Een bomvolle parochiezaal? De publiekssamenstelling van het amateurtheater.

Sofie

Van Regenmortel

De bomvolle parochiezaal: een vergeten maar divers publiek

Zowel het publiek van het professionele theater als de beoefenaar van amateurtheater werd al grondig onderzocht in Vlaanderen, maar het publiek van het amateurtheater bleef daarbij meestal links liggen. Tot nu. OPENDOEK vzw - de koepelorganisatie van het Vlaamse amateurtheater met meer dan 27.500 leden en 925 aangesloten groepen - vroeg zich af wie nu precies het publiek van het amateurtheater is. VUB-masterstudente agogische wetenschappen Sofie Van Regenmortel ging via de Wetenschapswinkel in op hun vraag en onderzocht het publieksprofiel van het amateurtheater. Haar analyse biedt een vollediger en meer precies beeld van de cultuurparticipatie in Vlaanderen en onthult bijvoorbeeld dat het amateurtheater en zijn publiek meer diversiteit herbergt dan je zou vermoeden en dus meer is dan de stereotiepe bomvolle parochiezaal.

Sofie vroeg bezoekers van twaalf amateurtheatervoorstellingen in Vlaams-Brabant en Brussel om vragenlijsten in te vullen. Uit maar liefst 1082 bruikbare ingevulde vragenlijsten concludeerde ze onder andere dat vrouwen, jongeren, 45- tot 74-jarigen en hoger opgeleiden oververtegenwoordigd zijn in het publiek van het amateurtheater. Daarnaast komt een derde uit de gemeente waar de opvoering plaatsvindt en legt de helft maximaal een afstand van vijf kilometer naar de voorstelling af. Meer dan 50 procent van de bezoekers bezocht de laatste drie maanden andere theatervoorstellingen; het amateurtheaterpubliek blijkt globaal meer cultureel vertrouwd of ervaren dan de Vlaamse bevolking.

De onderzoekster vroeg ook naar de reden waarom mensen een voorstelling bijwoonden. De meeste respondenten kwamen uit belangstelling voor bepaalde acteurs (38.3%), om te ontspannen (30.9%) en uit belangstelling voor het theatergezelschap (22.5%). Het vermoeden dat enkel vrienden of familie van acteurs of de organisatie zouden komen kijken, werd weerlegd door de bevinding dat bijna een derde van de bezoekers geen enkele relatie met de acteurs of het toneelgezelschap heeft. Naar een amateurtheatervoorstelling gaan, blijkt ook een sociale activiteit: slechts 4.6% van de toeschouwers woont alleen een voorstelling bij en een voorstelling wordt bezocht in het gezelschap van gemiddeld 3.46 andere personen. Op de vraag naar informatiekanalen werden vrienden, familie en mond-tot-mondreclame het meeste genoemd. Dit laatste wijst eveneens op het belang van sociale factoren.

Hét amateurtheaterpubliek bestaat niet

Het publieksprofiel van het amateurtheater verschilt naargelang de artistieke oriëntering van een voorstelling. Het publiek van de meest artistiek gerichte voorstellingen sluit meer aan bij dat van het professionele theater: ze zijn hoger opgeleid, jonger, hebben een grotere reisafstand afgelegd en bezitten meer cultureel kapitaal. Dat van eerder sociaal gerichte voorstellingen daarentegen, sluit meer aan bij de samenstelling van de Vlaamse bevolking: zo zijn is het een ouder publiek en is er een grotere proportie arbeiders en gepensioneerden. Daarnaast zijn de meest bezoekers eerder afkomstig uit de nabije omgeving. Verrassend is dat bezoekers van de meest artistiek gerichte voorstellingen een grotere sociale motivatie nodig lijken te hebben. Ze komen immers het minst alleen, hun gezelschap is groter en ze komen vaker omdat iemand hen meevroeg of de voorstelling heeft aangeraden. Daarnaast hebben ze vaker een relatie met de acteurs of het toneelgezelschap in vergelijking met de eerder sociaal gerichte gezelschappen. Door deze diversiteit kan je moeilijk praten over ‘het’ publiek van het amateurtheater.

Sofie eindigt haar onderzoek met enkele aanbevelingen. Zo geeft ze het beleid de raad het publiek van amateurtheater niet uit het oog te verliezen, omdat ook dit cultuurparticipatie is. Daarnaast adviseert ze culturele organisaties die nieuwe publieksgroepen zoals ouderen willen aansnijden, om rekening te houden met de voordelen die eerder sociaal gerichte opvoeringen bieden. Verder onderzoek - ook in bijvoorbeeld andere provincies - is nodig om onder andere gevonden verschillen verder te verklaren, meer inzicht te krijgen in beweegredenen van ouderen, in de kenmerken van bezoekers die meer reisbereidheid tonen en in de betekenis van amateurtheater voor het publiek. Het is aan OPENDOEK om dit onderzoek verder te stimuleren maar ook om de resultaten te bediscussiëren en na te gaan hoe dit verschil in publieksprofiel een effect kan hebben op het beleid naar de verschillende toneelgezelschappen toe. Enerzijds kan OPENDOEK de resultaten gebruiken om haar beleidsopdracht voor aandacht voor het publiek te vervullen, anderzijds is het belangrijk dat de overheid naast het economische belang van het amateurtheater ook de sociale mogelijkheden erkent. Een bepaald segment van het amateurtheater blijkt immers meer toegankelijk voor ouderen dankzij de aanwezigheid in de nabije omgeving.

Deze scriptie werd gemaakt i.s.m. een non-profit-organisatie via de Wetenschapswinkel

Bibliografie

Baarda, D.B., de Goede, M.P.M., & van Dijkum, C.J. (2007). Basisboek statistiek met SPSS. Handleiding voor het verwerken en analyseren van en rapporteren over (onderzoeks)gegevens. Houten: Noordhoff Uitgevers.

Bourdieu, P. (1984). Distinction. A Social Critique of the Judgement of Taste. Massachuttes: Harvard Universtiy Press.

Bourdieu, P. (1989). Economisch kapitaal, cultureel kapitaal, sociaal kapitaal. In D. Pels (Red.), Opstellen over smaak habitus en het veldbegrip (pp 120-141). Amsterdam: Van Gennep.

Bradshaw, T. (1998). 1997 Survey of Public Participation in the Arts. Geraadpleegd op 23 oktober 2012, op http://arts.endow.gov/pub/Survey/Survey.pdf

Buysse, M. (2009). De receptieve participatie aan de amateurkunsten in Vlaanderen. Een publieksonderzoek binnen de disciplines theater, dans, beeldende kunsten en beeldexpressie. Niet gepubliceerde eindverhandeling, Universiteit Antwerpen, Antwerpen.

Decraene, M., & Laermans, R. (2007). De deelname binnen de podiumkunsten. In R. Laermans (Red.), Cultuurkijker. Cultuurparticipatie in meervoud. Empirische bouwstenen voor een genuanceerde visie op de cultuurdeelname in Vlaanderen (pp.164-189). Antwerpen: De Boeck.

de Haan, J. (2001). De muze te vriend. De rol van sociale netwerken in culturele participatie. Cultuur + educatie, 1, 40-60.

De Pauw, W. (2005). Minister Dixit. Een geschiedenis van het Vlaams cultuurbeleid. Antwerpen: Garant.

de Rooij, P. (2010). Bezoekmotieven in de theatersector. Geraadpleegd op 2 oktober 2012, op http://www.customerbonding.nl/kennis/afbeeldingen/artikel.bezoekmotieve…

Elias, W. (2009). Cultuurparticipatie: kermis, kerk of kerker. Een cultuurfilosofische benadering. In M. Bultynck (Red.), 360° Participatie (pp.14-25). Brussel: Demos.

Elias, W. (2012). Professional niet geselecteerd! Amateur wel! In J. Heijthuijsen, J.J. Knol, T. de Neef, S. Van Teeseling, & W. in’t Veld (Red.), Zonder titel. Amateur en professional in de beeldende kunst (pp. 82-87). Rotterdam: NAi uitgevers.

Ensink, J. (2005). Zicht op … amateurkunst. Achtergronden literatuur en websites. Geraadpleegd op 22 mei 2012, op http://www.cultuurnetwerk.nl/producten_en_diensten/publicaties/pdf/Zich…

Federale overheidsdienst [FOD] Economie Afdeling Statistiek. (2013). Bevolking naar geslacht. Geraadpleegd op 10 mei 2013, op www4.vlaanderen.be/sites/svr/cijfers/Exceltabellen/demografie/1_Bevolking/1_Gewesten/3_Bevolking_naar_geslacht_per_gewest.xls

Federale overheidsdienst [FOD] Economie Algemene Directie Statistiek en Economische Informatie [ADSEI]. (2012a). Totale bevolking naar leeftijdsgroepen/-klassen en geslacht per gewest. Geraadpleegd op 10 mei 2013, op www4.vlaanderen.be/sites/svr/cijfers/Exceltabellen/demografie/1_Bevolking/1_Gewesten/4_Bevolking_naar_leeftijdsgroepen_en%20geslacht_per_gewest.xls

Federale overheidsdienst [FOD] Economie Algemene Directie Statistiek en Economische Informatie [ADSEI]. (2012b). Arbeidssituatie, geslacht, leeftijd en woonplaats. 15 jaar en meer - Enquête naar de arbeidskrachten 2012. Geraadpleegd op 10 mei 2013, op http://statbel.fgov.be/nl/binaries/EAK2012_NL_tcm325-218588.XLS

Federale overheidsdienst [FOD] Economie Algemene Directie Statistiek en Economische Informatie [ADSEI]. (2012c). Behaald diploma, geslacht, leeftijd en woonplaats. 15 jaar en meer - Enquête naar de arbeidskrachten 2012. Geraadpleegd op 10 mei 2013, op http://statbel.fgov.be/nl/binaries/EAK2012_NL_tcm325-218588.XLS

Federatie van Organisaties voor Volksontwikkelingswerk [FOV]. (2006). Decreet amateurkunsten wordt bijgeschaafd. Geraadpleegd op 6 november 2011, op http://www.fov.be/article.php3?id_article=347

Field, A. (2005). Discovering statistics using SPSS. Londen: Sage Publications.

Forum voor Amateurkunsten. (n.d.). Ontstaan. Geraadpleegd op 30 oktober 2012, op http://www.amateurkunsten.be/werkveld/over_ons/ontstaan

Glorieux, I, & van Tienoven, T.P. (2011). Waar een wil is… Culturele participatieafstand naar de Vlaamse cultuurcentra. In J. Lievens, & H. Waege (Red.), Participatie in Vlaanderen 2. Eerste analyses van de Participatiesurvey 2009 (pp. 181-195). Leuven: Acco.

Hager, M.A., & Kopczynski Winkler, M. (2012). Motivational and demographic factors for performing arts attendance across place and form. Nonprofit and Voluntary Sector Quarterly, 41 (3), 474-496.

Hendriksen, E., Chin-a-Fat, D., Mengerink, A., Tonnaer, D., & Heimans, H. (2011). De amateurkunstenaar laat zich zien. Beeld van de kenmerken van amateurfotografen, -schilders en –schrijvers. Geraadpleegd op 22 mei 2012, op http://www.kunstfactor.nl/blobs/Kunstfactor/49210/2011/51/De_amateurkun…

Hutchison, R., & Feist, A. (1991). Amateur arts in the UK. The PSI survey of amateur arts and crafts in the UK. Londen: Policy Studies Insitute.

IBM Corporation. (2011a). Comparing Column Proportions. Geraadpleegd op 22 april 2013, op http://sch472:60022/help/index.jsp?topic=/com.ibm.spss.statistics.help/overvw_auto_0.htm

IBM Corporation. (2011b). CELLS subcommand (CROSSTABS command). Geraadpleegd op 4 mei 2013, op
http://sch472:60022/help/index.jsp?topic=/com.ibm.spss.statistics.help/overvw_auto_0.htm

Karttunen, S. (1998). How to identify the artists? Defining the population for ‘status-of-the-artist’ studies. Poetics, 26, 1-19.

Knulst, W., & Lievens, J. (2007). Participatie in amateurkunst in Vlaanderen en Nederland vergeleken. Cultuur + educatie, 20, 50-81.

Laermans, R. (1999). Het mysterie van de goede smaak. In Q. Ton (Red.), Smaak: mensen - media – trends (pp. 13-47). Zwolle: Waanders.

Lievens, J., & Waege, H. (Red.) (2011). Participatie in Vlaanderen. Basisgegevens van de Participatiesurvey. Leuven: Acco.

Lievens, J., Waege, H., & De Meulemeester, H. (2006). Cultuurkijker. Cultuurparticipatie gewikt en gewogen. Basisgegevens van de survey Cultuurparticipatie in Vlaanderen 2003-2004. Antwerpen: De Boeck.

Ligtvoet-Janssen, M.G.A., & de Wit, J.P. (2006). Cultuurdeelname door senioren. Resultaten van een onderzoek onder het Seniorenpanel Zuid-Holland. Geraadpleegd op 10 mei 2013, op http://www.tympaan.nl/sites/default/files/0184.pdf

Maas, I. (1991). Sociale omgeving en cultuurdeelname. De rol van het sociale netwerk bij podiumbezoek en mediagebruik. In R. Verhoeff, & H. Ganzeboom (Red.), Cultuur en publiek. Multidisciplinaire opstellen over de publieke belangstelling voor kunst en cultuur in Nederland (pp.105-132). Amsterdam: SISWO.

Maas, I., Verhoeff, R., & Ganzeboom, H. (1990). Podiumkunsten en publiek. Een empirisch-theoretisch onderzoek naar omvang en samenstelling van het publiek van de podiumkunsten. Rijswijk: Ministerie van Welzijn, Volksgezondheid en cultuur

Ministerie van de Vlaamse Gemeenschap. (2001). 22 December 2000. Decreet betreffende de amateurkunsten. Belgisch Staatsblad, 7527-7531.

Ministerie van de Vlaamse Gemeenschap. (2004). 25 juni 2004. Besluit van de Vlaamse Regering betreffende de uitvoering van het kunstendecreet van 2 april 2004. Geraadpleegd op 11 november 2012, op http://www.ejustice.just.fgov.be/doc/rech_n.htm

Moore, D.S., & McCabe, G.P. (2008). Statistiek in de praktijk. Theorieboek. Schoonhoven: Academic Service.

Mujahid, G. (2006). Population Ageing in East and South-East Asia: Current Situation and Emerging Challenges. Geraadpleegd op 11 mei 2013, op http://www.globalaging.org/agingwatch/events/funds/ageingasia.pdf

Noordman, T.B.J., van Dijk, M., Kool, A.C.M., & Elffers, A. (2011). Amateurkunst en Publiek. Geraadpleegd op 30 oktober 2012, op http://www.kunstfactor.nl/engine/download/blob/Kunstfactor/49210/2011/1…

OPENDOEK. (n.d.a). Missie en doelstellingen. Geraadpleegd op 10 mei 2013, op http://www.opendoek-vzw.be/index.php?onderdeel=4950&titel=Wat

OPENDOEK. (n.d.b). Landjuweel 2013. Geraadpleegd op 3 mei 2013, op http://www.landjuweelfestival.be/index.php?onderdeel=4693&titel=Landjuw…

OPENDOEK . (n.d.c). Coaching op maat. Geraadpleegd op 10 mei 2013, op http://www.opendoek-vzw.be/index.php?onderdeel=4957&titel=Coaching

OPENDOEK. (2011). Beleidsplan 2012-2016. Antwerpen: OPENDOEK.

Pauwels, G. (2012). Inzetten op een warme samenleving. Cultuur. In L. Bral; M. Vanweddingen, & K. Weekers (Red.), Vrind 2012 (pp. 137-163). Brussel: Studiedienst van de Vlaamse Regering.

Pelfrene, E., & Corijn, M. (2012). Algemeen referentiekader. Demografische context in L. Bral; M. Vanweddingen, & K. Weekers (Red.), Vrind 2012 (pp.49 - 58). Brussel: Studiedienst van de Vlaamse Regering.

Platform voor Amateurkunst [PAK]. (2003). Kunst om lief te hebben. Schets, trends en aanbevelingen amateurkunst 2005-2008. Geraadpleegd op 22 mei 2012, op http://www.amateo.info/pages/pdf/kunst%20om%20lief%20te%20hebben.pdf

Pol, L. G., & Pak, S. (1994). The use of a two-stage survey desing in collection date grom those who have attended periodic or special events. Journal of the market research society, 36 (4), 315-325.

Ranshuysen, L. (1999). Handleiding publieksonderzoek voor podia en musea. Amsterdam: Boekmanstudies.

Roose, H., De Lange, D., Agneessens, F., & Waege, H. (2002). Theatre audience on stage: three experiments analyzing the effects of survey design features on survey response in audience research. Marketing Bulletin, 13, 1-10.

Roose, H., & Waege, H. (2002). Cultuur publiek. Publieke cultuur? Publieksonderzoek bij theater- en museumbezoekers te Gent. Gent: Stad Gent.

Roose, H., & Waege, H. (2003). Van passant tot connaisseur. Een empirische studie over de interne gelaagdheid en de esthetische verwachtingen van het hedendaagse theaterpubliek. Mens en Maatschappij, 78 (3), 243-263.

Roose, H., & Waege, H. (2004). Handboek publieksonderzoek voor culturele instellingen. Antwerpen: Uitgeverij De Boeck nv.

Roose, H., Waege, H., & Agneessens, F. (2002). Response Behaviour in Audience Research: A Two-Stage Design for the Explanation of Nonresponse. Metodološki zvezki, 18, 97-123.

Schauvliege, J. (2009). Beleidsnota 2009-2014. Cultuur. Geraadpleegd op 12 mei 2013, op http://www.cjsm.vlaanderen.be/cultuur/downloads/beleidsnota2009-2014_cu…

Scholten, D., & Volz, L. (2010). De amateurkunstenaar bestaat niet. Geraadpleegd op 30 oktober 2012, op http://www.kunstfactor.nl/engine/download/blob/Kunstfactor/49667/2011/1…

Slegers, C., (2007). De rol van amateurgezelschappen in de lokale samenleving in Noord Brabant. Cultuur + educatie, 20, 28-48.

Smits, W. (2011). It runs in the family? Sociale overerving van participatiepatronen. In J. Lievens, & H. Waege (Red.), Participatie in Vlaanderen 2. Eerste analyses van de Participatiesurvey 2009 (pp. 121-157). Leuven: Acco.

Studiedienst van de Vlaamse Regering [SVR]. (n.d.). Excel tabellen. Theater en dans. Geraadpleegd op 18 november 2012, op http://www4.vlaanderen.be/dar/svr/Cijfers/Pages/Excel.aspx#Theater%20en…

Studiedienst van de Vlaamse Regering [SVR]. (2011a). Participatie aan theater of toneelvoorstelling van een amateurgezelschap door Vlamingen naar opleiding. Geraadpleegd op 18 november 2012, op http://www4.vlaanderen.be/sites/svr/cijfers/Exceltabellen/cultuur/theat…

Studiedienst van de Vlaamse Regering [SVR]. (2011b). Participatie aan theater of toneelvoorstelling van een amateurgezelschap door Vlamingen naar geslacht. Geraadpleegd op 18 november 2012, op www4.vlaanderen.be/sites/svr/cijfers/Exceltabellen/cultuur/theater/CULTPODI006a.xls

Studiedienst van de Vlaamse Regering [SVR] (2011c). Participatie aan theater of toneelvoorstelling van een amateurgezelschap door Vlamingen naar leeftijd. Geraadpleegd op 18 november 2012, op www4.vlaanderen.be/sites/svr/cijfers/Exceltabellen/cultuur/theater/CULTPODI005a.xls

Swanson, R.S., Davis, J.C, & Zhao, Y. (2008). Art for Art’s Sake? An Examination of Motives for Arts Performance Attendance. Nonprofit and Voluntary Sector Quarterly, 37 (2), 300-323.

Tonge, J. (2011). Cultural consumers - exploring audience loyalty in amateur theatre. Geraadpleegd op 4 mei, op https://marketing.conference-services.net/resources/327/2342/pdf/AM2011…

Upright, C.B. (2004). Social capital and cultural participation: spousal influences on attendance at arts events. Poetics, 32, 129-143.

van den Broek, A., de Haan, J., & Huysmans, F. (2009). Cultuurbewonderaars en cultuurbeoefenaars. Trends in cultuurparticipatie en mediagebruik. Den Haag: Sociaal Cultureel Planbureau.

Vander Stichele, A., & Laermans, R. (2004). Deelgroepen binnen het Vlaamse Publiek voor podiumkunsten. Deel 1 rapportage en analyse. Leuven: K.U.Leuven, Departement Sociologie, Centrum voor Cultuursociologie.

Vander Stichele, A., & Laermans, R. (2006). Cultural participation in Flanders. Testing the cultural omnivore thesis with population data. Poetics, 15, 15-64.

Vander Stichele, A., & Laermans, R. (2007). Participatieprofielen binnen het Vlaamse podiumkunstenpubliek. In R. Laermans (Red.), Cultuurkijker. Cultuurparticipatie in meervoud. Empirische bouwstenen voor een genuanceerde visie op de cultuurdeelname in Vlaanderen (pp.43-78). Antwerpen: De Boeck.

Van Herck, G.(2003). De senior als cultuurconsument: een literatuurstudie en kwalitatieve analyses van het cultuurparticipatiegedrag en de cultuurbeleving bij 55-plussers. Niet gepubliceerde eindverhandeling, Vrije Universiteit Brussel, Elsene.

Vanherwegen, D., Siongers, J., & Smits, W. (2009). Amateurkunsten in beeld gebracht. Gent: Stad Gent.

Van Steen, A., Vanherwegen, D., Vanhecke, G., Van Helvele, E., Vlegels, J., De Pauw, P., et al. (2011). Cultuurparticipatie. In J. Lievens, & H. Waege (Red.), Participatie in Vlaanderen 1. Basisgegevens van de Participatiesurvey 2009 (pp. 19-88). Leuven: Acco.

Verhoeff, R. (1991). Plaats en publiek. Geografische aspecten van podiumkunst. In R. Verhoeff, & H. Ganzeboom (Red.), Cultuur en publiek. Multidisciplinaire opstellen over de publieke belangstelling voor kunst en cultuur in Nederland (pp. 55-68). Amsterdam: SISWO.

Verté, D., De Mette, T., De Pauw, W., De Witte, N., De Donder, L., Buffel, T., et al. (2010). Klaar? Actie! Over ouderen en cultuurparticipatie. Brugge: Uitgeverij Vanden Broele.

Vlaamse Overheid. (2007). 7 september 2007. Besluit van de Vlaamse Regering houdende de uitvoering van het decreet van 22 december 2000 betreffende de amateurkunsten. Belgische Staatsblad, 55267-52270.

Vlegels, J., & Lievens, J. (2011). Louter een kwestie van voorkeur en goesting? Over kunsten- en erfgoedparticipatie, bekeken door een cultuursociologische bril. In J. Lievens, & H. Waege (Red.), Participatie in Vlaanderen. Eerste analyses van de Participatiesurvey 2009 (pp. 235-272). Leuven: Acco.