SciMingo helpt onderzoekers het juiste evenwicht te vinden tussen complexiteit en begrijpelijkheid in wetenschapscommunicatie. Zo leren we je hoe je mensen aanspreekt zonder afbreuk te doen aan je onderzoek. Als volleerde flamingo's, meesters in evenwicht 🦩
Voorlichting bij dyslexie: fabel of staatszaak
Liesy
Nelissen
VOORLICHTING BIJ DYSLEXIE: FABEL OF STAATSZAAK?
Bij het woordje voorlichting denken de meeste mensen spontaan terug aan de lessen seksuele opvoeding. Iedereen krijgt ze, maar wist je dat voorlichting voor veel meer zaken kan dienen? Denk bijvoorbeeld aan de leerling met dyslexie, die graag zou willen weten hoe het komt dat net hij moeilijkheden heeft met lezen en spellen. Vooral op de lagere school zitten veel leerlingen met dyslexie die zich dergelijke vragen stellen. Dat is niet verbazingwekkend, want de meesten van hen ontdekken net dan dat zij dyslexie hebben. Internationale studies hebben het belang van voorlichting aan deze doelgroep al aangekaart. Toch blijft de vraag hoe dit precies moet gebeuren en hoe ver men hierin staat in de praktijk.
Psychologische vaccinatie
Net zoals vaccins of inentingen ons beschermen tegen ziektes, kan voorlichting kinderen met dyslexie beschermen tegen onprettige gevolgen. Door het krijgen van voorlichting, begrijpen zij immers veel beter wat het inhoudt om dyslexie te hebben. Dat is belangrijk, want het helpt om moeilijkheden, zoals angst en depressie, te voorkomen. Daarnaast wapent het hen ook meer tegen faalervaringen. Het gaat hier echter wel om een speciale vorm van voorlichting, die we psycho-educatie noemen. Dit soort voorlichting bestaat uit drie zaken, namelijk inzicht of kennis opdoen, vaardigheden aanleren en het zelfvertrouwen versterken. Soms worden hier nog andere zaken aan toegevoegd, bijvoorbeeld hervalpreventie. Het spreekt voor zich dat dit laatste niet relevant is voor kinderen met dyslexie. Het onderstreept daarentegen wel het belang van maatwerk: de voorlichting moet afgestemd worden op de doelgroep, net zoals een vaccin op een specifieke ziekte. Deze bijzondere vorm van voorlichting zal dyslexie echter niet genezen of voorkomen. Het helpt wél om deze leerlingen te wapenen tegen de onprettige gevolgen die bij hun dyslexie komen kijken.
Een stukje voor jou, een stukje voor mij
Belangrijk bij deze voorlichting, is dat het niet alleen aan de leerling met dyslexie zelf gegeven wordt. Als het kind zijn dyslexie begrijpt, maar zijn omgeving niet, dan kan dit namelijk ook voor moeilijkheden zorgen. Zo zijn er de broers en zussen van de leerling. Stel dat hun broer of zus met dyslexie de dictees altijd op voorhand mee naar huis krijgt. Zonder voorlichting kunnen zij misschien maar moeilijk begrijpen waarom hun broer of zus dat altijd mag en zij niet. Daarnaast moeten ook de ouders een stukje voorlichting krijgen, want zij moeten de leerling mee ondersteunen. Maar niet alleen de thuisomgeving hoort voorlichting te krijgen: ook de schoolomgeving is belangrijk, aangezien leerlingen er veel tijd doorbrengen. Kijk even terug naar het voorbeeldje van de leerling die zijn dictees op voorhand mee naar huis krijgt. Net zoals broers en zussen, begrijpen medeleerlingen vaak niet waarom de leerling met dyslexie dit mag en zij niet. Voorlichting kan bij hen meer begrip opwekken en zo eventueel pestgedrag voorkomen. De brede omgeving betrekken, is echter niet zo gemakkelijk. Vandaag de dag beslissen ouders immers nog altijd of en aan wie er voorlichting gegeven mag worden. Bovendien blijkt uit onderzoek dat nauwelijks de helft van de hulpverleners in Vlaanderen voorlichting geeft aan leerlingen met dyslexie, laat staan aan hun omgeving. Lang niet iedereen krijgt dus zijn benodigde stukje voorlichting.
De juiste ingrediënten voor doeltreffende voorlichting
Niet alleen krijgt lang niet iedereen voorlichting, ook de juiste ingrediënten van deze voorlichting liggen nog lang niet vast. Binnen de wetenschappelijke wereld ontdekken we twee mogelijke recepten voor doeltreffende voorlichting. Eén van deze recepten combineert informatieve, begeleidende en therapeutische ingrediënten, zoals kennis opdoen, aanvaarding bespoedigen en het zelfbeeld versterken. De andere mogelijkheid spreekt dan weer over niet-specifieke en specifieke effectieve factoren. Met niet-specifieke effectieve factoren worden dan de zaken bedoeld die bij alle voorlichtingssituaties aanwezig zijn, terwijl de specifieke effectieve factoren de kerningrediënten vormen. Vergelijk het met het bakken van een cake. Voor elke cake hebben we bloem nodig, maar bij een chocoladecake zullen we chocolade toevoegen en bij een vanillecake net vanille. Bloem is in die zin een niet-specifieke effectieve factor, chocolade en vanille zijn specifieke effectieve factoren. Wat doeltreffende voorlichting betreft, zijn de juiste ingrediënten nog niet bekend. Te weinig onderzoek vergelijkt de verschillende mogelijkheden en onderzoekt de mate waarin de mogelijke ingrediënten een rol spelen. Daarnaast is er op dit vlak, niet verbazingwekkend, ook een tekort aan langetermijnonderzoek.
De spelregels
Kennis van de juiste ingrediënten is belangrijk, maar als we eenmaal voorlichting gaan geven, is het ook nuttig om te weten hoe we dit best doen. Vandaag de dag zijn hier geen vaste regels over. Integendeel: er bestaan veel uiteenlopende manieren, die elk voordelen en nadelen hebben. Denk aan voorlichting in groep. Door de voorlichting in een groep te geven, zijn er minder kosten aan verbonden. Door het aan een groep met meerdere families te geven, vergroot je bovendien het ondersteunende netwerk van de betrokken families. Anderzijds voelen sommige mensen zich oncomfortabel in een groep en heeft het werken met één familie of één individu weer andere voordelen, zoals bijvoorbeeld meer privacy. Daarnaast is er ook de keuze tussen actief en passief te werk gaan. Als we actief voorlichting geven, dan werken we ‘face-to-face’. Gaan we passief te werk, dan gebruiken we meer indirecte zaken, zoals affiches of video’s. Een combinatie van al deze zaken lijkt het beste. Zo kan in eerste instantie passief te werk gaan, ervoor zorgen dat je een breder publiek bereikt. Actief te werk gaan vergroot dan weer onze mogelijkheden om aan alle doelen van psycho-educatie te voldoen. Helaas is er nog geen onderzoek dat zulke combinaties onderzocht.
Psycho-educatie: fabel of staatszaak?
Wat opvalt in dit hele verhaal, is dat er nog heel veel gaten in zitten. Eigenlijk is voorlichting aan lagere schoolkinderen met dyslexie, en ook algemener, nog te zeer een fabel. Zowel op vlak van onderzoek naar, de ontwikkeling van, en het geven van voorlichting bij dyslexie bestaat er nog te weinig. Nochtans is men het erover eens dat het geven van goede, doeltreffende voorlichting belangrijk is. Het zou dus meer zoals een staatszaak moeten zijn, belangrijk en met een hogere prioriteit, maar voorlopig is het dat nog te weinig.
Bibliografie
Bibliografie
Abramowitz, J.S., & Braddock, A. (2008). Psychological Treatment of Health Anxiety and Hypochondriasis: A Biopsychosocial Approach. Göttingen: Hogrefe Publishing.
Ågren, S., Evangelista, L.S., Hjelm, C., & Strömberg, A. (2012). Dyads Affected by Chronic Heart Failure: A Randomized Study Evaluating Effects of Education and Psychosocial Support to Patients With Heart Failure and Their Partners. Journal of Cardiac Failure, 18(5), 359–366. doi: 10.1016/j.cardfail.2012.01.014
American Academy of Child and Adolescent Psychiatry. (2007). Practice parameters for the assessment and treatment of children and adolescents with attention-deficit/hyperactivity disorder. Journal of the American Academy of Child & Adolescent Psychiatry, 46 (7), 894-921.
American Psychiatric Assocation (n.d.). What Is Specific Learning Disorder? Geraadpleegd op 10 april 2016, van http://www.psychiatry.org/patients-families/specific-learning-disorder/…
Bäuml, J., Froböse, T., Kraemer, S., Rentrop, M., & Pitschel-Walz, G. (2006). Psychoeducation: A Basic Psychotherapeutic Intervention for Patients With Schizophrenia and Their Families. Schizophrenia Bulletin, 32(Suppl 1), S1–S9. doi: 10.1093/schbul/sbl017
Billiet, C., Antoine, P., Lesage, R., & Sangare, M.-L. (2009). Insight et interventions psychoéducationnelles dans la schizophrénie. Annales Médico-Psychologiques, Revue Psychiatrique, 167(10), 745–752. doi: 10.1016/j.amp.2008.04.007
Bonsack, C., Rexhaj, S., & Favrod, J. (2015). Psychoéducation : définition, historique, intérêt et limites. Annales Médico-Psychologiques, Revue Psychiatrique, 173(1), 79–84. doi: 10.1016/j.amp.2014.12.001
Brendtro, L.K., & Long, N.J. (2005). Psychoeducation in the Life Space: Meeting Growth Needs. Reclaiming Children and Youth, 14(3), 157–159.
Brueggemann Taylor, A.E. (2014). Diagnostic Assessment of Learning Disabilities in Childhood: Bridging the Gap Between Research and Practice. New York: Springer.
Brocatus N., Vermeersch, K., Desoete, A., & De Haes, S. (2010). Psycho-educatie: de mening van de Vlaamse logopedist. Logopedie, 23(1), 25-34. In Winnepenninckx, E. [bachelorproef]. Psycho-educatie over dyscalculie in de klas: zelfontworpen praktijktoepassing voor psycho-educatie in de klas wanneer een medeleerling gediagnosticeerd is met de leerstoornis dyscalculie. Thomas More, Antwerpen.
Brocatus, N., & Vermeersch, K. (2012). Psycho-educatie bij dyslexie. Antwerpen: Gerant.
Bussing, R., Zima, B.T., Mason, D.M., Meyer, J.M., White, K., & Garvan, C.W. (2012). ADHD Knowledge, Perceptions, and Information Sources: Perspectives From a Community Sample of Adolescents and Their Parents. Journal of Adolescent Health, 51(6), 593–600. doi: 10.1016/j.jadohealth.2012.03.004
Çakir, S., & Özerdem, A. (2010). Psychotherapeutic and Psychosocial Approaches in Bipolar Disorder: A Systematic Literature Review. Turk Psikiyatri Dergisi, 21(2), 143–154.
Chan, C.W.H., Lam, L.W., Li, C.K., Cheung, J.S.S., Cheng, K.K.F., Chik, K.W., ...Tang, W.P.Y. (2015). Feasibility of psychoeducational interventions in managing chemotherapy-associated nausea and vomiting (CANV) in pediatric oncology patients. European Journal of Oncology Nursing, 19(2), 182–190. doi: 10.1016/j.ejon.2014.09.002
Christo, C., Brock, S.E., & Davis, J. (2009). Identifying, Assessing, and Treating Dyslexia at School. Boston, MA: Springer US. doi: 10.1007/978-0-387-88600-8
Cohen, A.N., Glynn, S.M., Murray-Swank, A.B., Barrio, C., Fischer, E.P., McCutcheon, S.J., & Dixon, L.B. (2008). The Family Forum: Directions for the Implementation of Family Psychoeducation for Severe Mental Illness. Psychiatric Services, 59(1), 40–48.
Cohen, A.N., Drapalski, A.L., Glynn, S.M., Medoff, D., Fang, L.J., & Dixon, L.B. (2013). Preferences for Family Involvement in Care Among Consumers With Serious Mental Illness. Psychiatric Services, 64(3), 257–263.
Colom, F., & Murru, A. (2011). The Pivotal Role of Psycho-Education in the Long-Term Treatment of Bipolar Disorder. In H. S. Akiskal & M. Tohen (Red.), Bipolar Psychopharmacotherapy (pp. 447–463). Londen: John Wiley & Sons. doi: 10.1002/9780470975114.ch22
Colom, F., Vieta, E., Martinez-Aran, A., Reinares, M., Goikolea, J.M., Benabarre, A., ...Corominas, J. (2003). A randomized trial on the efficacy of group psychoeducation in the prophylaxis of recurrences in bipolar patients whose disease is in remission. Archives of General Psychiatry, 60 (4), 402-407. doi: 10.1001/archpsyc.60.4.402
Craighead, W.E., Sheets, E.S., Bjornsson, A.S., & Arnarson, E.O. (2005). Specificity and Nonspecificity in Psychotherapy. Clinical Psychology: Science and Practice, 12, 189-193.
Cukor, J., Spitalnick, J., Difede, J., Rizzo, A., & Rothbaum, B.O. (2009). Emerging treatments for PTSD. Clinical Psychology Review, 29(8), 715–726. doi: 10.1016/j.cpr.2009.09.001
Dash, S.R., Meeten, F., Jones, F., & Davey, G.C.L. (2015). Evaluation of a brief 4-session psychoeducation procedure for high worriers based on the mood-as-input hypothesis. Journal of Behavior Therapy and Experimental Psychiatry, 46, 126–132. doi: 10.1016/j.jbtep.2014.09.008
David, N., Schlenker, P., Prudlo, U., & Larbig, W. (2011). Online counseling via e-mail for breast cancer patients on the German internet: preliminary results of a psychoeducational intervention. GMS Psycho-Social-Medicine, 8. doi: 10.3205/psm000074
Desoete, A., Andries, C., & Ghesquière, P. (2009). Leerproblemen evidence-based voorspellen, onderkennen en aanpakken: bijdragen uit onderzoek. Leuven: Acco.
Donker, T., Griffiths, K.M., Cuijpers, P., & Christensen, H. (2009). Psychoeducation for depression, anxiety and psychological distress: a meta-analysis. BMC Medicine, 7, 79. doi: 10.1186/1741-7015-7-79
Donovan, H.S., Kwekkeboom, K.L., Rosenzweig, M.Q., & Ward, S.E. (2009). Non-Specific Effects in Psycho-Educational Intervention Research. Western Journal of Nursing Research, 31(8), 983-998. doi: 10.1177/0193945909338488
DuCharme, R.W., & Gullotta, T.P. (2013). Asperger Syndrome: A Guide for Professionals and Families. Boston, MA: Springer US.
Eisner, L.R., & Johnson, S.L. (2008). An Acceptance-Based Psychoeducation Intervention to Reduce Expressed Emotion in Relatives of Bipolar Patients. Behavior Therapy, 39(4), 375–385. doi: 10.1016/j.beth.2007.11.001
Ferrin, M., Moreno-Granados, J.M., Salcedo-Marin, M.D., Ruiz-Veguilla, M., Perez-Ayala, V., & Taylor, E. (2013). Evaluation of a psychoeducation programme for parents of children and adolescents with ADHD: immediate and long-term effects using a blind randomized controlled trial. European Child & Adolescent Psychiatry, 23(8), 637–647. doi: 10.1007/s00787-013-0494-7
Fiorillo, A., Del Vecchio, V., Luciano, M., Sampogna, G., De Rosa, C., Malangone, C., ...Maj, M. (2015). Efficacy of psychoeducational family intervention for bipolar I disorder: A controlled, multicentric, real-world study. Journal of Affective Disorders, 172, 291–299. doi: 10.1016/j.jad.2014.10.021
Friedberg, R., & Wilt, L. (2010). Metaphors and Stories in Cognitive Behavioral Therapy with Children. Journal of Rational-Emotive & Cognitive-Behavior Therapy, 28(2), 100–113. doi: 10.1007/s10942-009-0103-3
Fristad, M.A., Gavazzi, S. M., & Mackinaw-Koons, B. (2003). Family psychoeducation: an adjunctive intervention for children with bipolar disorder. Biological Psychiatry, 53(11), 1000–1008. doi: 10.1016/S0006-3223(03)00186-0
Ghesquière, P., Boets, B., Gadeyne, E., & Vandewalle, E. (2011). Dyslexie: Een beknopt wetenschappelijk overzicht. In A. Geudens, D. Baeyens, K. Schraeyen, K. Maetens, J. De Brauwer, M. Loncke (Red.), Jongvolwassenen met dyslexie: diagnostiek en begeleiding in wetenschap en praktijk (pp.41-58). Leuven: Acco.
Ghesquière, P. (2014). Actualisering van het standpunt in verband met de praktijk van attestering voor kinderen met een leerstoornis in het gewoon onderwijs. In: Ghesquière P., Desoete A., Andries C. (Red.), Zorg dragen voor kinderen en jongeren met leerproblemen. Handvatten voor goede praktijk (pp. 11-19). Leuven: Acco.
Glorieux, P., & Vanthomme, J. (2010). Zorgzame klas: psycho-educatie voor de basisschool. Leuven: Acco.
International Dyslexia Association. (n.d.a). Geraadpleegd op 6 Maart 2016, van http://eida.org/frequently-asked-questions-2/
International Dyslexia Association. (n.d.b). Fact sheets – Dyslexia basics. Geraadpleegd op 6 Maart 2016, van http://eida.org/dyslexia-basics/
Landwehr, K.A., & Baker, L.S. (2012). Psychoeducation’s Role in Integrated Health Care. Psychiatric Annals, 42(6), 219–225. doi: 10.3928/00485713-20120606-05
Leclerc, E., Mansur, R.B., & Brietzke, E. (2013). Determinants of adherence to treatment in bipolar disorder: A comprehensive review. Journal of Affective Disorders, 149(1–3), 247–252. doi: 10.1016/j.jad.2013.01.036
Liao, M.-Y. (2014). An evaluation of an airline cabin safety education program for elementary school children. Evaluation and Program Planning, 43, 27–37. doi: 10.1016/j.evalprogplan.2013.10.001
Lopez, M.A., Toprac, M.G., Crismon, M.L., Boemer, C., & Baumgartner, J. (2005). A Psychoeducational Program for Children with ADHD or Depression and their Families: Results from the CMAP Feasibility Study. Community Mental Health Journal, 41(1), 51–66. doi: 10.1007/s10597-005-2599-z
Loue, S. (2008). Determinants of Minority Mental Health and Wellness. Dordrecht: Springer.
MacKay, L., & Corkum, P. (2006). Evaluation of a Demystification Workshop for Children with ADHD. Journal of Developmental and Physical Disabilities, 18(3), 319–332. doi: 10.1007/s10882-006-9019-3
Matsuda, M., & Kono, A. (2015). Development and Evaluation of a Psychoeducation Practitioner Training Program (PPTP). Archives of Psychiatric Nursing, 29(4), 217–222. doi: 10.1016/j.apnu.2015.03.002
McQuistion, H.L. (2012). Handbook of Community Psychiatry. Dordrecht: Springer.
Miklowitz, D.J. (2008). Adjunctive Psychotherapy for Bipolar Disorder: State of the Evidence. The American Journal of Psychiatry, 165(11), 1408–1419.
Moller, L., & Huett, J.B. (2012). The Next Generation of Distance Education: Unconstrained Learning. Boston, MA: Springer US.
Montoya, A., Colom, F., & Ferrin, M. (2011). Is psychoeducation for parents and teachers of children and adolescents with ADHD efficacious? A systematic literature review. European Psychiatry, 26(3), 166–175. doi: 10.1016/j.eurpsy.2010.10.005
Nederlof, A., & Vane, S. (2009). Metaforen aan het woord: betekenisvolle beelden binnen de therapeutische praktijk. Leuven: Acco.
Nydén, A., Myrén, K.-J., & Gillberg, C. (2008). Long-Term Psychosocial and Health Economy Consequences of ADHD, Autism, and Reading-Writing Disorder A Prospective Service Evaluation Project. Journal of Attention Disorders, 12(2), 141–148. doi: 10.1177/1087054707306116
Ong, S.H., & Caron, A. (2008). Family-based Psychoeducation for Children and Adolescents with Mood Disorders. Journal of Child and Family Studies, 17(6), 809–822. doi: 10.1007/s10826-008-9191-4
Pagter, D.J. de, Stallen, D.E., & Matthys, P. dr W. (2008). Schoolbegeleiding en de kinder- en jeugdpsychiatrie: geïntegreerde zorg. Kind & Adolescent Praktijk, 7(1), 12–19. doi: 10.1007/BF03076664
Patel, M.X., & David, A.S. (2004). Medication adherence: predictive factors and enhancement strategies. Psychiatry, 3(10), 41–44. doi: 10.1383/psyt.3.10.41.52405
Peperstraten, D.H. van. (2012). Het belang van psycho-educatie. Bijzijn XL, 5(8), 18–25. doi: 10.1007/s12632-012-0121-8
Pevzner, H. (2015). When READING isn’t easy. Scholastic Parent & Child, 22(5), 64–67.
Poleij, C., & Stikkelbroek, Y. (2009). Dyslexie de baas!: Aanpak van psychosociale problemen van jongeren met dyslexie. Houten: Bohn Stafleu van Loghum.
Pollio, D.E., McClendon, J.B., North, C.S., Reid, D., & Jonson-Reid, M. (2005). The Promise of School-Based Psychoeducation for Parents of Children with Emotional Disorders. Children & Schools, 27(2), 111–115.
Reinares, M., Sánchez-Moreno, J., & Fountoulakis, K.N. (2014). Psychosocial interventions in bipolar disorder: What, for whom, and when. Journal of Affective Disorders, 156, 46–55. doi: 10.1016/j.jad.2013.12.017
Rouget, B.W., & Aubry, J.-M. (2007). Efficacy of psychoeducational approaches on bipolar disorders: A review of the literature. Journal of Affective Disorders, 98(1–2), 11–27. doi: 10.1016/j.jad.2006.07.016
Ruijssenaars, A.J.J.M., & Van den Bos, K.P. (2011). Dyslexie na de basisschoolleeftijd: meer dan alleen cognitieve beperkingen. In A. Geudens, D. Baeyens, K. Schraeyen, K. Maetens, J. De Brauwer, & M. Loncke (Red.), Jongvolwassenen met dyslexie. Diagnostiek en begeleiding in wetenschap en praktijk (pp. 185-202). Den Haag: Acco.
Rummel-Kluge, C., Pitschel-Walz, G., Bäuml, J., & Kissling, W. (2006). Psychoeducation in Schizophrenia—Results of a Survey of All Psychiatric Institutions in Germany, Austria, and Switzerland. Schizophrenia Bulletin, 32(4), 765–775. doi: 10.1093/schbul/sbl006
Rundblad, G., & Annaz, D. (2010). Development of metaphor and metonymy comprehension: Receptive vocabulary and conceptual knowledge. British Journal of Developmental Psychology, 28(3), 547–563. doi: 10.1348/026151009X454373
Ryan, N., & McDougall, T. (2009). Nursing Children and Young People with ADHD. New York: Routledge.
Schalken, F., Blankers, M., Donker, T., van Gemert, M., van Hoogenhuyze, C., Limper, M., ...Wolters, W. (2013). Handboek online hulpverlening: Met internet Zorg en Welzijn verbeteren (2e compleet herziene druk). Houten: Bohn Stafleu Van Loghum.
Semrud-Clikeman, M., & Glass, K. (2008). Comprehension of humor in children with nonverbal learning disabilities, reading disabilities, and without learning disabilities. Annals of Dyslexia, 58(2), 163–180. doi: 10.1007/s11881-008-0016-3
Sienaert, P., & De Fruyt, J. (2008). De plaats van psycho-educatie bij de behandeling van bipolaire stoornissen. Tijdschrift Voor Psychiatrie, 50(8), 509–518.
Stalenhoef, A. (2009). Het geven van Voorlichting en Advies. Tijdschrift voor praktijkondersteuning, 4(2), 47-50. Geraadpleegd op 28 Oktober 2015, van http://www.tijdschriftpraktijkondersteuning.nl/archief/volledig/id308-h…
Stichting dyslexie Nederland. (2008). Brochure van de Stichting Dyslexie Nederland (SDN). Gedownload op 16 oktober 2015, van http://www.stichtingdyslexienederland.nl/publicaties.aspx
Surman, C.B.H. (2012). ADHD in Adults: A Practical Guide to Evaluation and Management. New York: Humana Press.
Swaminath, G. (2009). Psychoeducation. Indian Journal of Psychiatry, 51(3), 171. doi: 10.4103/0019-5545.55082
Terras, M.M., Thompson, L.C., & Minnis, H. (2009). Dyslexia and psycho-social functioning: an exploratory study of the role of self-esteem and understanding. Dyslexia, 15(4), 304–327. doi: 10.1002/dys.386
Thomas More. (n.d.). Aanbod Levenslang Leren Toegepaste Psychologie 2015-2016. Geraadpleegd op 31 Oktober 2015, van http://issuu.com/thomasmorebe/docs/levenslang_leren_brochure_tp_tm_ant
Thompson-Hollands, J., Abramovitch, A., Tompson, M.C., & Barlow, D.H. (2015). A Randomized Clinical Trial of a Brief Family Intervention to Reduce Accommodation in Obsessive-Compulsive Disorder: A Preliminary Study. Behavior Therapy, 46(2), 218–229. doi: 10.1016/j.beth.2014.11.001
Verheugt-Pleiter, J.E., Schmeets, M.G.J., & Zevalkink, J. (2005). Mentaliseren in de kindertherapie: leidraad voor de praktijk. Assen: Van Gorcum.
Verhoeven, L., Jong, P. de, & Wijnen, F. (2014). Dyslexie 2.0: Update van het Protocol Dyslexie Diagnostiek en Behandeling. Antwerpen: Garant.
Vermeulen, P. (2008). Ik ben speciaal. 2: Werkboek psycho-educatie voor mensen met autisme. Berchem: EPO.
Vermeulen, P. (2012). Ik ben speciaal. 2: Werkboek psycho-educatie voor mensen met autisme (8e druk). Berchem: EPO.
Vieta, E. (2005). Improving treatment adherence in bipolar disorder through psychoeducation. Journal Of Clinical Psychiatry, 66, 24–29.
Williams, J., & Lynch, S. (2010). Dyslexia: What Teachers Need to Know. Kappa Delta Pi Record, 46(2), 66–70. doi: 10.1080/00228958.2010.10516696
Williams, J.M.G., Fennell, M., Barnhofer, T., Silverton, S., & Crane, R. (2015). Mindfulness and the Transformation of Despair: Working with People at Risk of Suicide. New York: Guilford Publications.
Yang, L., Bai, G., Wang, Y., & Niu, W.-Y. (2015). Effectiveness of a focused, brief psychoeducation program for parents of ADHD children: improvement of medication adherence and symptoms. Neuropsychiatric Disease and Treatment, 2721. doi: 10.2147/NDT.S88625
Yatham, L.N., & Maj, M. (2011). Bipolar Disorder: Clinical and Neurobiological Foundations. Londen: John Wiley & Sons.
