SciMingo helpt onderzoekers het juiste evenwicht te vinden tussen complexiteit en begrijpelijkheid in wetenschapscommunicatie. Zo leren we je hoe je mensen aanspreekt zonder afbreuk te doen aan je onderzoek. Als volleerde flamingo's, meesters in evenwicht 🦩
Sombere toekomst rashonden - Dalend welzijn door groeiend aantal erfelijke aandoeningen
Aurélie
Palandri
Het welzijn van rashonden daalt door het toenemend aantal erfelijke aandoeningen. Deze toename is voornamelijk te wijten aan zowel de rasstandaarden als aan de fokpraktijken die genetische mutaties bevorderen. Normaliter haalt de natuur slechte genetische mutaties onderuit, maar het fokken zorgt net voor de verspreiding van diverse genetische aandoeningen onder de verschillende rassen.
Niets is leuker dan je hond rond te zien rennen in het park of te zien springen in het water om zijn speeltje te gaan halen. Een gezonde hond die zich goed voelt is iets waar we met z’n allen naar streven en toch loopt het vaak mis. Rashonden vandaag blijken zwakker te zijn dan enkele decennia geleden omdat elk ras steeds gevoeliger wordt voor meer erfelijke aandoeningen. Zo zijn er maar liefst 77 verschillende aandoeningen die een Duitse herder tijdens zijn leven kan ontwikkelen; daarmee belandt hij op de eerste plaats van de meest aangetaste rassen. Deze aandoeningen variëren van huidproblemen tot meer ernstige neurologische problemen met verlamming of constante pijn tot gevolg. Het zijn genetische mutaties die de oorzaak zijn van deze aandoeningen en het gedaalde welzijn. Maar hoe komt het nu precies dat deze mutaties steeds vaker de kop opsteken en dan vooral bij rashonden?
Invloed van rasstandaarden en fokpraktijken
Er bestaan rasstandaarden waarin de ideale eigenschappen voor elk specifiek ras worden beschreven. Enkele voorbeelden zijn de korte snuit bij de Engelse buldog of de licht afhellende rug bij de Duitse herder. Maar deze eigenschappen zijn niet altijd zonder gevaar. Een korte snuit heeft er bij de Engelse buldog voor gezorgd dat deze honden meer ademhalingsmoeilijkheden hebben. En de Duitse herder heeft minder stabiele ruggenwervels waardoor hernia’s of neurologische schade met kans op verlamming vaker voorkomen. Ondanks de vaak gekende negatieve gevolgen op het welzijn, blijft men deze standaarden hanteren. Een hond die het dichtst aanleunt bij zijn rasstandaard blijft men als volmaakt beschouwen en dit blijft het streefdoel van veel fokkers. Om snel resultaat te bereiken doen ze vaak aan inteelt, wat inhoudt dat honden die genetisch zeer sterk met elkaar verwant zijn met elkaar zullen worden gepaard. De gewenste eigenschappen worden op deze manier sneller doorgegeven aan de volgende generatie. De keerzijde van de medaille is echter dat inteelt ervoor zal zorgen dat mutaties van genen sneller zullen plaatsvinden en vaker zullen voorkomen. De combinatie van de standaarden en inteelt heeft ervoor gezorgd dat de erfelijke aandoeningen per ras zijn toegenomen en vaker de kop zullen opsteken.
Impact op het welzijn
Het welzijn van een hond houdt in dat de hond zowel op fysiek als mentaal vlak in orde moet zijn. De beoordeling hiervan gebeurt aan de hand van de vijf fundamentele vrijheden van een dier: Het mag geen dorst of honger lijden, moet zijn normaal gedrag vertonen, mag discomfort noch verwondingen of pijn hebben en het moet tenslotte vrij zijn van stress of angst. Het schenden van één van deze vrijheden leidt tot een daling in diens welzijn. Elke aandoening heeft namelijk zijn eigen gevolgen. Een hernia van een ruggenwervel leidt tot een druk op de zenuwen die door het ruggenmerg lopen. Deze druk zal ontzettend veel pijn veroorzaken bij de hond, waardoor hij of zij niet meer zal willen bewegen, eten of drinken. Deze aandoening ondermijnt zo goed als alle vrijheden en wordt als ernstig beschouwd. Niet alle aandoeningen zullen hetzelfde effect hebben en sommigen zullen slechts één vrijheid ondermijnen. Hoe meer aandoeningen een hond ontwikkelt, hoe slechter voor zijn of haar welzijn.
Adviezen voor een betere toekomst
Om deze honden een mooiere toekomst te verzekeren moet er één en ander worden gedaan. Elk onderzoek suggereert zijn eigen manier van aanpak, maar wat altijd terug komt, is het vermijden van inteelt en een verandering van de rasstandaarden waarin het dierenwelzijn centraal staat. Ook zou het screenen van de dieren op de aanwezige genetische mutaties al kunnen helpen om dieren uit de fok te halen of om er mee te fokken op doordachte wijze. De meeste mutaties kunnen zo uit de populatie worden verwijderd of in toom worden gehouden om zo de dieren gezond te houden en hun welzijn te verbeteren. De huidige sombere toekomst kan op deze manier enigszins opklaren.
Bibliografie
Alles over DNA. (2014). Alles over DNA: trnascriptiefactor. Opgehaald van http://www.allesoverdna.nl/woordenboek/transcriptiefactor.html
American Kennel Club. (2015, 07 06). American Kennel Club. Opgehaald van http://images.akc.org/pdf/breeds/guidelines_breed_standards.pdf
Asher, L., Diesel, G., Summers, J., McGreevy, P., & Collins, L. (2009). Inherited defects in pedigree dogs. Part 1: Disorders related to breed standards. The Veterinary Journal, 402-411.
Awano, T., Johnson, G., Wade, C., Katz, M., Johnson, G., Taylor, J., . . . Coates, J. R. (2009). Genome-wide association analysis reveals a SOD1 mutation in canine degenerative myelopathy that resembles amyotrophic lateral sclerosis. Proceedings of the National Academy of Sciences, 2794-2799.
Barlay, K., & Haines, D. M. (1994). Immunohistochemical Evidence for Immunoglobin and Complement Deposition in Spinal Cord Lesions in Degenerative Myelopathy in German Shepherd Dogs. Canadian Journal of Veterinary Research, 20-24.
Bartolomé, N. S., Artieda, M., Francino, O., Sánchez, E., Szczypiorska, M., Casellas, J., . . . Sánchez, A. (2015). A Genetic Predictive Model for Canine Hip Dysplasia: Integration of Genome Wide Association Study (GWAS) and Candidate Gene Approaches. Public Library of Science ONE, 1-13.
Batchelor, D., Noble, P., Cripps, P., Taylor, R., McLean, L., Leibl, M., & German, A. (2007). Breed Associations for Canine Exocrine Pancreatic Insufficiency. Journal of Veterinary Internal Medicine, 207-214.
Bouman, L., Bernards, J., & Boddeke, H. (2008). Medische fysiologie. Houten: Bohn Stafleu van Loghum.
Boyko, A. R. (2011). The domestic dog: man's best friends in the genomic era. BioMed Central, 1-10.
Brambell, R. (1965). Report of the Technical Committee to Enquire into the Welfare of Animals kept under Intensive Livestock Husbandry Systems. London: Her Majesty's Stationary Office.
Braund, K. (2003). Clinical Neurology in Small Animals - Localization, Diagnosis and Treatment. Ithaca: International Veterinary Information Service.
Brooks, B. (1999). Von Willebrand's disease. Opgehaald van http://www.animalforum.com/dbreed/medvonwill.htm
Brooks, M. (1999). A Review of Canine Inherited Bleeding Disorders: Biochemical and Molecular Strategies for Disease Characterization and Carrier Detection. The Journal of Heredity, 112-118.
Capen, C. (2012). Functional and Pathologic Interrelationships of the Pituitary Gland and the Hypothalamus. In T. Jones, U. Mohr, & R. Hunt, Endocrine System (Monographs on Pathology of Laboratory Animals) (pp. 101-120). Berlin Heidelberg: Springer-Verlag.
Capucchio, M., Spalenza, V., Biasibetti, E., Bottero, M., Rasero, R., Dalmasso, A., & Sacchi, P. (2014). Degenerative myelopathy in German Shepherd Dog: comparison of the two molecular assays for the identification of the SOD1:c.118G>A mutation. Molecular Biology Reports, 665-670.
Carnier, P., Gallo, L., Sturaro, E., Piccinini, P., & Bittante, G. (2004). Prevalence of spondylosis deformans and estimates of genetic parameters for the degree of osteophytes development on Italian Boxer dogs. Journal of Animal Science, 85-92.
Collins, L., Asher, L., Summers, J., & McGreevy, P. (2011). Getting priorities straight: Risk assesment and decision-making in the improvement of inherited disorders in pedigree dogs. The Veterinary Journal, 147-154.
Companion Animal Welfare Council. (2006). Breeding and Welfare in Companion Animals. Devon: Companion Animal Welfare Council.
Coppinger, R., & Coppinger, L. (2001). Dogs: A New Understanding of Canine Origin, Behavior, and Evolution. Chicago: The University of Chicago Press.
de Nijs Bik, H., & Schrander-Strumpel, C. (2005). Enkele Historische Hoogtepunten en de Wetten van Mendel. In C. Schrander-Strumpel, L. Curfs, & J. van Ree, Klinische genetica (pp. 3-18). Houten: Bohn Stafleu van Loghum.
Deputte, B. L. (2006). Domestication du chien: Réflexions éthologiques. Ethnozootechnie, 41-46.
Driscoll, C. A., Macdonald, D. W., & O'Brain, S. J. (2009). From wild animals to domestic pets, an evolutionary view of domestication. Proceedings of the National Academy of Sciences, 9971-9978.
Driscoll, C., & Macdonald, W. (2010). Top dogs: Wolf domestication and wealth. BioMed Central, 1-6.
Eadie, E. (2012). Understanding Animal Welfare An Integrated Approach. Heidelberg: Springer.
Egmond, D., & Schuitemaker, R. (2009). Extremiteiten: Manuele therapie in enge en ruime zin. Houten: Bohn Stafleu van Loghum.
Etim, N., Offiong, E., Eyoh, G., & Udo, M. (2013). Stress and Animal Welfare: An Uneasy Relationship. European Journal of Advanced Researh in Biological and Life Sciences, 9-16.
Evans, H., & de Lahunta, A. (2013). Miller's Anatomy of the Dog. Missouri: Elsevier Saunders.
Farrell, L. L., Schoenebeck, J., Wiener, P., Clements, D., & Summers, K. (2015). The challenges of pedigree dog health: approaches to combating inherited disease. BioMed Central, 1-14.
FCI Standards & Scientific Commissions. (2015). FCI Standards Commission. Opgehaald van http://www.fci.be/en/FCI-Standards-Commission-72.html
Fédération Cynologique Internationale. (s.a.). History of the FCI. Opgehaald van http://www.fci.be/en/History-of-the-FCI-1.html
Feldman, E., & Nelson, R. (2004). Canine and Feline Endocrinology and Reproduction. Missouri: Saunders.
Fialová, I., Paninárová, M., Nečas, A., Stehlík, L., & Proks, P. (2014). Prevalence of lumbosacral transitional vertebrae in dogs in the Czech Republic. Journal Act Veterinaria, 399-403.
Francis, R. (2015). Domesticated: Evolution in a Man-Made World. New York: W.W. Norton & Company Inc.
Fraser, D., Weary, D., Pajor, E., & Milligan, B. (1997). A Scientific Conception of Animal Welfare that Reflects Ethical Concerns. Animal Welfare, 187-205.
Fries, C., & Remedios, A. (1995). The pathogenesis and diagnosis of canine hip dysplasia: A review. Canadian Veterinary Journal, 494-502.
German Shepherd Dog Club of Victoria. (2015). The German Shepherd Dog - It's History, Purpose and Future. Opgehaald van http://www.gsdcv.org.au/GSD_history
German Shepherd ETC. (2014). Max von Stephanitz. Opgehaald van http://germanshepherdsetc.com/max-emil-friedrich-von-stephanitz/
German Shepherd Life. (2016). More Than a Century of German Shepherd History - German Shepherd Life. Opgehaald van http://germanshepherdlife.com/more-than-a-century-of-german-shepherd-hi…
Giffroy, J. (2007). Le chien: un loup domestiqué pour communiquer avec l'homme. Bulletin de l'Academie Vétérinaire de France, 343-348.
Hogan, M. (2016, Maart 11). Crufts: 10 things you didn't know. Telegraph.
Holder, A. L., Price, J. A., Adams, J. P., Volk, H. A., & Catchpole, B. (2014). A retrospective study of the prevalence of the canine degenerative myelopathy associated superoxide dismutase 1 mutation (SOD1:c.118G>A) in a referral population of German Shepherd dogs from the UK. Canine Genetics and Epidemiology, 1-6.
Janutta, V., Hamann, H., & Distl, O. (2006). Complex Segregation Analysis of Canine Hip Displasia in German Shepherd Dogs. Journal of Heredity, 13-20.
Jones, G. (2003). Veterinary Advice on Hip Dysplasia in Dogs. Lydney: Ringpress Books.
Jüngen, I., & Tervoort, M. (2009). Medische Fysiologie an Anatomie. Houten: Bohn Stafleu van Loghum.
Kapandji, I. (2009). Bewegingsleer: Deel III De romp en de wervelkolom. houten: Bohn Stafleu van Loghum.
Kathmann, I., Cizinauskas, S., Doherr, M., Steffen, F., & Jaggy, A. (2006). Daily Controlled Physiotherapy Increases Survival Time in Dogs with Suspected Degenerative Myelopathy. Journal of Veterinary Internal Medicine, 927-932.
Kayar, A., Or, M., Gönül, R., Akdenizli, E., Parkan, Ç., & Bakirel, U. D. (2006). Von Willebrand's Disease in German Shepherd Dogs in The Marmara Region (Turkey). Revue de Médecine Vétérinaire, 11-15.
Kennedy, O. (2009, Maart). Exocrine Pancreatic Insufficiency (EPI) prevents absorption of food. The Whole Dog Journal.
Koler-Matznick, J. (2002). The Origin of the Dog Revisited. Anthrozoös, 98-118.
Koninklijke Maatschappij Sint-Hubertus. (2013, September 23). Koninklijke Maatschappij Sint-Hubertus, vzw. Opgehaald van http://www.srsh.be/documents/doc_nl/HD%20Full%20NL.pdf
Kranenburg, H., Voorhout, G., Grinwis, G., Hazewinkel, H., & Meij, B. (2011). Diffuse idiopathic skeletal hyperostosis (DISH) and spondylosis deformans in purebred dogs: A retrospective radiographic study. The Veterinary Journal, 84-90.
Kulkarni, M. (2012). Vitamins in Health & Disease. New Delhi: Iaypee Brothers Medical Publishers.
Lappalainen, A., Salomaa, R., Junnila, J., Snellman, M., & Laitinen-Vapaavuori, O. (2012). Alternative classification and screening protocol for transitional lumbosacral vertebra in German shepherd dogs. Acta Veterinaria Scandinavica, 1-10.
Leegwater, P., Voorbij, A., & Kooistra, H. (2014). Pituitary Dwarfism in Saarloos and Czechoslovakian Wolfdog is Associated with a Mutation in LHX3. Journal of Veterinary Internal Medicine, 1770-1774.
Leroy, G. (2011). Genetic diversity, inbreeding and breeding practices in dogs: Results from pedigree analyses. The Veterinary Journal, 177-182.
Levi, M. (2012). Stollingsstoornissen. In H. Brand, D. van Diermen, & P. Makkes, Algemene ziekteleer voor tandartsen (pp. 87-99). Houten: Bohn Stafleu von Loghum .
Lobetti, R., & Dippenaar, T. (2000). Von Willebrand's disease in the German shepherd dog. Journal of the South African Veterinary Association , 118-121.
Lotsikas, P., Canapp, S., Dyce, J., Kirkby, K., Christopher, S., & Ridge, P. (2013). Disorders of the Pelvic Limb: Diagnosis and Treatment. In M. Zink, & J. Van Dyke, Canine Sports Medicine and Rehabilitation. Iowa: Wiley-Blackwell.
March, P., Coates, J., Abyad, R., Williams, D., O'Brien, D., Olby, N., . . . Oglesbee, M. (2009). Degenerative Myelopathy in 18 Pembroke Welsh Corgi Dogs. Veterinary Pathology, 241-250.
Mattoso, C., Takahira, R., Beier, S., Araújo, J., & Corrente, J. (2010). Prevalence of von Willebrand disease in dogs from São Paulo State, Brazil. Journal of Veterinary Diagnostic Investigation, 55-60.
McCulloch, S. (2013). A Critique of FAWC's Five Freedoms as a Framework for the Analysis of Animal Welfare. Journal of Agricultural and Environmental Ethics, 959-975.
McGreevy, P., & Nicholas, F. (1999). Some practical solutions to welfare problems in dog breeding. Animal Welfare, 329-341.
Mellersh, C. (2012). DNA testing and domestic dogs. Mammalian Genome , 109-123.
Miller, W., Griffin, C., & Campbell, K. (2013). Muller and Kirk's Small Animal Dermatology. Missouri: Elsevier.
Morey, D. F. (1994). The Early Evolution of the Domestic Dog: Animal domestication, commonly considered a human innovation, can also be described as an evolutionary process. American Scientist, 336-347.
Morgan, B. R., Coates, J., Johnson, G., Bujnak, A., & Katz, M. (2013). Characterization of Intercostal Muscle Pathology in Canine Degenerative Myelopath: A Disease Model for Amyotrophic Lateral Sclerosis. Journal of Neuroscience Research, 1639-1650.
Morgan, J., Wind, A., & Davidson, A. (2000). Hereditary Bone and Joint Diseases in the Dogs. Hannover: Schluetersche.
Nardone, R., Höller, Y., Taylor, A., Lochner, P., Tezzon, F., Golaszewski, S., . . . Trinka, E. (2015). Canine degenerative myelopathy: a model of human amyothrophic lateral sclerosis. Zoology, 64-73.
Nicholas, F. W. (2011). Response to the documentary Pedigree Dogs Exposed: Three reports and their recommendations. The Veterinary Journal, 126-128.
Nova Scotia German Shepherd Club. (s.a.). The German Shepherd Dog - Breed History. Opgehaald van http://www.nsgsdc.com/breedhistory.shtml
Ondreka, N., Amort, K., Stock, K., Tellhelm, B., Klumpp, S., Kramer, M., & Schmidt, M. (2013). Skeletal morphology and morphometry of the lumbosacral junction in German shepherd dogs and an evaluation of the possible genetic basis for radiographic findings. The Veterinary Journal, 64-70.
O'Neill, D., Church, D., McGreevy, P., Thomson, P., & Brodbelt, D. (2014). Prevalence of Disorders Recorded in Dogs Attending Primary-Care Veterinary Practices in England. Public Library of Science One, 1-16.
Ostrander, E., & Ruvinsky, A. (2012). The Genetics of the Dog, 2nd Edition. Oxfordshire: Centre of Agriculture and Bioscience International.
Parker, H., Kim, L., Sutter, N., Carlson, S., Lorentzen, T., Malek, T., . . . Kruglyak, L. (2004). Genetic Structure of the Purebred Domestic Dog. Sciencemag, 1160-1164.
Pedersen, N., Liu, H., Theilen, G., & Sacks, B. (2012). The effects of dog breed development on genetic diversity and the relative influences of performance and conformation breeding. Journal of Animal Breeding and Genetics, 1-13.
Pezzilli, R. (2009). Chronis pancreatitis: Maldigestion, intestinal ecology and intestinal inflammation. World Journal of Gastroenterology, 1673-1676.
Raad voor Dierenwelzijn. (2014). Aandoeningen en erfelijke ziekten bij honden ten gevolge van doorgedreven fok op uiterlijke kenmerken. Brussel: Federale overheidsdienst.
Rejitha, J., & Soumya, S. (2012). Exocrine Pancreatic Insufficiency in a German Shepherd Dog - Case Repport. International Journal of Science and Research, 2245-2246.
Reusch, C. (2015). Disorders of Growth Hormone. In E. Feldman, R. Nelson, C. Reusch, J. Scott-Moncrieff, & E. Behrend, Canine & Feline Endocrinology (pp. 37-76). Missouri: Elsevier Saunders.
Rooney, N. J. (2009). The welfare of pedigree dogs: Cause for concern. Journal of Veterinary Behavior, 180-186.
Rooney, N., & Sargan, D. (2010). Welfare concerns associated with pedigree dog breeding in the UK. Universities Federation for Animal Welfare, 133-140.
Schaer, M. (2010). Clinical Medicine of the Dog and Cat. London: Manson Publishing.
Shannon, L., Boyko, R., Castelhano, M., Corey, E., Hayward, J., McLean, C., . . . Boyko, A. (2015). Genetic structure in village dogs reveals a Central Asian domestication origin. Proceedings of the National Academy of Sciences, 1-6.
Shearin, A. L., & Ostrander, E. A. (2010). Canine Morphology: Hunting for Genes and Tracking Mutations. Public Library Of Science Biology, 1-6.
Sint-Hubertus, K. M. (s.a.). Koninklijke Maatschappij Sint-Hubertus vzw. Opgehaald van http://www.kmsh.be/pages-nl/
Sisó, S. H., Fluehmann, G., Kathmann, I., Tomek, A., Papa, A., & Vandervelde, M. (2006). Neurodegenerative diseases in domestic animals: A comparative review. The Veterinary Journal, 20-38.
Sjöström, L. (2003). Degenerative Lumbosacral Stenosis Decompression. In D. Slatter, Textbook of Small Animal Surgery, Volume 1 (pp. 1227-1238). Philadelphia: Saunders.
Stafford, K. (2007). The Welfare of Dogs. Dordrecht: Springer.
Stanin, D., Pavlak, M., Vrbanac, Z., & Potočnjak, D. (2011). Prevalence of hip dysplasia in dogs according to official radiographic screening in Croatia. Veterinarski arhiv, 235-248.
Sterken, R. (2006). Medische terminologie; Anatomie en fysiologie. Maarssen: Elsevier gezondheidszorg.
Summers, J., Diesel, G., Asher, L., McGreevy, P., & Collins, L. (2010). Inherited defects in pedigree dogs. Part 2: Disorders that are not related to breed standars. The Veterinary Journal , 39-45.
Suwankong, N., Meij, B., Voorhout, G., de Boer, A., & Hazewinkel, H. (2008). Review and retrospective analysis of degenerative lumbosacral stenosis in 156 dogs treated by dorsal laminectomy. Veterinary and Comparative Orthopaedics and Traumatology, 285-293.
The British Veterinary Association and The Kennel Club. (2014, Februari). Hip Scheme. Opgehaald van http://www.bva.co.uk/uploadedFiles/Content/Canine_Health_Schemes/chs-hi…
The Kennel Club. (2016). Dog Health Information. Opgehaald van http://www.thekennelclub.org.uk/health/
The Kennel Club. (2016). History of the Kennel Club. Opgehaald van http://www.thekennelclub.org.uk/our-resources/about-the-kennel-club/his…
The University of Sydney. (2016). Health Surveillance for Companion Animals Portal. Opgehaald van http://sydney.edu.au/vetscience/research/disorders/companion/index.shtml
Tsai, K., Noorai, R., Starr-Moss, A., Quignon, P., Rinz, C., Ostrander, E., . . . Clark, L. (2012). Genome-wide association studies for multiple diseases of the German Shepherd Dog. Mammalian Genome, 203-211.
Tsai, K., Starr-Moss, A., Venkataraman, G., Robinson, C., Kennedy, L., Steiner, J., & Clark, L. (2013). Alleles of the major histocompatibility complex play a role in the pathogenesis of the pancreatic acinar atrophy in dogs. Immunogenetics, 1-15.
U.S. Department of Health and Human Services. (2007). The Diagnosis, Evaluation, and Management of von Willebrand Disease. Maryland: National Institute of Health.
Universities Federation for Animal Welfare. (2011). German Shepherd - Exocrine Pancreatic Insufficiency - UFAW. Opgehaald van http://www.ufaw.org.uk/dogs/german-shepherd-exocrine-pancreatic-insuffi…
Universities Federation for Animal Welfare. (2011). German Shepherd-Degenerative Myelopathy-UFAW. Opgehaald van http://www.ufaw.org.uk/dogs/german-shepherd-degenerative-myelopathy#int…
University of Missouri - Columbia College of Veterinary Medicine. (2009). Degenerative Myelopathy - Disease Basics. Opgehaald van http://www.caninegeneticdiseases.net/DM/basicDM.htm
Van Oirschot, P. (s.a.). Articles - German Shepherd Guide. Opgehaald van http://www.videxgsd.com/PDF/Strengths%20&%20Weaknesses%20of%20the%20mod…
van Putten, B. (1993, 04 29). Superoxyde-dismutase beschermt tegen ALS; Als radicalen al te vrij worden. Opgehaald van nrc.nl: http://www.nrc.nl/handelsblad/1993/04/29/superoxyde-dismutase-beschermt…
Verein für Deutsche Schäferhunde. (s.a.). Verein für Deutsche Schäferhunde: Geschichte. Opgehaald van https://www.schaeferhunde.de/navigation/service/der-verein/hauptverein/…
Vilà, C., Maldonado, E., & Wayne, R. (1999). Phylogenetic Relationships, Evolution, and Genetic Diversity of the Domestic Dog. Journal of Heredity, 71-77.
Voorbij, A., & Kooistra, H. (2009). Pituitary Dwarfism in German Shepherd Dogs. Journal of Veterinary Clinical Sciences, 4-27.
Voorbij, A., Meij, B., van Bruggen, L., Grinwis, G., Stadden, Q., & Kooistra, H. (2015). Atlanto-Axial Malformation and Instability in Dogs with Pituitary Dwarfism due to an LHX3 Mutation. Journal of Veterinary Internal Medicine, 207-2013.
Wahl, J., Herbst, S., Clark, A., Tsai, K., & Murphy, K. (2008). A review of hereditary diseases of the German Shepherd Dog. Journal of Veterinary Behavior Clinical Applications and Research, 255-265.
Watson, P. (2014). Hepatobiliary and Exocrine Pancreatic Disorders. In R. Nelson, & C. Couto, Small Animal Internal Medicine (pp. 501-629). Missouri: Elsevier.
Wedderburn, P. (2016, Maart 15). The Kennel Club should be an exemplar when it comes to dog health, but it is far from winning Best in Show. The Telegraph.
Westermarck, E., Saarin, S., & Wiberg, M. (2010). Heritability of Exocrine Pancreatic Insufficiency in German Shepherd Dogs. Journal of Veterinary Internal Medicine , 450-452.
Wiberg, M. (2004). Pancreatic acinar atrophy in German sherpherd dogs and rough-coated Collies, Etiopathogenesis, diagnosis and treatment. Veterinary Quarterly, 61-75.
Wijnrocx, K., François, L., Stinckens, A., Janssens, S., & Buys, N. (2016). Half of 23 Belgian dog breeds has a compromised genetic diversity, as revealed by genealogical and molecular data analysis. Journal of Animal Breeding and Genetics, 1-9.
Wilkie, P. (1999). Future Dog Breeding for Genetic Soundness. Minnesota: Minnesota Agricultural Experiment Station.
Williams, N. (2015). History. Opgehaald van www.vomhausphoenix.com/products.html
Wolter, E., & Groenewegen, H. (2004). Het centrale autonome zenuwstelsel, de hypothalamus en de hypofyse. In E. Wolter, & H. Groenewegen, Neurologie: Structuur, functie en dysfunctie van het zenuwstelsel (pp. 379-395). Houten: Bohn Stafleu Von Loghum.
Worth, A., Thompson, D., & Hartman, A. (2009). Degenerative lumbosacral stenosis in working dogs: Current concepts and review. New Zeeland Veterinary Journal, 319-330.
Zeder, M. A., Emshwiller, E., Smith, B. D., & Bradley, D. G. (2006). Documenting domestication: the intersection of genetics and archeology. TRENDS in Genetics, 139-155.
Zeiler, G. E., van der Zwan, H., & Oosthuizen, M. (2013). Genetic testing of canine degenerative myelopathy in the South African Boxer dog population. Journal of the South African Veterinary Association, 1-5.
