoke Madit, issue 11, 2002, 99 blz.

NGANDA S.I., Amnesty law – Just a campaign trick?, The Monitor, 11 January 2000

OBITA J., First international peace efforts 1996-1998, blz. 42-44, in: LUCIMA O., Protracted conflict, elusive peace, Initiatives to end the violence in northern Uganda, Conciliation Resources, The African Centre for the Constructive Resolutions of Disputes in collaboration with Kacoke Madit, issue 11, 2002, 99 blz.

ODONG J. en ODONGO OKOYA A., Bigombe back for LRA talks, The New Vision, 29 March 2005

OJWEE D., Gen museveni orders army to kill Kony, The New Vision, 3 January 2005

O’KADAMERI B., LRA/government negotiations 1993-94, blz. 34-41, in: LUCIMA O., Protracted conflict, elusive peace, Initiatives to end the violence in northern Uganda, Conciliation Resources, The African Centre for the Constructive Resolutions of Disputes in collaboration with Kacoke Madit, issue 11, 2002, 99 blz.

OLOKA-ONYANGO J., “New-breed” leadership, conflict and reconstruction in the Great Lake Region of Africa: a sociopolitical biography of Uganda’s Yoweri Kaguta Museveni, Africa Today, volume 50, number 3, spring 2004, blz. 29-52

OTTO P., Implementing the 1999 Nairobi agreement, blz. 52-57, in: LUCIMA O., Protracted conflict, elusive peace, Initiatives to end the violence in northern Uganda, Conciliation Resources, The African Centre for the Constructive Resolutions of Disputes in collaboration with Kacoke Madit, issue 11, 2002, 99 blz.

OTUNNU O., Causes and consequences of the war in Acholiland, in: LUCIMA O., Protracted conflict, elusive peace, Initiatives to end the violence in northern Uganda, Conciliation Resources, The African Centre for the Constructive Resolutions of Disputes in collaboration with Kacoke Madit, issue 11, 2002, 99 blz.

PALMER A., This is why Guantanamo is so vital, The Telegraph, 7 December 2003

PERROT S., Entrepreneurs de l’insécurité, La face cachée de l’armée ougandaise, Politique Africaine, Paris, n° 75, octobre 1999, blz. 60-71

THOMSON A., An introduction to African politics, Taylor and Francis Books Ltd, London and New York, 2000, 277 blz.

TINYEFUZA D., "No Hope for a Peaceful Solution of Conflicts in Uganda”, Transcript of Testimony to the Parliamentary Committee of Defence and Internal Affairs, Parliament of Uganda, 29 November 1996, blz. 66-67

VAN ACKER F., Uganda and the Lord’s Resistance Army: the New Order no one ordered, African Affairs, London, July 2004, 103, blz. 335 - 357

VAN DAELE I., Amerika slaat terug, Knack, 10 oktober 2001

VAN DEN BOSSCHE G., De spiegel van de macht, politiek-theoretische visies op de staat, Academia Press Gent, 2002, 284 blz.

VAN DORSSELAER I., Ugandese president Yoweri Museveni in België, Op eigen benen, De Standaard, 21 april 2005

von BORSTEL J. and WILLIAMS M., Rhetoric and Reality: US-Africa Relations since 9/11, University of San Diego, 2004, 17 blz.

X1, The hidden war: the forgotten people, War in Acholiland and its ramifications for peace and security in Uganda, Human rights and peace centre, Makarere university Kampala, Liu Institue for Global Issues, Vancouver, 30 October 2003, 164 blz.

X2, Fiscal year 2004 Congressional Budget Justification for Foreign Operations, United States Department of State, Bureau of Resource Management, 13 February 2003, 580 blz.

X3, When the times comes to stop killing, Peacemaking in Africa, The Economist, 8-14 January 2005, blz. 41-42

X4, Peace in Northern Uganda: decisive weeks ahead, International Crisis Group, ICG policy briefing, Africa briefing n° 22, Kampala/Brussels, 21 February 2005, 11 blz.

X5, Special report: Uganda and the war on terrorism, The Sub Saharan Monitor, 16 August 2004

http://db.mipt.org/Home.jsp, National Memorial Institute for the Prevention of Terrorism, DFI Government Services, RAND Corporation, American Terrorism Study, United States of America, 15 februari 2005

http://news.bbc.co.uk, BBC News, London, United Kingdom, 21 april 2005

http://news.com.com, CNET Networks, United States of America, 17 februari 2005

http://www.africa-union.org, African Union, 24 februari 2005

http://www.amnesty.org, Amnesty International, 17 februari 2005

http://www.c-r.org, Conciliation Resources, United Kingdom, 30 maart 2005

http://www.cia.gov, Central Intelligence Agency, United States of America, 12 mei 2005

http://www.db.idpproject.org, Global IDP Project, Geneva, Switserland, 4 mei 2005

http://www.igad.org, Intergouvernmental Authority on Development, Djibouti, 22 maart 2005

http://www.irinnews.org, United Nations Integrated Regional Information Network, 12 april 2005

http://www.parliament.go.ug, Parliament of the republic of Uganda, Uganda, 23 april 2005

http://www.reliefweb.int, ReliefWeb, United Nations Office for the Coordination of Humanitarian Affairs, New York, United States of America, 6 mei 2005

http://www.state.gov, Bureau of Public Affairs, U.S. Department of State, United States of America, 14 maart 2005

http://www.sudanembassy.org, Embassy of Sudan, Sudan, 15 april 2005

http://www.telegraph.co.uk, Telegraph Group Limited, United Kingdom, 17 februari 2005

http://www.ugandahighcommission.co.ke, Uganda High Commission, Kenya, 28 maart 2005

http://www.un.org, United Nations, New York, United States of America, 21 februari 2005

http://www.up.ligi.ubc.ca, LIU Institute for Global Issues, University of British Columbia, Canada, 2 april 2005

http://www.upcparty.net, Uganda Peoples Congress, Uganda, 28 maart 2005

http://www.whitehouse.gov, The White House, Washington DC, United States of America, 28 maart 2005