Kants 'Zum ewigen Frieden': een politieke reflectie over de bereikbaarheid van een moreel ideaal.

Liesbet

Vanhaute

'Are you such a dreamer? To put the world to rights?' zingt Radiohead-frontman Thom Yorke. Ik herneem deze vraag in deze thesis, en stel haar aan de Duitse filosoof Immanuel Kant. Hij beschrijft in zijn werk Zum ewigen Frieden hoe de wereld rechtvaardig kan worden. Hij stelt een kosmopolitische wereldorde voor, waarin elk conflict vreedzaam opgelost kan worden. Zo'n pleidooi voor wereldvrede klinkt vandaag utopisch en naïef. Het antwoord op de vraag van Thom Yorke lijkt dus simpel: ja, Kant is een naïeve dromer. Een aandachtige lezing van Zum ewigen Frieden en andere teksten van Kant zal echter aantonen dat hij weliswaar een doel schetst dat bijna onbereikbaar lijkt, maar dat hij toch ook nadenkt over hoe dit te bereiken. Kant is dus niet louter de naïeve dromer waarover Thom Yorke zingt.

Deze thesis wil dus reageren tegen een te oppervlakkige lezing van Zum ewigen Frieden. Het lijkt namelijk heel eenvoudig om te bepalen waarover het gaat in Kants Zum ewigen Frieden: alles draait om de vrede. En niet zomaar een vrede, maar de eeuwige vrede, die volgens Kant niet zomaar bereikt kan worden door een verdrag tussen staten. Het gaat om een wereldwijde rechtstoestand waarin elk conflict vreedzaam opgelost kan worden.

Wanneer we Zum ewigen Frieden zo interpreteren, lijkt Kants voorstel inderdaad utopisch, en bovendien politiek-filosofisch bijkomstig. Het zou dan immers enkel gaan om de staatsvorm van een verre toekomst, die weinig te maken heeft met het concrete bedrijven van politiek. Een eeuwige vrede, dat klinkt heel mooi, maar wat kunnen we met dit toekomstbeeld in deze wereld van internationaal conflict? Zelfs wanneer Kants bewering dat we vandaag al een zekere kosmopolitische verbondenheid met andere volkeren voelen, klopt, blijft het belang voor de concrete politieke situatie gering.

Zum ewigen Frieden is echter meer dan een schets van een ideale politieke toestand. Het werk heet Zum ewigen Frieden, het is dus eerder een schets van de weg naar de eeuwige vrede dan alleen een uiteenzetting over het einddoel. Deze weg begint bij de concrete situatie van internationaal conflict. Wanneer het ideaal bereikt moet worden, zal de huidige situatie uitgangspunt moeten zijn. Van dat besef is Zum ewigen Frieden doordrongen. Daarom is Kants politieke denken ook vooral een reflectie op de huidige toestand. Maar het houdt toch ook altijd voor ogen dat een evolutie naar een betere situatie mogelijk moet zijn. Deze thesis wil daarop wijzen, en zo het eenzijdige beeld van Kant als een naïeve dromer corrigeren.

Bibliografie

Werken van Kant

Anthropologie in pragmatischer Hinsicht abgefabt. Berlin, Akademieausgabe, 1900, band VII.

‘Aus einer Logikvorlesung’. In: Kulenkampff, Jens, Materialien zu Kants ‘Kritik der Urteilskraft’, Frankfurt am Main, Suhrkamp Verlag, 1974.

‘Beantwortung der Frage: Was ist Aufklärung?’. Verscheen oorspronkelijk in Berlinische Monatsschrift, december 1784, p.481-494. Berlin, Akademieausgabe, 1900, band VIII.

Die Religion innerhalb der Grenzen der bloßen Vernunft. Berlin, Akademieausgabe, 1900, band VI.

Erste Fassung der Einleitung in die Kritik der Urteilskraft. Berlin, Akademieausgabe, 1900, band V.

Grundlegung zur Metaphsysik der Sitten. Berlin, Akademieausgabe, 1900, band IV.

‘Idee zu einer algemeinen Geschichte in weltbürgerlicher Absicht’. Verscheen oorspronkelijk in Berlinische Monatsschrift, november 1784, p.385-411. Berlin, Akademieausgabe, 1900, band VIII.

Kritik der reinen Vernunft. Berlin, Akademieausgabe, 1900, band III en IV.

Kritik der Urteilskraft. Berlin, Akademieausgabe, 1900, band V.

Menschenkunde. Berlin, Akademieausgabe, 1900. Band XXV.

Metaphysik der Sitten. Berlin, Akademieausgabe, 1900, band VI.

Moralphilosophie Collins. Berlin, Akademieausgabe, 1900. Band XXVII.

‘Mutmaβlicher Anfang der Menschengeschichte’. Verscheen oorspronkelijk in Berlinische Monatsschrift, januari 1786, p.1-27. Berlin, Akademieausgabe, 1900, band IX.

Prolegomena zu einer jeden künftigen Metaphysik, die als Wissenchaft wird auftreten können. Berlin, Akademieausgabe, 1900, band IV.

Reflektionen. Berlin, Akademieausgabe, 1900. Band XV en XIX.

Streit der Fakultäten. Berlin, Akademieausgabe, 1900, band VII.

‘Über den Gemeinspruch: Das mag in der Theorie richtig sein, taugt aber nicht für die Praxis’. Verscheen oorspronkelijk in Berlinische Monatsschrift, september 1793, p.201-284. Berlin, Akademieausgabe, 1900, band IX.

Über Pädagogik. Berlin, Akademieausgabe, 1900. Band IX.

‘Was heisst: sich im denken orientieren?’. Verscheen oorspronkelijk in Berlinische Monatsschrift, oktober 1786, p.304-330. Berlin, Akademieausgabe, 1900, band IX.

Zum ewigen Frieden. Berlin, Akademieausgabe, 1900, band IIX.

Werken over Kant

Apel, Karl-Otto. ‘‘Toward Perpetual Peace’ as Historical Prognosis from the Point of View of Moral Duty’. In: In: Bohman, James, Lutz-Bachmann, Matthias (eds.). Perpetual Peace, Essays on Kants Cosmopolitan Ideal.

MIT Press, Cambridge (Mass.), 1997.

Archibugi, Daniele en Held, David. Cosmopolitan Democracy: an agenda for a new world order. Oxford, Polity, 1995.

Arendt, Hannah. Oordelen. Lezingen over Kants politieke filosofie. Amsterdam, Krisis/Parrèsia, 1994.

Arendt, Hannah. ‘Arbeiden, werken, handelen’. In: Arendt, Hannah. Politiek in donkere tijden. Amsterdam, Boom, 1999.

Aubenque, Pierre. ‘La prudence chez Kant’. In: Aubenque, Pierre. La prudence chez Aristote. Paris, Presses Universitaires de France, 1986.

Beiner, Ronald. ‘Hannah Arendt et la faculté de juger’. In: Arendt, Hannah. Juger. Sur la philosophie politique de Kant. Paris, Édtions du Seuil, 1991.

Berlin, Isaiah. ‘Does Political Theory Still Exist?’. In: Berlin, Isaiah en Hardy, Henry. Concepts and categories: philosophical essays. New York, The Viking Press, 1979.

Brandt, Reinhard. ‘Vom Weltbürgerrecht’. In: Höffe, Otfried. Zum ewigen Frieden, deel van: Klassiker Auslegen, Berlin, Akademie Verlag, 1995.

Derrida, Jacques en Dufourmantelle, Anne. De l’hospitalité. Paris, Calmann-Lévy, 1997.

Derrida, Jacques. ‘On Cosmopolitanism’. In: Derrida, Jacques, On Cosmopolitanism and Forgiveness, London, Routledge, 2001. [Vertaling van Cosmopolites de tous les pays, encore un effort!]

Foucault, Michel. Qu’est-ce que les lumières? [online] URL: http://foucault.info/documents/ whatIsEnlightenment/foucault.questcequeLesLumieres.fr.html

Gerhardt, Volker. ‘Ausübende Rechtslehre’. In: Schönrich, Gerhard en Kato, Yasushi (eds.). Kant in der Diskussion der Moderne. Frankfurt am Main, Suhrkamp Verlag, 1996.

Gerhardt, Volker. Immanuel Kants Entwurf ‘Zum Ewigen Frieden’, deel van: Werkinterpretationen, Darmstadt, Wissenschaftliche Buchgesellschaft, 1995.

Habermas, Jürgen. ‘Kant’s Idea of Perpetual Peace, with the Benefit of Two Hundred Years’ Hindsight’. In: Bohman, James en Lutz-Bachmann, Matthias (eds.), Perpetual Peace, Essays on Kants Cosmopolitan Ideal. MIT Press, Cambridge (Mass.), 1997.

Held, David. ‘Cosmopolitan Democracy and the Global Order: A New Agenda’. In: In: Bohman, James, Lutz-Bachmann, Matthias (eds.). Perpetual Peace, Essays on Kants Cosmopolitan Ideal. MIT Press, Cambridge (Mass.), 1997.

Hinsley, F.H., Power and the pursuit of peace. Cambridge, Cambridge University Press, 1963.

Kersting, Wolfgang. ‘Politics, Freedom and Order: Kant’s Political Philosophy’. In: Paul Guyer. The Cambridge companion to Kant. Cambridge, Cambridge University Press, 1996.

Kohler, Georg. Geschmacksurteil und ästhetische Erfahrung. de Gruyter, Berlin, 1980.

Loose, Donald. ‘Een staatsrechtelijke wereldorde. De historische verwerkelijking van een sublieme idee van de praktische rede’. In: Tijdschrift voor Filosofie, 68ste jaargang, Nr.1, 2006. Hoger instituut voor wijsbegeerte, Leuven.

Louden, Robert B., Kant’s impure ethics, From rational beings to human beings. New York/Oxford, Oxford University Press, 2000.

Lutz-Bachmann, Matthias. ‘Kant’s Idea of Peace and a World Republic’. In: Bohman, James, Lutz-Bachmann, Matthias (eds.). Perpetual Peace, Essays on Kants Cosmopolitan Ideal. MIT Press, Cambridge (Mass.), 1997.

Mertens, Thomas. Kritische filosofie en politiek. Kant over oorlog en vrede. Nijmegen, Gerard Noodt instituut, 1990.

Mom, Karel. ‘Hoe men ‘Naar de eeuwige vrede’ beter niet kan lezen’. In: Tijdschrift voor Filosofie, 68ste jaargang, Nr.1, 2006. Hoger instituut voor wijsbegeerte, Leuven.

Nussbaum, Martha. ‘Kant and Cosmopolitanism’. In: Bohman, James, Lutz-Bachmann, Matthias (eds.). Perpetual Peace, Essays on Kants Cosmopolitan Ideal. MIT Press, Cambridge (Mass.), 1997.

Philonenko, Alexis. L’oeuvre de Kant, Paris, Vrin, 1969.

Philonenko, Alexis. La théorie Kantienne de l’histoire. Paris, Librairie philosophique, 1998.

Reiss, Hans (ed.). Kant, Political Writings. Cambridge University Press, Cambridge, 1991.

Renaut, Alain. Kant aujourd’hui. Paris, Aubier, 1997.

Reynaert, Peter, ‘Kants politieke filosofie’. Leilich, Joachim (red.), Immanuel Kant: Een inleiding, Kapellen, Pelckmans/Kok Agora; 1994.

Roy, Jean. ‘La révolution entre l’enthousiasme et la Schwärmerei’. In: Ferrari, Jean (ed.), L’année 1793: Kant sur la politique et la religion, Paris, Vrin, 1995.

Schattenmann, Marc. Wohlgeordnete Welt, Immanuel Kants politische Philosophie in ihren systematischen Grundzügen. München, Wilhelm Fink Verlag, 2006.

Schmidt, Raymund. De drie kritieken, een becommentarieerde keuze. Amsterdam, Sun, 2003.

Venmans, Peter. De ontdekking van de wereld: over Hannah Arendt. Amsterdam, Atlas, 2005. De Wachter, Frans. ‘Kosmopolitische verbondenheid’. In: Tijdschrift voor Filosofie, 68ste jaargang, Nr.1, 2006. Hoger instituut voor wijsbegeerte, Leuven.