DEVIANT SEXUAL BEHAVIOR IN DEMENTIA

Susan
Van Hooren

Seksualiteit bij dementie: Liefde, lust of last?

Een oom die telkens de rok optilt van de verpleegkundige, een oma die verlekkert op de schoot van een onbekende man zit of de buurman die aan de verzorgende vraagt of ze met hem mee naar bed wil gaan. Dergelijk gedrag kan plaatsvinden als er sprake is van dementie. Men spreekt dan over seksueel ontremd gedrag; de rem is er dan als het ware van af. Vaak is er bij personen met dementie een afname in seksuele interesse zichtbaar, maar soms kan het seksuele gedrag juist ook toenemen en zelfs ongewenste vormen aannemen. Hierbij kan gedacht worden aan seksuele opmerkingen maken naar anderen, masturbatie in het openbaar en knijpen in de intieme streken van anderen. Voor de partner en familieleden kan dit gedrag zeer veel onrust en onbehagen met zich meenemen. Maar ook wanneer de persoon met dementie in een rustoord verblijft, kan dit leiden tot zeer lastige situaties voor de hulpverleners en de medebewoners. Er blijkt zeer weinig aandacht te worden besteed aan deze seksuele ontremde gedragingen. In de wetenschappelijke literatuur die zich bezig houdt met dementie richt minder dan 0,5% zich op dit seksuele gedrag en ook in verpleeghuizen is het vaak een thema waar een taboe op rust. Met de vergrijzing in het verschiet zullen het aantal personen met dementie fors toenemen. In 2030 zal het aantal personen met dementie zijn verdubbeld en 20 jaar later zal het aantal zijn verviervoudigd. Het zal een van de grootste kostenposten worden voor de gezondheidszorg. Vanwege de vergrijzing, het gegeven dat dit seksuele gedrag veel onrust met zich meebrengt en de onwetendheid omtrent dit thema is het van belang dat er meer onderzoek plaatsvindt dat kan bijdragen aan respectvolle en goede zorg voor personen met dementie. Deze kans werd gegrepen binnen de masterthesis waarin een empirisch onderzoek werd verricht om meer inzicht te krijgen in seksueel ontremd gedrag bij dementie. Dit doel werd bereikt door de prevalentie en frequentie van een breed scala van seksuele gedragingen te onderzoeken bij ouderen met dementie. Ook werd binnen deze populatie de betrouwbaarheid en validiteit geïnventariseerd van een nieuw ontwikkelde vragenlijst naar dit gedrag. En tot slot werd nagegaan of demografische of klinische kenmerken samenhangen met dit gedrag. De onderzochte groep bevatte 56 patiënten met dementie, die verbleven in een rusthuis. De verzorgenden werden ondervraagd over de gedragsproblemen van de bewoners met dementie en ook werd een uitgebreid semi-gestructureerd interview afgenomen over het seksuele gedrag van de patiënt. Dit semi-gestructureerd interview werd specifiek voor dit onderzoek ontwikkeld en baseerde zich op een observatieschaal die eerder was ontwikkeld in het Verenigd koningrijk. Uit het dossier werden demografische gegevens en informatie over de ziekte verzameld. De resultaten lieten zien dat bij een derde van deze patiënten sprake was van een breed scala aan seksuele gedragingen, zoals het uiten van verbale seksuele opmerkingen, het betasten of tonen van eigen intieme lichaamsdelen of seksuele gedragingen waarbij andere personen werden aangeraakt. Wanneer deze gedragingen aanwezig waren bij een persoon, dan kwamen deze gedragingen in de meeste gevallen meerdere keren per maand of per week voor. Opvallend was dat dit gedrag voorkwam bij zowel mannen als vrouwen. Toch werden een aantal clichés bevestigd, want mannen maakten meer seksueel getinte opmerkingen en lieten sneller intieme lichaamsdelen zien dan vrouwen. Ook waren er verschillen tussen types dementie, zoals de ziekte van Alzheimer, vasculaire dementie en frontotemporale dementie. Het bleek dat deze gedragingen minder voorkwamen bij personen met de ziekte van Alzheimer en meer voorkwamen bij personen met vasculaire dementie of frontotemporale dementie. Dit heeft waarschijnlijk te maken met de specifieke hersengebieden die zijn aangetast bij de verschillende soorten dementie. Mogelijk is dit seksuele gedrag terug te voeren op hersengebieden die niet meer goed werken. Het seksuele gedrag resulteerde in overlast voor de hulpverleners. De ernst van de overlast wisselde sterk en was afhankelijk van de frequentie van het gedrag en de ernst van het gedrag. Er moeten nog belangrijke pistes worden genomen om deze overlast te verminderen. Extra nascholing, een open houding in de supervisie of gerichte discussies met collega’s kunnen hier een bijdragen aan leveren. Vanuit het perspectief van de familieleden of de partners zou een open communicatie en het verschaffen van informatie rondom dit thema nuttig kunnen zijn om schaamte, boosheid of andere gevoelens bij hen weg te nemen. Maar ook voor de persoon met dementie zelf kunnen middels een tolerante en open houding binnen het team oplossingen worden gezocht voor dit gedrag. Hierbij valt te denken aan het geven van verbale correcties wanneer het gedrag plaatsvindt of het respectvol tegemoet komen aan het verhoogde seksueel verlangen door een professional in te schakelen, bijvoorbeeld een prostitué die ervaring heeft op dit gebied. Momenteel wordt de verzameling van de data voortgezet in ook andere rustoorden. Dit kan ervoor zorgen dat de onderzoeksgroep groter wordt, waardoor we sterkere uitspraken kunnen doen over dit gedrag. Ook worden nog interviews afgenomen bij oudere bewoners in rustoorden zonder dementie. Deze extra groep moet fungeren als een controlegroep, zodat kan worden nagegaan of dit seksuele gedrag bij dementie meer voorkomt in vergelijking met een groep ouderen die geen dementie hebben. Er zijn nog genoeg ideeën om nader te onderzoeken op dit gebied, maar dit onderzoek geeft al een mooie basis van waaruit verder gedacht kan worden.

Bibliografie

 

Aalten, P., de Vugt, M. E., Jaspers, N., Jolles, J., & Verhey, F. R. (2005). The course of neuropsychiatric symptoms in dementia. Part II: relationships among behavioral sub-syndromes and the influence of clinical variables. International Journal of Geriatrics Psychiatry, 20(6), 531-536. Alagiakrishnan, K., Lim, D., Brahim, A., Wong, A., Wood, A., Senthilselvan, A., et al. (2005). Sexually inappropriate behavior in demented elderly people. Postgraduate Medicine Journal, 81(957), 463-466. Alkhalil, C., Tanvir, F., Alkhalil, B., & Lowenthal, D. T. (2004). Treatment of sexual disinhibition in dementia: case reports and review of the literature. American Journal of Therapeutics, 11(3), 231-235. Archibald, C. (1998). Sexuality, dementia and residential care: managers report and response. Health and Social Care in the Community, 6(2), 95-101. Association, A. P. (2000). Diagnostic and statistical manual of mental disorder, fourth edition, test revision. Washington DC. Ballard, C., Gauthier, S., Corbett, A., Brayne, C., Aarsland, D., & Jones, E. (2011). Alzheimer's disease. Lancet, 377, 1019-1031. Black, B., Muralee, S., & Tampi, R. R. (2005). Inappropriate sexual behaviors in dementia. Journal of Geriatric Psychiatry and Neurology, 18(3), 155-162.Burns, A., Jacoby, R., & Levy, R. (1990). Psychiatric phenomena in Alzheimer's disease: disorders of behavior. British journal of Psychiatry, 157, 86-94.Chan, D. C., Kasper, J. D., Black, B. S., & Rabins, P. V. (2003). Presence of behavioral and psychological symptoms predicts nursing home placement in community-dwelling elders with cognitive impairment in univariate but not multivariate analysis. Journal of Gerontology, 58(6), 548-554.Cohen, J. (1992). A power primer. Psychological Bulletin, 112, 155-159.Cummings, J. L. (1997). The neuropsychiatric inventory: assessing psychopathology in dementia patients. Neurology, 48, S10-S16.Cummings, J. L., & McPherson, S. (2001). Neuropsychiatric assessment of Alzheimer's disease and related dementias. Aging, 13, 240-246.De Medeiros, K., Rosenberg, P. B., Baker, A. S., & Onyike, C. U. (2008). Improper sexual behaviors in elders with dementia living in residential care. Dementia and Geriatric Cognitive Disorders, 26(4), 370-377.De Vugt, M. E., Riedijk, S. R., Aalten, P., Tibben, A., van Swieten, J. C., & Verhey, F. R. (2006). Impact of behavioral problems on spousal caregivers: a comparison between Alzheimer's disease and frontotemporal dementia. Dementia and Geriatric Cognitive Disorders, 22(1), 35-41.De Vugt, M. E., Stevens, F., Aalten, P., Lousberg, R., Jaspers, N., Winkens, I., et al. (2003). Behavioral disturbances in dementia patients and quality of the marital relationship. International Journal of Geriatric Psychiatry, 18(2), 149-154.Erdfelder, E., Faul, F., & Buchner, A. (1996). GPOWER: a general power analysis program. Behavior research methods, instruments, & computers, 28, 1-11.Ferry, C. P., Prince, M., Brayne, C., Brodaty, H., Fratiglioni, L., Ganguli, M., Hall, K., Hasegawa, K., Hendrie, H., Huang, Y., Jorm, A., Mathers, C., Menezes, P. R., Rimmer, E., Scazufca, M., & Alzheimer's Disease International (2005). Global prevalence of dementia: a Delphi consensus study. Lancet, 366(9503), 2112-2117.Field, A. P. (2005). Discovering Statistics Using SPSS. London: Sage.Folstein, M. F., Folstein, S. E., & McHugh, P. R. (1975). 'Mini-mental state: a practical method for grading the cognitive state of patients for the clinican. Journal of Psychiatric research, 12, 189-198.Guay, D. R. (2008). Inappropriate sexual behaviors in cognitively impaired older individuals. The American Journal of Geriatric Pharmacotherapy, 6(5), 269-288.Haussermann, P., Goecker, D., Beier, K., & Schroeder, S. (2003). Low-dose cyproterone acetate treatment of sexual acting out in men with dementia. International Psychogeriatrics, 15(2), 181-186.Holmes, D., Reingold, J., & Teresi, J. (1997). Sexual expression and dementia. Views of caregivers: A pilot study. International Journal of Geriatric Psychiatry, 12(7), 695-701.Impett, E. A., & Peplau, L. A. (2006). "His" and "Her" relationships? A review of the emperical evidence. In: A. L. Evangelisti & D. Perlman (Eds.). The Cambridge handbook of personal relationships (pp. 273-291). Cambridge: Cambridge University Press.Kafka, M. P. (2010). Hypersexual disorder: A proposed diagnosis for DSM-V. Archives of Sexual Behavior, 39, 377-400.Kamel, H. K., & Hajjar, R. R. (2003). Sexuality in the nursing home, part 2: Managing abnormal behavior-legal and ethical issues. Journal of the American Medical Directors Association, 4(4), 203-206.Kaplan, M. S., & Krueger, R. B. (2010). Diagnosis, assessment, and treatment of hypersexuality. Journal of Sex Research, 47(2), 181-198.Knight, C., Alderman, N., Johnson, C., Green, S., Birkett-Swan, L., & Yorstan, G. (2008). The St Andrew's Sexual Behavior Assessment (SASBA): development of a standardised recording instrument for the measurement and assessment of challenging sexual behavior in people with progressive and acquired neurological impairment. Neuropsycholological Rehabilitation, 18(2), 129-159.Leontjevas, R., Van Hooren, S., & Mulder, A. (2009). The Montgomery-Asberg Depression Rating Scale and the Cornell Scale for Depression in Dementia: a validation study with patients exhibiting early-onset dementia. American journal of geriatric psychiatry, 17(1), 56-64.Mayers, K. S. (1994). Sexuality and the patient with dementia. Sexuality and disability, 12(3), 1994.Mayers, K. S., & McBride, D. C. (1996). Sexualized components of verbally abusive statementss by residents with dementia diagnoses. Sexuality and disability, 14(2), 1996.Montgomery, S. A., & Asberg, M. (1979). A new depression scale designed to be sensitive to change. British journal of Psychiatry, 134, 382-389.Ozkan, B., Wilkins, K., Muralee, S., & Tampi, R. R. (2008). Pharmacotherapy for inappropriate sexual behaviors in dementia: a systematic review of literature. American Journal of Alzheimer's Disease and Other Dementias, 23(4), 344-354.Ponds, R., Van Hooren, S., & Dijkstra, K. (2009). Dementie. In G. Smeets, A. Bos, H. Van der Molen, A. Arntz & P. Muris (Eds.), Klinische psychologie: Diagnostiek en behandeling. Groningen/Heerlen: Wolters-Noordhoff/Open Universiteit Nederland.Prakash, R., Pathak, A., Munda, S., & Bagati, D. (2009). Quetiapine effective in treatment of inappropriate sexual behavior of lewy body disease with predominant frontal lobe signs. American Journal of Alzheimer's Disease and Other Dementias, 24(2), 136-140.Robinson, K. M. (2003). Understanding hypersexuality: a behavioral disorder of dementia. Home Healthcare Nurse, 21(1), 43-47.Rosen, T., Lachs, M., & Pillemer, K. (2010). Sexual aggression between residents in nursing homes: Literature synthesis of an underrecognized problem. Journal of the American Geriatrics Society, 58(10), 1070-1097.Series, H., & Degano, P. (2005). Hypersexuality in dementia. Advances in Psychiatric Treatment, 11, 424.Tabachnick, B. G. & Fidell, L. S. (2001). Using multivariate statistics (4th edition). Boston: Allyn & Bacon.Tzeng, Y. L., Lin, L. C., Shyr, Y. I., & Wen, J. K. (2009). Sexual behavior of institutionalised residents with dementia--a qualitative study. Journal of Clinical Nursing, 18(7), 991-1001.Wallace, M., & Safer, M. (2009). Hypersexuality among cognitively impaired older adults. Geriatric Nursing, 30(4), 230-237.Zeiss, A. M., Davies, H. D., & Tinklenberg, J. R. (1996). An observational study of sexual behavior in demented male patients. Journal of Gerontology, 51(6), M325-329. 

Universiteit of Hogeschool
KU Leuven
Thesis jaar
2011