Het Belgisch armoedebeleid in een Europees kader

Liesbeth

Dhont

De sociale dimensie van de Europese Unie: het Europese armoedebeleid

2010, het Europese jaar van de bestrijding van armoede en sociale uitsluiting, heeft u er al van gehoord? De kans is groot van niet. Veel aandacht werd er immers in de media nog niet aan besteed. Toch werd reeds in 2000 de ambitie geformuleerd om de armoede in de Europese Unie tegen deze tijd uit te bannen. Deze thematiek wordt echter niet vaak aan de EU gelinkt. De EU wordt immers vaak gezien als een asociale economisch gedreven unie. Misschien denkt u er ook wel zo over? Maar klopt deze opvatting wel? Wat onderneemt de EU concreet om de armoede te bestrijden? En hoe valt dit beleid dan te rijmen met het Belgische beleid?

De EU kan wetten uitvaardigen die de lidstaten móeten naleven en moeten omzetten naar hun nationale wetgeving. Vandaar dat je vaak in de nieuwsberichtgeving het zinnetje hoort: ‘het moet van Europa’. De EU is vooral bevoegd om economische wetten uit te vaardigen. Toch is de EU ook actief op verschillende sociale domeinen. Sociale wetgeving komt er als die op één of andere manier gelinkt is aan de economie. Zo bestaat er, bijvoorbeeld, een uitgebreide wetgeving rond veiligheid en gezondheid op de werkplaats, de gelijkheid tussen mannen en vrouwen en discriminatie. De EU is niet officieel bevoegd om maatregelen te treffen inzake armoedebestrijding. Om toch actief te kunnen zijn in dit domein wordt de ‘Open Coördinatiemethode’ (of OCM) gebruikt. Dit is een methode om tot overeenstemming in beleid tussen de Europese lidstaten te komen. De Europese lidstaten bepalen gemeenschappelijke doelstellingen, maar ze kiezen zelf op welke manier ze deze doelstellingen willen behalen. Als ze de doelstellingen niet halen volgt er echter geen bestraffing. Vaak wordt deze methode dan ook bekritiseerd omdat ze niet ‘afdwingbaar’ is. Om na te gaan of deze kritiek terecht is ging ik in mijn scriptieonderzoek na of er sporen te vinden zijn van het Europese armoedebeleid in het Belgische beleid.

In het kader van de Open Coördinatiemethode (OCM) moeten de Europese lidstaten regelmatig Nationale Actieplannen (NAP’s) opstellen. Hierin moeten de lidstaten uitleggen op welke manier ze de doelstellingen inzake armoedebestrijding willen behalen. Ze moeten ook een aantal prioriteiten vastleggen en evaluaties maken van de vooruitgang die ze boekten. Deze vooruitgang kan ondermeer worden vastgesteld aan de hand van indicatoren die de EU heeft bepaald, waardoor ook vergelijking met andere lidstaten mogelijk is. Een voorbeeld van zo’n indicator is het aantal mensen dat onder de Europese armoedegrens leeft. Vertegenwoordigers van de lidstaten komen regelmatig bij elkaar om de vooruitgang in het beleid te bekijken. Er worden ook rangordes opgesteld om aan te tonen welke lidstaat het beste en het slechtste scoort. Er wordt verwacht dat op deze manier druk zal ontstaan op de slecht scorende landen om beter hun best te doen om verlost te raken van hun ‘slechte reputatie’.

Over het effect van de Open Coördinatiemethode (OCM) op het beleid van de lidstaten heerst veel discussie. In België werd door onderzoekers ten gevolge van de OCM wel degelijk een verandering vastgesteld in de wetgeving omtrent armoedebestrijding. Zo besteedde de EU in 2006, bijvoorbeeld, aandacht aan het thema ‘kinderarmoede’, waardoor dit in België opeens ook een belangrijk aandachtspunt werd. In mijn onderzoek onderzocht ik of de federale en Vlaamse ministers rekening houden met wat ze in hun Nationale Actieplannen beloven en of de NAP’s aan de Europese vereisten voldoen. Ik vergeleek de doelstellingen van de NAP’s met de doelstellingen die de Vlaamse en federale ministers voorop stellen in de regeerakkoorden, beleidsnota’s, septemberverklaringen en beleidsverklaringen. Deze documenten geven de grote strategische keuzen van het beleid weer. Ik ging na of in deze documenten wordt verwezen naar algemene Europese doelstellingen in verband met armoedebeleid of naar de NAP’s.

Ik stelde vast dat in de Belgische en Vlaamse beleidsdocumenten weinig wordt verwezen naar de Europese Open Coördinatiemethode of de Belgische Nationale Actieplannen. Inhoudelijk zijn wel gelijkenissen tussen de accenten in de NAP’s en de beleidsdocumenten weer te vinden, maar deze link wordt nooit expliciet gemaakt. De bevoegde ministers lijken deze link met Europese doelstellingen liever niet te leggen. Dit zou kunnen wijzen op het fenomeen waarbij lidstaten liever laten uitschijnen dat zij autonoom beslissingen nemen. Maar het niet overeenstemmen van de prioriteiten in de beleidsdocumenten en de NAP’s wijst misschien eerder op een slechte afstemming tussen deze documenten. Een verklaring zou hiervoor kunnen gezocht worden in het feit dat de periodes waarvoor de NAP’s worden opgesteld niet overeenstemmen met de regeerperiodes. Bovendien wordt deze afstemming in België nog eens bemoeilijkt door de bevoegdheidsversplintering inzake armoedebestrijding over de verschillende beleidsniveaus en de niet-samenvallende regeerperiodes van de federale en Vlaamse overheid.
Nochtans vormt een belangrijke doestelling van de Open Coördinatiemethode het bevorderen van de samenwerking tussen de verschillende overheden binnen een lidstaat. In de Belgische beleidsdocumenten wordt er niet echt meer samenwerking tussen de verschillende overheden aangekondigd. Toch bleek dat oorspronkelijk het samenbrengen van de initiatieven van de verschillende beleidsniveaus in één document al een hele uitdaging was. Het feit dat er de daaropvolgende jaren steeds een NAP moest worden opgesteld draagt op zich al bij tot het beter coördineren van het beleid, ook al verloopt deze coördinatie nog niet optimaal.
In het kader van de Open Coördinatiemethode wordt aan de lidstaten ook gevraagd om het middenveld (zoals bijvoorbeeld armoedeverenigingen) meer bij het armoedebeleid te betrekken. In het tweede NAP van 2003-2005 worden daarom armoedeverenigingen bevraagd over hoe ze beter kunnen worden betrokken bij het opstellen van de NAP’s.

Uit mijn onderzoek blijkt dus dat er wel degelijk een invloed van het Europese op het Belgische armoedebeleid bestaat. Toch wordt deze invloed vaak niet onderkend door de Belgische en Vlaamse ministers. Het Europese armoedebeleid is echter niet enkel een positief verhaal. De armoede binnen de EU is immers niet gedaald. Dit betekent dat het Europese beleid zeker nog voor verbetering vatbaar is. Hoe kan dit beleid dan verbeterd worden? Nieuwsgierig? Lees dan zeker mijn scriptie! Zo kan u meer te weten komen over de voor- en nadelen van de Open coördinatiemethode en een eerste aanzet vinden om een eigen antwoord op deze vraag te formuleren. Verdiep u in de EU, want deze unie staat minder ver van uw bed dan u denkt!

Bibliografie

Arrowsmith J., Sisson K. en Marginson P. (2004). What can benchmarking offer the open method of coordination? Journal of European public policy, 11 (2), 311-328.

Atkinson A. (2000). A Euopean social agenda: poverty benchmarking and social tranfers. 1-25. website van Nuffield College Universiteit Oxford, geraadpleegd op 14/11/2009, http://www.nuff.ox.ac.uk/users/atkinson/CAE2000final.pdf

Armoedebarometer, website van POD Maatschappelijke Integratie, Armoedebestrijding, Sociale Economie en Grootstedenbeleid, geraadpleegd op 1/04/2010, http://www.mi-is.be/armoede_100323-1350/pages_nl/startMenu.html

Steunpunt tot Bestrijding van Armoede, Bestaansonzekerheid en Sociale Uitsluiting (2001), Indicatoren 2001, website Steunpunt, www.armoedebestrijding.be

Beleidsnota’s Federale regering 2005, website van de Kamer van Volksvertegenwoordigers, geraadpleegd op 18/03/2010, www.dekamer.be

Beleidsnota’s Federale regering 2006, website van de Kamer van Volksvertegenwoordigers, geraadpleegd op 18/03/2010, www.dekamer.be

Beleidsnota’s Federale regering 2007, website van de Kamer van Volksvertegenwoordigers, geraadpleegd op 18/03/2010, www.dekamer.be

Beleidsnota’s Federale regering 2008, website van de Kamer van Volksvertegenwoordigers, geraadpleegd op 18/03/2010, www.dekamer.be

Beleidsnota’s Federale regering 2009, website van de Kamer van Volksvertegenwoordigers, geraadpleegd op 18/03/2010, www.dekamer.be

Beleidsnota’s Federale regering 2010, website van de Kamer van Volksvertegenwoordigers, geraadpleegd op 18/03/2010, www.dekamer.be

Benz A. (2007). Accountable multilevel governance by the Open Method of Coordination? European Law Journal, 13 (4), 505-522.

Braams, B. (2007). Equal opportunities between men and women and gender mainstreaming under the European employment strategy (EES) and the open method of coordination (OMC) – a new policy approach to combat gender discrimination? European Integration Online Papers, 11 (1), 1-25.

Bronzini G. (2008). The social dilemma of European integration. Law Critique, 19 (1), 255-274.

Büchs M. (2009). The Open Method of Coordination, effectively preventing welfare state retrenchment? European integration online papers, 13 (1), 1-20.

Bursens P. en Dierckx D. (2009). De (on)zichtbare hand van Europa. Over de vervlechting van bestuurslagen en het armoedebeleid. In Vranken J., Campaert G., Dierckx D. & Van Haarlem A. (2009). Arm Europa. Over armoede en armoedebestrijding op het Europees niveau. Leuven: Acco.

Dawson M. (2009). EU law ‘transformed’? Evaluating accountability and subsidiarity in the ‘streamlined’ OMC for Social Inclusion and Social Protection. European integration online papers, 13 (1), 1-15.

De la Porte C. (2002). Is the open method of coordination appropriate for organising activities at European level in sensitive policy areas? European Law Journal, 8 (1), 618-640.

De Lathouwer L. (2000). Meer werk is geen garantie voor minder armoede en minder ongelijkheid. Kritische reflecties bij het Nederlandse Poldermodel vanuit België. Antwerpen: Centrum voor Sociaal Beleid Universiteit Antwerpen.

De la Rosa S. (2005). The Open Method of Coordination in the new member states – the perspectives for its use as a tool of soft law. European Law Journal, 11 (5), 618-640.

Dewilde N. en Raeymaeckers P. (2008). Multidimensionele armoede in Europa. Individuele en institutionele determinanten. Leuven: Acco.

Europese Raad (2000). Presidency conclusion. Lissabon, 23 en 24 maart 2000.

Eurostat statistical books (2010). Combating poverty and social exclusion, a statistical portrait of the European Union 2010. website van de Europese Commissie, geraadpleegd op 14/04/2010, http://ec.europa.eu/index_nl.htm

Flear M. (2009). The Open Method of Coordination on health care after the Lisbon Strategy II: Towards a neoliberal framing? European integration online papers, 1 (13), 1-16.

Goedemé D. (2009). Armoede in de EU. Loopt er een scheidingslijn tss Oost en West? In Vranken J., Campaert G., Dierckx D. & Van Haarlem A. (2009). Arm Europa. Over armoede en armoedebestrijding op het Europees niveau. Leuven: Acco.

Gore T. (2004). The Open Method of Coordination and policy mainstreaming: the European Employment Strategy and regional conversion programmes in the UK. European Planning Studies, 12 (1), 123-141.

Haahr J. (2004). Open co-ordination as advanced liberal government. Journal of European Public Policy, 11 (2), 209-230.

Hatzopoulos V. (2007). Why the Open Method of Coordination is bad for you: a letter to the EU. European Law Journal, 13 (3), 309-342.

Hodson D. & Maher I. (2001). The open method as a new mode of governance: the case of soft economic policy. Journal of Common Market Studies, 39 (4), 719-746.

Jacobsson K. (2004). Soft regulation and the subtle transformation of states: the case of EU employment policy. Journal of European Social Policy,14 (4), 355-370.

Kay A. en Ackrill R. (2007). Financing social and cohesion policy in an enlarged EU: plus ça change, plus c'est la même chose? Journal of European Social Policy, 1(17), 361-374.

Kröger S. (2006). When learning hits politics or: social policy coordination left to the administrations and NGOs? European Integration Online Papers, 10 (1), 1-21.

Kröger S. (2009). The open method of coordination, underconceptualisation, overdetermination, de-politisation and beyond. European Integration Online Papers, 1 (13), 1-19.

Morano-Foadi S. (2008). The missing peace of the Lisbon jigsaw: is the open method of coordination effective in relation to the European research area? European Law Journal, 14 (5), 635-654.

Nationaal Actieplan Sociale Insluiting 2001-2003, website POD maatschappelijke integratie, armoedebestrijding, sociale economie en grootstedenbeleid, geraadpleegd op 12/11/2009, www.mi-is.be

Nationaal Actieplan Sociale Insluiting 2003-2005, website POD maatschappelijke integratie, armoedebestrijding, sociale economie en grootstedenbeleid, geraadpleegd op 12/11/2009, www.mi-is.be

Nationaal Actieplan Sociale Insluiting 2006-2008, website POD maatschappelijke integratie, armoedebestrijding, sociale economie en grootstedenbeleid, geraadpleegd op 12/11/2009, www.mi-is.be

Nationaal Actieplan Sociale Insluiting 2008-2010, website POD maatschappelijke integratie, armoedebestrijding, sociale economie en grootstedenbeleid, geraadpleegd op 12/11/2009, www.mi-is.be

Nationaal Actieplan Sociale Insluiting Implementatierapport, 2005-2006, website POD maatschappelijke integratie, armoedebestrijding, sociale economie en grootstedenbeleid, geraadpleegd op 12/11/2009, www.mi-is.be

Nationaal Actieplan Sociale Insluiting Indicatoren 2003-2005 website POD maatschappelijke integratie, armoedebestrijding, sociale economie en grootstedenbeleid, geraadpleegd op 12/11/2009, www.mi-is.be

Nationaal Actieplan Sociale Insluiting Indicatoren 2005-2006, website POD maatschappelijke integratie, armoedebestrijding, sociale economie en grootstedenbeleid, geraadpleegd op 12/11/2009, www.mi-is.be

Nedergaard P. (2007). Maximizing policy learning in international committees: an analysis of the European Open Method of Coordination (OMC) committees. Scandinavian Political Studies, 30 (4), 521-546.

Nicaise I. (2009). Verbroken verbinding, Europa & de armoedebestrijding. In Vranken J., Campaert G., Dierckx D. & Van Haarlem A. (2009). Arm Europa. Over armoede en armoedebestrijding op het Europees niveau. Leuven: Acco.

O’Connor J. (2005). Policy coordination, social indicators and the social-policy agenda in the European Union.Journal of European Social Policy, 1 (15), 345-361.

Parker O. (2008). Challenging ‘new constitutionalism’ in the EU: French resistance, social Europe and soft governance. New Political Economy, 13 (4), 397-417.

Radaelli C. (2003). The code of conduct against harmful tax competition: open method of coordination in disguise? Public Administration, 81 (3), 513-531.

Radulova E. (2009). The construction of EU's childcare policy through the OpenMethod of Coordination. European Integration Online Papers, 8 (13), 1-20.

Regeerakkoord federale regering, 2003, website van Mobiel Vlaanderen, geraadpleegd op 13/03/2010, www.mobielvlaanderen.be

Regeerakkoord federale regering 2007, website van de premier, Yves Leterme, geraadpleegd op 13/03/2010, www.premier.be

Regent S. (2003). The Open Method of Coordination: a new supranational form of governance? European Law Journal, 9 (2), 190-214.

Schäfer A. (2004). Beyond the community method: why the open method of coordination was introduced to EU policy-making. European Integration Online Papers, 1 (13), 1-23.

Schäfer M. en Leiber S. (2009). The double voluntarism in EU social dialogue and employment policy. European Integration Online Papers, 1 (13), 1-19.

Scharpf F. (2002). The European social model: coping with the challenges of diversity. JCMC, 40 (4), 645-670.

Strategisch rapport inzake sociale bescherming en insluiting 2008-2010, website armoedebestrijding, geraadpleegd op 12/11/2009, www.armoedebestrijding.be

Szyszczak E. (2006). Experimental Governance: The Open Method of Coordination. European Law Journal, 12 (4), 486-502.

Ter Haar B. (2008). Open Method of Coordination: a new stepping stone in the legal order of international and European relations. Nordic Journal of International Law, 77 (1), 235-251.

Ter Haar B. (2009). The growing potential integration capacity of the acquis of the European Social Model. European Integration Online Papers, 1 (13), 1-31.

Van Dam R. (2009). De gemeenschappelijke indicatoren in de OMC: tussen hoge ambities en beperkte verwachtingen. In Vranken J., Campaert G., Dierckx D. & Van Haarlem A. (2009). Arm Europa. Over armoede en armoedebestrijding op het Europees niveau. Leuven: Acco.

Vandenbroucke F. (2002). Notes and communications, social justice and open coordination in Europe. The Economist, 150 (1), 83-94.

Van Gerven M. & Beckers M. (2009). Unemployment protection reform in Belgium, Finland, the Netherlands and the UK. In Heidenreich M. en Zeitlin J. (2009). Changing European employment and welfare regimes: the influence of the open Method of coordination on national labour market and social welfare reforms. Londen: Routledge.

Vanhercke B. (2009). Against the odds: the Open Method of Coordination as a selective amplifier for reforming Belgian pension policies. European Integration Online Papers, 1 (13), 1-19.

Vanhercke B. (2009). Hoezo ver van ons bed? Over de wisselwerking tss het Belgische en Europese armoedebeleid. In Vranken J., Campaert G., Dierckx D. & Van Haarlem A. (2009). Arm Europa. Over armoede en armoedebestrijding op het Europees niveau. Leuven: Acco.

Vanhercke B. (2009). Sociale bescherming en sociale insluiting. In Vanhercke B., Verschraegen G.,Van Gehuchten P. (2009). L’Europe en Belgique, la Belgique dans l’Europe. Configuration et appropriation des politiques sociales. Brussel: Politique Scientifique fédérale, Etos.

Vanhercke B., Verschraegen G., Van Gehuchten P., Beckers M., Bellal S., Berghman J, et al. (2009). L’Europe en Belgique, la Belgique dans L’Europe confuguration et appropriation des politiques sociales. Rapport final du projet de recherche ‘Outils européens et politique sociale Belge’’. Brussel: Politique Scientifique fédérale.

Veiga A. & Amaral A. (2006). The Open Method of Coordination and the implementation of the Bologna process. Tert Educ Manag, 12 (1), 238-295.
Vlaamse beleidsnota’s 2004-2009, website van de Vlaamse Overheid, geraadpleegd op 21/03/2010, www.vlaanderen.be

Vlaamse beleidsnota’s 2009-2014, website van de Vlaamse Overheid, geraadpleegd op 21/03/2010, www.vlaanderen.be

Vlaamse beleidsverklaring 2009, website van de Belgische premier, http://archive.vanrompuy.belgium.be/nl/nieuws/regeringsverklaring

Vlaams regeerakkoord 2004-2007, website van het Vlaams Parlement, geraadpleegd op 21/03/2010, www.vlaamsparlement.be

Vlaams regeerakkoord 2009-2014, website van het Vlaams Parlement, geraadpleegd op 21/03/2010, www.vlaamsparlement.be

Vlaamse Septemberverklaring 2000, website van het Vlaams Parlement, geraadpleegd op 22/03/2010, www.vlaamsparlement.be

Vlaamse Septemberverklaring 2001, website van de Vlaamse Overheid, geraadpleegd op 21/03/2010, www.vlaanderen.be

Vlaamse Septemberverklaring 2002, website van de Vlaamse Overheid, geraadpleegd op 21/03/2010, www.vlaanderen.be

Vlaamse Septemberverklaring 2003, website van het Vlaams Parlement, geraadpleegd op 22/03/2010, www.vlaamsparlement.be

Vlaamse Septemberverklaring 2004, website van het Vlaams Parlement, geraadpleegd op 22/03/2010, www.vlaamsparlement.be

Vlaamse Septemberverklaring 2006, website van het Vlaams Parlement, geraadpleegd op 22/03/2010, www.vlaamsparlement.be

Vlaamse Septemberverklaring 2007, website van het Vlaams Parlement, geraadpleegd op 22/03/2010, www.vlaamsparlement.be

Vlaamse Septemberverklaring 2008, website van de Vlaamse Overheid, geraadpleegd op 21/03/2010, www.vlaanderen.be

Vlaamse Septemberverklaring 2009, website van de Vlaamse Overheid, geraadpleegd op 21/03/2010, www.vlaanderen.be

Vlaamse Septemberverklaring 2010, website van het Vlaams Parlement, geraadpleegd op 22/03/2010, www.vlaamsparlement.be

Vos H. (2008). Besluitvorming in de Europese Unie, een survival kit. Leuven: Acco.

Vos H. (2008). De impact van de Europese Unie. Beleidsterreinen, strijdpunten en uitdagingen. Leuven: Acco.

Vos H. en Debusscher P. (2009). Europa en armoedebestrijding: open coördinatie als methode. In Vranken J., Campaert G., Dierckx D. & Van Haarlem A. (2009). Arm Europa. Over armoede en armoedebestrijding op het Europees niveau. Leuven: Acco.

Vranken J. en Dierckx D. (2009). Armoedebestrijding in Europa. In Vranken J., Campaert G., Dierckx D. & Van Haarlem A. (2009). Arm Europa. Over armoede en armoedebestrijding op het Europees niveau. Leuven: Acco.

Vranken J. en Leroy T. (2008). Armoede als een multidimensioneel gegeven en de context: een kwarteeuw Europees armoedebeleid. In Dewilde C. en Raemaeckers P. (2008). Multidimensionele armoede in Europa. Individuele en institutionele determinanten. Leuven: Acco.

Vranken J., Campaert G., Dierckx D. & Van Haarlem A. (2009). Arm Europa. Over armoede en armoedebestrijding op het Europees niveau. Leuven: Acco.