Drie eigentijdse benaderingen van dansrepertoire aan de hand van Nicole Beutlers 'The Exact Postion of Things', 'Enter Ghost' en 'Lost is My Quiet Forever'

Karen
Schilders

Dansrepertoire, met uitsterven bedreigd?! 

Het succes van performances, kan niet geschreven worden zonder ‘U’; ‘U’ als letter, maar ook ‘U’ als publiek. Iedere keer dat iets wordt uitgevoerd, speelt het zich namelijk niet enkel af in het nu, maar wordt het ook bepaald door (het n-)u. Hoewel opvoeringen in feite reconstructies zijn van dat wat vastgelegd werd tijdens een repetitieproces, is iedere uitvoering uniek en onherhaalbaar. Dit kenmerk van performances valt echter moeilijk te rijmen met de vraag die vanuit de huidige subsidiestructuur rijst om (klassieke) opvoeringen ‘op het repertoire te houden’ en meerdere seizoenen te herhalen. Meer nog dan bij andere performances, vormt dit bij dansopvoeringen een probleem, daar deze zich werkelijk ‘in’ de tijd, in het ritme van het n-u, afspelen en nauw samenhangen met het lichaam dat de dansbewegingen uitvoert. Maar wat dan als het lichaam bewegingen vergeet? Of als het lichaam zelf verdwijnt? Neemt het de geleerde dansbewegingen dan mee in het graf? Wordt het dansrepertoire met uitsterven bedreigd?

Me bewust van het spanningsveld dat de eigentijdse performancepraktijk kenmerkt – namelijk het moeten balanceren tussen het maken, het behouden en heropvoeren (re-enactment) en het onherroepelijk verdwijnen van creaties –, onderzocht ik in mijn bachelorproef of eigentijdse dansperformances naast het heden (het n-u) ook over een toekomst en een verleden beschikken en vanuit het verleden kunnen voortleven in de toekomst. Steeds opnieuw ‘slechts’ kunnen creëren in het heden, zonder naar een verleden te kunnen teruggrijpen en zonder de hoop dat het werk een toekomst zal kennen, is namelijk als een doodlopende eenrichtingsstraat. In het huidige performancelandschap proberen echter velen hieraan te ontsnappen en deuren te openen naar het verleden en de toekomst. Hierdoor heerst er op dit moment een klimaat van experiment waarbij onder meer met betrekking tot (dans)re-enactments ongekende wegen worden bewandeld.

Wanneer men de ingeslagen wegen bij de experimentele omgang met dansrepertoire wil benoemen – als het ware een straatnaam wil geven – kunnen er drie grote verkeersinfrastructuur-metaforen gebruikt worden. Zo bestaat een groot deel van het eigentijdse danslandschap als het ware uit lintbebouwing. Vanuit de overtuiging dat dansnotatie er niet in slaagt om lichaamsbewegingen exact in tijd en ruimte weer te geven, laat staan over generaties heen exact kan doorgeven, geloven sommige choreografen niet dat dansrepertoire een verleden of een toekomst heeft en kiezen ze ervoor om steeds ‘slechts’ te creëren in het n-u. Deze bewuste keuze zou ik echter geen doodlopende eenrichtingsstraat durven noemen, maar een steeds langer wordende weg, waarlangs nieuwe voorstellingen/huisjes uit de grond rijzen.

Een tweede benadering van dansrepertoire kan voorgesteld worden als een cyclisch wegennet. Er zijn namelijk ook choreografen en theatermakers die van mening zijn dat alles wat ooit werd opgevoerd, sporen nalaat. Een creëren vanuit het niets, is volgens hen dan ook onmogelijk. Meer zelfs nog, ze wensen ruimte te geven aan de sporen van het verleden en nemen deze in hun eigen werk op. Een extreme vorm hiervan is de poging om performances uit het verleden exact te reconstrueren. Hoewel er via zulke re-enactments een cyclische beweging ontstaat tussen heden en verleden, mag men daarbij niet uit het oog verliezen dat het heden ook het verleden tekent, vermits zowel de performers als de toeschouwers uit een andere tijd stammen; een ander n-u.  

Vanuit het bewustzijn dat exacte herhaling onmogelijk is én dat performances uit het verleden  mogelijkheden bieden voor het heden, is er nog een derde omgangswijze met dansrepertoire. Daar waar de eerste benadering dansrepertoire afwees als ‘verleden’ en de tweede repertoire  probeerde te doen herleven als ‘exact gereconstrueerd verleden’, biedt de derde omgangswijze de kans om op een originele manier om te gaan met het verleden. Deze kan dan ook voorgesteld worden als een ingewikkeld wegennet, waarbij via verschillende reeds aangelegde wegen (het verleden), met behulp van nieuwe wegelementen zoals rotondes, bruggen en kruispunten (originele eigentijdse input), een plaats bereikt kan worden, om van daaruit nieuwe wegen aan te bouwen.

Hoewel bovenstaande voorstelling van de drie door mij onderscheiden benaderingswijzen van dansrepertoire al erg ‘concrete’ – dit is geen schrijffout, maar de Engelse vertaling van zowel ‘concreet’ als ‘beton’ – is, wens ik deze verder uit te werken aan de hand van Nicole Beutler (°1969). Deze Duitse choreografe die nu in Nederland woont, slaagt er met haar danstheater namelijk in om gevoeligheden die de moderne danspraktijk beheersen te duiden. De drie vernoemde benaderingswijzen van dansrepertoire zijn dan ook als het ware terug te vinden in de de trilogie die Beutler creëerde tussen 2004 en 2008.

Zo schetst The Exact Position of Things, het eerste deel van de trilogie, een beeld van Alzheimerpatiënten die steeds wanhopiger proberen om hun dode geheugen tot leven te brengen. Het vergeten maakt echter dat noch woorden, noch bewegingen nog herhaald kunnen worden. De voorstelling toont geheugenverlies echter niet enkel als eigen aan Alzheimer, maar ook – op een metaniveau – als eigen aan de dansende mens, die er niet in slaagt bewegingen exact te herhalen. Dit bewustzijn resulteert op, maar dus ook naast de scène, in een resoluut afwijzen van het ‘gekende’ repertoire en in het ontwikkelen van een nieuw bewegingsarsenaal. Enter Ghost brengt daarentegen het ‘dode’ verleden als levend op scène, als ware het een vampierenbal. Dit kan ook letterlijk gelezen worden, daar de performers in dit stuk ‘bezeten’ zijn door het exact willen reconstrueren van een alfabet aan geestachtige verschijningen uit de geschiedenis, gaande van ‘Aura’ tot ‘Zombie’. Het laatste deel van de trilogie, Lost is My Quiet Forever, laat dan weer zien hoe op een originele manier met het verleden en dansrepertoire kan omgegaan worden, wat uitmondt in een ba-rock-opera: Purcell en Lodewijk XIV in een nieuw kleedje.   

De voorstellingen die Beutlers trilogie uitmaken, bieden dus elk een onafhankelijk voorbeeld van een eigentijdse benaderingswijze die mogelijk is in de omgang met dansrepertoire. Wanneer de stukken echter als onderdeel van wat Beutler zelf ‘de alchemietrilogie’ heeft gedoopt, worden beschouwd, dan kunnen ze ook fases in een groter proces voorstellen. Het volledig willen afwijzen en het exact willen reconstrueren, vormen als these en antihese zo de aanloop naar een derde synthesefase, waarin als het ware een originele, ‘gouden’ middenweg wordt bewandeld in het n-u.

Ik geloof dat hier de toekomst van het dansrepertoire ligt, daar het hier zowel beantwoordt aan de wil tot creativiteit van de maker (originaliteit), het institutionele gebod (een repertoirewerking) en de grenzen van zijn eigen medium (de onmogelijkheid tot exacte herhaling). En het dansrepertoire leefde nog lang en gelukkig.

Bibliografie

 

Artikels

 

  • AGNEW, Vanessa, “History’s Affective Turn: Historical Reenactment and Its Work in the Present” in: Rethinking History, jrg. 11 (2007), nr. 3, pp. 299-312
  • BAERVOETS, Alexander, “Dansen tegen de tijd” in: Etcetera, jrg. 28 (2010), nr. 120, p. 30
  • BURT, Ramsay, “History, Memory, and the Virtual in Current European Dance Practice” in: Dance Chronicle, jrg. 32 (2009), nr. 3, pp. 442-467
  • CHILDS, Lucinda, “Notes: ’64-‘74” in: TDR: The Drama Review, jrg. 19 (1975), nr. 1, pp. 33-36
  • DE LAET, Timmy, “Repertoire in beweging: Over de draaglijke lichtheid van de traditie” in: Etcetera, jrg. 28 (2010), nr. 121, pp. 30-38
  • FRANKO, Mark, “Repeatability, Reconstruction and Beyond” in: Theatre Journal, jrg. 41 (1989), nr. 1, pp. 56-74
  • FRANKO, Mark, “Writing for the Body: Notation, Reconstruction and Reinvention in Dance” in: Common Knowledge, jrg. 17 (2011), nr. 2, pp. 321-334
  • LEDER, Drew, “Flesh and blood: A proposed supplement to Merleau-Ponty” in: Human Studies, jrg. 13 (1990), nr. 3, pp. 209-219
  • LEPECKI, André, “Writing in motion”, Engelse originele versie van wat als Nederlandse tekst verscheen in: Etcetera, jrg. 14 (1996), nr. 54, pp. 17-21
  • LEPECKI, André, MOREELS, Dries (transl.), “Wakker worden! Jérôme Bel en het geheugenverlies van de dans” in: Etcetera, jrg. 18 (2000), nr. 71, pp. 37-39
  • LEPECKI, André, “The Body as Archive: Will to Re-Enact and the Afterlives of Dances” in: Dance Research Journal, jrg. 42 (2010), nr. 2, pp. 28-48
  • SCHECHNER, Richard, “Behavior, Performance, and Performance Space” in: Perspecta, jrg. 26 (1990), nummer gewijd aan ‘Theater, Theatricality, and Architecture’, pp. 97-102
  • TAYLOR, Diana, “Scenes of Cognition: Performance and Conquest” in: Theatre Journal, jrg. 56 (2004), nr. 3, pp. 353-372
  • TAYLOR, Diana, “Performance and/as History” in: TDR: The Drama Review, jrg. 50 (2006), nr. 1, pp. 67-86

Boeken

  • ALLEN, Jennifer, “‘Einmal ist Keinmal’: Observations on Re-enactment” in: CARONIA, Antonio, JANŠA, Janez, QUARANTA, Domenico, (eds.), RE:akt! Reconstruction, Re-enactment, Re-porting, Ljubljana, Aksioma – Institute for Contemporary Arts, 2009, pp.23-33
  • BRANDSTETTER, Gabriele, “Choreography As a Cenotaph: The Memory of Movement” in: BRANDSTETTER, Gabriele, VÖLCKERS, Hortensia, (eds.), ReMembering the Body, Ostfildern-Ruit, Hatje Cantz Publishers/tanz2000.at, 2000, pp. 102 – 134
  • CARLSON, Marvin, The Haunted Stage: The Theatre as Memory Machine, Ann Arbor (Michigan), University of Michigan Press, 2001, p. 200
  • CARONIA, Antonio, “Never Twice in the Same River: Representation, History and Language in Contemporary Re-enactment” in: CARONIA, Antonio, JANŠA, Janez, QUARANTA, Domenico, (eds.), RE:akt! Reconstruction, Re-enactment, Re-porting, Ljubljana, Aksioma – Institute for Contemporary Arts, 2009, pp.7-21
  • DERRIDA, Jacques, PRENOWITZ, Eric, (transl.), Archive Fever: A Freudian Impression, Chicago/London, University of Chicago Press, 1996, p. 113
  • ECO, Umberto, De Alledaagse Onwerklijkheid: Essays, Amsterdam, Uitgeverij Bert Bakker, 1985, p. 349
  • ENGELS, Friedrich, MARX, Karl, “Manifesto of the Communist Party” in: FERNBACH, David, (ed.), The Revolutions of 1848: Political Writings, London, Penguin Books/New Left Review, 1973, vol. I,  p. 73
  • FOSTER, Susan L., “The Ballerina’s Phallic Pointe” in: FOSTER, Susan L., (ed.) , Corporealities: Dancing Knowledge, Culture and Power, London/New York, Routledge, 1996, pp.1-25
  • FRALEIGH, Sondra H., Dance and the Lived Body: A Descriptive Aesthetics, Pitssburgh, University of Pittsburgh Press, 1987, p. 284
  • GEZELLE, Guido, “Over een draaitol” in: BERGEN, Liese, VAN DER MUEREN, Ria, VAN LOON, Mal, (eds.), Handleiding bij Netwerk Taalbeschouwing, Wommelgem, Van In, s.d., p. 20
  • GILPIN, Heidi, “Lifelessness in movement, or how do the dead move? Tracing displacement and disappearance for movement performance” in: FOSTER, Susan L., (ed.), Corporealities: Dancing Knowledge, Culture and Power, London/New York, Routledge, 1996, pp. 106-128
  • GORDON, Avery F., Ghostly Matters: Haunting and the Sociological Imagination, Minneapolis/London, University of Minnesota Press, 1997, p. 252
  • GROSZ, Elizabeth, “Becoming… An Introduction” in: GROSZ, Elizabeth, (ed.), Becomings: Explorations in Time, Memory, and Futures, Ithaca/London, Cornell University Press, 1999, pp. 1-12
  • GROSZ, Elizabeth, “Thinking the New: Of Futures yet Unthought” in: GROSZ, Elizabeth, (ed.), Becomings: Explorations in Time, Memory, and Futures, Ithaca/London, Cornell University Press, 1999, pp. 15-28
  • JOHNSON, Mark, LAKOFF, George, Philosophy in the Flesh: The Embodied Mind and its Challenge to Western Thought, New York, Basic Books, 1999, p. 624
  • LEDER, Drew, The Absent Body, Chicago, The University of Chicago Press, 1995, p. 218
  • LEHMANN, Hans-Thies, Postdramatic Theatre, Milton Park/New York, Routledge, 2006,p. 214
  • LEPECKI, André, “Still: On the Vibratile Microscopy of Dance”, in: BRANDSTETTER, Gabriele, VÖLCKERS, Hortensia, (eds.), ReMembering the Body, Ostfildern-Ruit, Hatje Cantz Publishers/tanz2000.at, 2000, pp. 334-365
  • LEPECKI, André, “Introduction: Presence and Body in Dance and Performance Theory” in: LEPECKI, André (ed.), Of the Presence of the Body: Essays on Dance and Performance Theory, Middletown (Connecticut), Wesleyan University Press, 2004, pp.1-9
  • LEPECKI, André, “Inscribing Dance” in: LEPECKI, André (ed.), Of the Presence of the Body: Essays on Dance and Performance Theory, Middletown (Connecticut), Wesleyan University Press, 2004, pp. 124 -139
  • LEPECKI, André, Exhausting Dance: Performance and the Politics of Movement, New York/London, Routledge, 2006, p. 150
  • MANNING, Erin, Relationscapes: Movement, Art, Philosophy, Cambridge/Massachusetts/London/England, The MIT Press, 2009, p. 268
  • MERLEAU-PONTY, Maurice, “Eye and mind” in: JOHNSON, Galen A., The Merleau-Ponty Aesthetics Reader: Philosophy and Painting, Evanston (Illinois), Northwestern University Press, 1993, pp. 122-149
  • PHELAN, Peggy, “Dance and the history of hysteria” in: FOSTER, Susan L., (ed.) , Corporealities: Dancing Knowledge, Culture and Power, London/New York, Routledge, 1996, pp. 90-106
  • PHELAN, Peggy, Unmarked: The Politics of Performance, London/New York, Routledge, 1993, p. 207
  • POSTLEWAIT, Thomas, The Cambridge Introduction to Theatre History, Cambridge, Cambridge University Press, 2009, p. 346
  • SCHNEIDER, Rebecca, The Explicit Body in Performance, London/New York, Routledge, 1997, p.237
  • SCHNEIDER, Rebecca, Performing Remains: Art and War in Times of Theatrical Reenacmtent, London/ New York, Routledge, 2011, p. 272
  • SCHOLL, Tim, From Petipa to Balanchine: Classical Revival and the Modernization of Ballet, New York/London, Routledge, 1994, p. 167
  • SMITH, Richard Cándida, “Introduction: Performing the Archive” in: SMITH, Richard Cándida, (ed), Art and the Performance of Memory: Sounds and Gestures of Recollection, London/New York, Routledge, 2002, pp. 1-12
  • TAYLOR, Diana, The Archive and the Repertoire: Performing Cultural Memory in the Americas, Durham/London, Duke University Press, 2003, p. 326
  • UTRECHT, Luuk, Van hofballet tot postmoderne-dans: De geschiedenis van het akademische ballet en de moderne dans, Zutphen, Walburg Pers, 1988, p. 360
  • VAN KERKHOVEN, Marianne, Van het kijken en van het schrijven: Teksten over theater, Leuven, Van Halewijck, 2002, p. 276
  • WALKER, Jonathan, “Textual Realism and Reenactment” in: MCCALMAN, Iain, PICKERING, Paul A., (eds.), Historical Reenactment: From Realism to the Affective Turn, Basingstoke, Palgrave Macmillan, 2010, pp. 90-108
  • WALTER, Benjamin, Das Kunstwerk im Zeitalter seiner technischen Reproduzierbarkeit, Frankfurt am Main, Suhrkamp Verlag, 1963, p. 164

Grijze literatuur

 

  • BEUTLER, Nicole, DOBRICIC, Igor, “Conversation with Igor Dobricic, November 2005” in: BEUTLER, Nicole, (ed.), The Sensation is Real … But There is no Certainty, Amsterdam, LISA i.s.m. De Appel, 2006, zonder paginavermeldingen, onder het symbool ‘*’
  • BEUTLER, Nicole, (ed.), The Exact Position of Things, Utrecht, LISA/Springdance Festival, 2005, zonder paginavermeldingen
  • BEUTLER, Nicole, (ed.), The Sensation is Real … But There is no Certainty, Amsterdam, LISA i.s.m. De Appel, 2006, zonder paginavermeldingen
  • BEUTLER, Nicole, Programmaboekje ‘Lost is my Quiet Forever’, Amsterdam, LISA, 2008, p. 13
  • BEUTLER, Nicole,(ed.), Programmablaadje ‘2:Dialogue with Lucinda’, Amsterdam, nb i.s.m. Cover#2, 2010, eigen paginanummering
  • NB, Text_Booklet Frankfurt, onuitgegeven programmaboekje bij de voorstelling 1:Songs, 2009, p. 2
  • SARAH, Kane, “4.48 Psychosis, 1999” in: NB, Text_Booklet Frankfurt, onuitgegeven programmaboekje bij de voorstelling 1:Songs, 2009, p. 2
  • VAQUERO OLLERO, Javier, “2 :Dialogue with Lucinda” in: BEUTLER, Nicole, Programmablaadje ‘2:Dialogue with Lucinda’, Amsterdam, nb i.s.m. Cover#2, 2010, p. 5

Internetpagina’s

Interview

  • Karen Schilders in gesprek met Nicole Beutler, 28/04/2011, Amsterdam

Voorstellingen

  • Several Species of Small Furry Animals, nb, Nicole Beutler, Amsterdam, 06/2003
  • The Exact Position of Things, nb, Nicole Beutler, Amsterdam, 22/02/2005
  • Les Sylphides, nb, Nicole Beutler, Amsterdam, 01/07/2007, naar: FOKINE, Michel, “Les Sylphides”
  • Lost is My Quiet Forever, nb, Nicole Beutler, Amsterdam, 18/09/2008, naar: PURCELL, Henry, “Lost is My Quiet Forever”
  • Enter ghost, nb, Nicole Beutler, Amsterdam, 12/10/2008
  • 1: Songs, nb i.s.m. Sanja Mitrovic en Gary Shepherd, Nicole Beutler, Amsterdam, 27/10/2009
  • 2: Dialogue with Lucinda, nb, Nicole Beutler, Amsterdam, 24/03/2010, naar: CHILDS, Lucinda, “Radial Courses” en “Interior Drama”
  • 3: The Garden, nb, Nicole Beutler, Amsterdam, 17/03/2011
  • Tales of the Bodiless, Eszter Salamon i.s.m. Bojana Cvejic en Terre Thaemlitz, Eszter Salamon, Brussel, 21/05/2011
Download scriptie (1.01 MB)
Universiteit of Hogeschool
Universiteit Gent
Thesis jaar
2011
Kernwoorden
re-enactment,
Nicole Beutler,
danstheater,
Dansrepertoire