Milieustrategie in de automobielsector in België: impact en evolutie van biobrandstoffen

Ellen

Bolle

Milieustrategie in de automonbielsector in België:

impact en evolutie van biobrandstoffen

De automobielindustrie is een belangrijke sector in de Europese Unie. Het is een zeer innovatieve sector die gekenmerkt wordt door vele technologische ontwikkelingen. Door het opkomend bewustzijn van de milieuproblematiek komt deze industrie in een slecht daglicht, doordat het voor een groot deel verantwoordelijk is voor de uitstoot van broeikasgassen. Deze broeikasgassen worden verantwoordelijk gesteld voor de opwarming van de aarde, wat drastische gevolgen kan hebben. In Kyoto is er reeds een klimaatbijeenkomst geweest om dit probleem aan te kaarten en heeft men afspraken gemaakt om de uitstoot van broeikasgassen te verminderen. De automobielindustrie moet dus zoeken naar oplossingen om de conventionele brandstoffen te vervangen. Biobrandstoffen worden beschouwd als een mogelijke oplossing.

Ondanks voorgaand argument, blijft het aandeel van biobrandstoffen in de Europese transportsector zeer beperkt. In deze studie wordt nagegaan waar het probleem schuilt. Er wordt gekeken naar zowel de productie, distributie als het wetgevend kader rond biobrandstoffen in de Europese Unie. Bij de bespreking wordt enkel gekeken naar biobrandstoffen als alternatief voor personenvoertuigen en worden vooral de biobrandstoffen, biodiesel en bio-ethanol, besproken.

Ook belangrijk om op te merken is dat deze studie benaderd is vanuit een Europese visie en waar mogelijk wordt er een referentie gemaakt naar België. Een belangrijke reden is dat het om een internationale problematiek gaat en enkel een grootmacht, zoals de Europese Unie, een verschil kan maken.

Bij de productie werd aangetoond dat de kosten van biobrandstoffen in Europa nog veel hoger liggen dan de conventionele brandstoffen. Voor de stimulering van biobrandstoffen is het daarom noodzakelijk om fiscale voordelen toe te kennen. Dit heeft tot gevolg dat er een sterke daling is in belastinginkomsten. Daarnaast werd aangetoond dat biobrandstoffen niet kosteneffectief zijn om de uitstoot van broeikasgassen te reduceren. Vele Europese lidstaten verantwoorden zo hun lage nationale streefpercentages voor biobrandstoffen. Men moet wel belang hechten aan de olie-afhankelijkheid van de transportsector en hun invloed op broeikasgassen. De huidige biobrandstoffen hebben een reducerend effect op broeikasgassen, als de energiegewassen duurzaam geteeld worden en niet tot vernietiging leiden van ecologisch waardevolle gebieden.

Ook het debat rond energiegewassen en voedselgewassen wordt aangehaald bij de productie van biobrandstoffen. Wanneer meer energiegewassen worden geteeld, leidt dit tot een tekort van voedselgewassen wat aanleiding geeft tot een stijging van de voedselprijzen. Dit heeft vooral gevolgen voor de ontwikkelingslanden waar een groot deel van de bevolking te kampen heeft met ondervoeding. Een mogelijke oplossing die werd aangehaald, zijn de biobrandstoffen van de tweede generatie, die niet concurreren met voedselgewassen. Deze generatie heeft echter ook nood aan land, waardoor biobrandstoffen slechts een bepaald percentage kunnen innemen in de transportsector

Bij de distributie werd aangetoond dat biobrandstoffen het grote voordeel hebben dat ze de huidige infrastructuur van conventionele brandstoffen kunnen gebruiken. Het zijn vloeibare brandstoffen die gemengd kunnen worden met de conventionele brandstoffen en compatibel zijn met de huidige voertuigen. Ondanks deze voordelen is de distributie van biobrandstoffen beperkt, vooral door het ontbreken van tankstations.

Ook vanuit het wetgevend kader werden de biobrandstoffen bekeken. Er zijn reeds verschillende beleidsinitiatieven, zoals belastingverminderingen, genomen om biobrandstoffen te promoten. Daarnaast zijn reeds verschillende duurzaamheidscriteria opgenomen om te voorkomen dat investeringen gebeuren in goedkopere biobrandstoffen die schadelijker zijn voor het milieu, maar deze zijn nog onvolledig. Ze zijn niet toepasbaar buiten Europa en er zijn eveneens verschillende elementen hierin nog niet opgenomen, zoals de bijdrage aan de lokale welvaart en het welzijn van werknemers en lokale bevolking. Er is ook nog gebrek aan harmonisatie tussen de verschillende Europese lidstaten bij de implementering van de verschillende richtlijnen vooropgesteld door de Europese Unie.

Samengevat kan gezegd worden dat biobrandstoffen nog tekortschieten op verschillende gebieden. Het beperkte aandeel van biobrandstoffen in de Europese Unie is niet enkel toe te schrijven aan productie, er moet ook gekeken worden naar de distributie en het beleid rond biobrandstoffen. Het belangrijkst is dat eerst het wetgevend kader, biobrandstoffen stimuleert die effectief een milieuvoordeel inhouden, pas dan kan men de productie en distributie stimuleren.

Bibliografie

Air Pollution Consultant (2004). A Primer on Environmental Management System, Air Pollution Consultant, vol. 41, nr. 6, blz.1-17.

Aluminium Center Belgium (2008). Groen metaal. Aluminium Center Belgium. Online geraadpleegd op 13 november 2007 uit: http://www.aluminiumcenter.be/default.asp?Taal=Nederlands&Hoofdgroep=AL…

Ampe E. (23 oktober 2007). Els Ampe verwelkomt steun Huytebroeck voor haar voorstel van resolutie: ecologisch autofiscaliteit. Persmededeling VLD. Online geraadpleegd op 18 november 2007 uit: http://vldbrussel.be/engine//print.php?id=2007102302

Annevlink, E., Bakker, R.R., Meeusen, M.J.G. (februari 2006). Quick scan kansen op het gebied van biobrandstoffen. Agrotechnology & Food Innovations. Online geraadpleegd op 10 maart 2008 uit: http://lx1.library.wur.nl/way/bestanden/clc/1795279.pdf

Anton, W.R.Q., Deltas, G., Khanna, M. (2004). Incentives for environmental self-regulation and implications for environmental performance, Journal of Environmental Economics and Management, vol. 48, nr. 1, blz. 632-654.

AutoZine (26 december 2004). Nieuwe motoren en uitvoeringen voor BMW 5-serie. Autozine. Online geraadpleegd op 14 november 2007 uit http://www.autozine.nl/nieuws/nieuws_archief.php?nk=4804

Bailey, D. (2007). Globalization and restructuring in the auto industry: the impact on the West Midlands automobile cluster, Strategic Change, vol. 16, blz. 137-144.

Biotanken (2008). Biogas. Biotanken. Online geraadpleegd op 15 maart 2008 uit: http://www.biotanken.nl/website/biogas.html

Bockley, D. (maart 2007). Biodiesel in Germany 2006: Market Trends and Competition. Ufop. Online geraadpleegd op 16 maart 2008 uit: http://www.biodiesel.org/resources/reportsdatabase/reports/gen/20070301…

Boerrigter, H. (29 september 2000). Productie van ‘Groene Diesel’ uit Biomassa & Afval met het Fischer-Tropsch Proces. ECN Biomassa. Online geraadpleegd op 4 april 2008 uit: http://www.ecn.nl/fileadmin/ecn/units/bio/Overig/pdf/Publ10.pdf

Brouwer, R.P. & Smid, O.P. (2000). Magnesiumproductie in de Eemsmond. Rijksuniversiteit Groningen. Online geraadpleegd op 17 november 2007 uit: http://eb.wewi.eldoc.ub.rug.nl/FILES/rapporten/2000/EC115/EC115download…

Brown, W.B. & Karagozoglu, N. (1998). Current practices in environmental management, Business Horizons, vol. 41, nr. 4, blz. 12-18.

Buysse, K. & Verbeke, A. (2003). Proactive environmental strategies: a stakeholder management perspective, Strategic Management Journal, vol. 24, nr. 5, blz. 453-47

Cassman, K.G. & Liska, J. (2007). Food and fuel for all: realistic or foolish?, Biofuels, Bioproducts & Biorefining, vol. 1, blz. 18-23.

Ceulemans, R. (2008). Biobrandstoffen, interview met een professor van het departement Biologie van de Universiteit van Antwerpen, 3 april 2008, Campus Drie Eiken, Wilrijk.

Collins, R., Bechler, K., Pires S. (1997). Outsourcing in the automotive industry: From JIT to Modular Consortia, European Management Journal, vol. 15, blz. 498-508.

Davison, D. & Florida, R. (2001). Gaining from Green Management: Environmental management systems inside and outside the factory, California Management Review, vol.43, nr. 3, blz. 64-84.

Departement Leefmilieu, Natuur en Energie (2008). Emissienormen voor voertuigen. Vlaamse Overheid. Online geraadpleegd op 17 november 2007 uit:

http://www.lne.be/themas/milieu-en-mobiliteit/milieuvriendelijke-voertu…

Deurwaarder, E.P. (Mei 2005). Overview and analysis of national reports on the EU biofuel directive: Prospects and barriers for 2005. ECN Biomass. Online geraadpleegd op 9 april 2008 uit: http://www.ecn.nl/docs/library/report/2005/c05042.pdf

De Bel, I. (2005). Op een houtje rijden, TUDELTA, vol. 37, nr. 29. Online geraadpleegd op 9 april 2008 uit: http://www.delta.tudelft.nl/archief/j37/n29/20179

De Mesel, T. (2006) Het eerste alternatief, Autogids, nr.694, p 118-119.

De Vaan, M.J.M. & Weken, H.A.M. (juni 2000). Management samenvatting: Onderzoek strategie automotive-industrie. Berenschot. Online geraadpleegd op 25 oktober 2007 uit: http://www.unie.nl/cms/publish/content/downloaddocument.asp?document_id…

De Vries, S., Hansen, S., Van Vaals, M. (2004). Factbook biobrandstoffen, Scheveningen. Online geraadpleegd op 14 februari 2008 uit: http://www.milieuzones.nl/documents/factbook%20biobrandstoffen.pdf

Edelynck, F. (november 2000). Auto-industrie globaliseert en rationaliseert. Amelior. Online geraadpleegd op 10 januari 2008 uit: http://www.amelior.be/ndl/artikels/artikel.asp?c=2&sc=53&a=66&tc=1

Edwards, R., e.a. (2004). Well-To-Wheels Analysis Of Future Automotive Fuels And Powertrains In The European Context, EUCAR, CONCAWE and JRC, January 2004.

Eickhout, B., e.a. (2008). Local and global consequences of the EU renewable directive for biofuels: Testing the sustainability criteria. Netherlands Environmental Assessment Agency. Online geraadpleegd op 10 mei 2008 uit: http://www.mnp.nl/bibliotheek/rapporten/500143001.pdf

Energy Information Administration (2007). Biofuels in the U.S. Transportation Sector, Annual Energy Outlook, Washington, DC, Verenigde Staten.

EPA (oktober 2002). A comprehensive Analysis of Biodiesel Impacts on Exhaust Emissions. Environmental Protection Agency. Online geraadpleegd op 10 februari 2008 uit: http://www.biodiesel.org/resources/reportsdatabase/reports/gen/20021001…

Eubia (2007). Bioethanol. European Biomass Industry Association. Online geraadpleegd op 14 maart 2008 uit: http://www.eubia.org/212.0.html

Euler Hermes (18 april 2007). Banenverlies, herstructureringen en een enorme productiegroei in nieuwe autoproducerende landen domineren de wereldwijde auto-industrie. Allianz. Online geraadpleegd op 22 november 2007 uit: http://www.eulerhermes.com/imperia/md/content/nederland/nl/automotive_a…

Euractiv (6 februari 2006). Biofuels for transport. European Union. Online geraadpleegd op 17 maart 2008 uit: http://www.euractiv.com/en/transport/biofuels-transport/article-152282

Euractiv (10 januari 2008). Biofuels: the Next Generation. European Information on Energy. Online geraadpleegd op 6 mei 2008 uit: www.euractiv.com/en/energy/biofuels-generation/article-165951?_print

Eurelectric (2007). Statistics: Latest Industry Statistics as at 31 December 2006. Union of the electricity industry. Online geraadpleegd op 6 mei 2008 uit: http://www.eurelectric.org/Statistics/Latest2006.htm

Eurobserver (2006). Biofuels Barometer, Le journal des énergies renouvelables, vol. 173, blz. 57-66.

Eurobserver (2007), Biofuels Barometer, Le journal des énergies renouvelables, vol. 179, blz. 63-75.

European Aluminium Association (september 2007). Aluminium in cars. Aluminium for Future Generations. Online geraadpleegd op 16 februari 2008 uit: http://www.eaa.net/upl/4/default/doc/Aluminium_in_cars_Sept2007.pdf

European Commission (2004). Member States Reports in the frame of Directive 2003/30/EC. Report: The Netherlands. Online geraadpleegd op 11 april 2008 uit http://ec.europa.eu/energy/res/legislation/doc/biofuels/member_states/2…

European Commission (7 december 2005). Communication from the Commission: Biomass Action Plan. Eurlex. Online geraadpleegd op 22 maart 2008 uit: http://europa.eu.int/eur-lex/lex/LexUriServ/site/en/com/2005/com2005_06…

European Commission (2006a). Communication from the Commission: An EU Strategy for Biofuels; IMPACT ASSESSMENT, Brussel. Online geraadpleegd op 23 maart 2008 uit: http://ec.europa.eu/agriculture/biomass/biofuel/sec2006_142_en.pdf

European Commission (2006b). Communication from the Commission: An EU Strategy for Biofuels, Brussel. Online geraadpleegd op 23 maart 2008 uit: http://europa.eu.int/eur-lex/lex/LexUriServ/site/en/com/2006/com2006_00…

European Commission (2007a). Biofuels Progress Report, Brussel. Online geraadpleegd op 10 april 2008 uit: http://ec.europa.eu/energy/energy_policy/doc/07_biofuels_progress_repor…

European Commission (2007b). Review on the economics of biodiversity loss, Brussel. Online geraadpleegd op 27 maart 2008 uit: http://ec.europa.eu/environment/nature/pdf/call_for_evidence.pdf

European Commission (12 maart 2008a). Innovation and technical development in energy. Energy. Online geraadpleegd op 20 maart 2008 uit: http://ec.europa.eu/energy/res/sectors/bioenergy_en.htm

European Commission (14 maart 2008b). What are biofuels? Environment. Online geraadpleegd op 22 maart 2008 uit: http://ec.europa.eu/environment/nature/biodiversity/intro/index_en.htm

Europees Parlement (2002). Amendementen 12-16. Commissie milieubeheer, volksgezondheid en consumentenbeleid. Online geraadpleegd op 14 maart 2008 uit: http://www.europarl.europa.eu/meetdocs/committees/envi/20020909/474740N…

Europese Unie (2003). Richtlijn 2003/30/EG van het Europees Parlement en de Raad van 8 mei 2003 ter bevordering van het gebruik van biobrandstoffen of andere hernieuwbare brandstoffen in het vervoer, Publicatieblad van de Europese Unie, L123/46. Online geraadpleegd op 10 april 2008 uit: http://www.ebb-eu.org/legis/OJ%20promotion%20NL.pdf

Europese Unie (9 november 2007). Beheer van autowrakken. Samenvattingen van de wetgeving. Online geraadpleegd op 9 april 2008 uit: http://europa.eu/scadplus/leg/nl/lvb/l21225.htm

Eur-Lex (2000). Richtlijn 2000/53/EG van het Europees Parlement en de Raad van 18 september 2000 betreffende autowrakken – Verklaringen van de Commissie, Publicatieblad nr. L269, blz. 0034-0043. Online geraadpleegd op 16 februari 2008 uit: http://eur-lex.europa.eu/LexUriServ/LexUriServ.do?uri=CELEX:32000L0053:…

E-positief (2007). Ik rijd e-positief, persmap e-positief. Online geraadpleegd op 10 februari 2008 uit: http://www.e-positief.be/pr/e_pers_nl.pdf

FCTec (2008). Proton Exchange Membrane Fuel Cells. Fuel Cell Basics. Online geraadpleegd op 11 februari 2008 uit: http://www.fctec.com/fctec_types_pem.asp

Febiac (11 maart 2003). De omzetting van de richtlijn afgedankte voertuigen: Nachtmerrie. Febiac. Online geraadpleegd op 8 april 2008 uit: http://www.febiac.be/public/content.aspx?FID=456

Febiac (januari 2006). Euro 5. Febiac. Online geraadpleegd op 10 november 2007 uit: http://www.febiac.be/public/content.aspx?FID=522

Febiac (2007). Themanummer CO2, Brussel.

FRDO (2008). Reflectienota biomassa. Verkregen van Professor Ceulemans Reinhart.

Frondel, M. & Peters, J. (2007). Biodiesel: A new Oildorado?, Energy Policy, vol. 35, blz. 1675-1684.

FUELswitch (2008a). Voertuigen op biodiesel. FUELswitch. Online geraadpleegd op 22 maart 2008 uit: http://www.fuelswitch.nl/index.php?mod=pages&item=25

FUELswitch (2008b). Voertuigen op bio-ethanol. FUELswitch. Online geraadpleegd op 22 maart 2008 uit: http://www.fuelswitch.nl/index.php?mod=pages&cat=22&item=0

Fulton, L. (2005). Biofuels for transport - a viable alternative?, OECD Observer, nr. 249, blz. 41-45.

Garcia Cidad, V., Mathijs, E., Nevens, F., Reheul, D. (2003). Energiegewassen in de Vlaamse Landbouwsector, Steunpunt Duurzame Landbouw, Publicatie 1, 94 p.

GAVE (26 september, 2007). What are biofuels? SenterNovem. Online geraadpleegd op 8 mei 2008 uit: http://gave.novem.nl/gave/index.asp?id=48

GCC (24 juli 2007). European Transportation Biofuel Consumption Up 78% from 2005 to 2006. Green Car Congress. Online geraadpleegd op 23 maart 2008 uit: http://www.greencarcongress.com/2007/07/european-transp.html

Gernuks, M., Buchgeister, J., Schebek, L. (2007). Assessment of environmental aspects and determination of environmental targets within environmental management systems (EMS) – development of a procedure for Volkswagen, Journal of Cleaner Production, nr. 15, blz. 1063-1075.

Ghosn, C. (2006). 1996-2005: A decade dominated by mega mergers, powerful personalities and big surprises, Automotive News Europe, vol. 11, blz. 4-5.

Gilis, T. (2007). Biodiesel en ppo als brandstof voor stationaire verbrandingsmotoren en WKK-installaties, Master in de elektromechanica, Katholieke Hogeschool Brugge-Oostende.

González-Benito, J. & González-Benito, Ó. (2004). Environmental proactivity and business performance: an empirical analysis, Omega, nr. 33, blz. 1-15.

Govaerts, L., e.a. (2006). Potentieelstudie biobrandstoffen in Vlaanderen. Online geraadpleegd op 16 november 2007 uit: http://www.lne.be/themas/klimaatverandering/klimaatconferentie/vlaamsek…

Groenopweg (30 oktober 2007a). Biodiesel, is het beschikbaar? Groenopweg. Online geraadpleegd op 7 april 2008 uit: http://www.groenopweg.nl/artikel.php?id=118&cat=54&cache=no

Groenopweg (30 oktober 2007b). Bio-ethanol, is het beschikbaar? Groenopweg. Online geraadpleegd op 7 april 2008 uit: http://www.groenopweg.nl/artikel.php?id=108&cat=55&cache=no

Grunwald, M. (27 maart 2008). The Clean Energy Scam. TIME. Online geraadpleegd op 15 april 2008 uit: http://www.time.com/time/magazine/article/0,9171,1725975,00.html

Halconruy, T. (2006). Tussenoplossing, AutoGids, nr. 700, blz. 100-101.

Hendriksen, P. (3 juli 2007). Oost-Europese auto-industrie kans én bedreiging. Engineers Online. Online geraadpleegd op 13 november 2007 uit: http://slowakije.net/index.php?page=10&item=1161&offset=210

Henriques, I. & Sadorsky, P. (1996). The determinants of an environmentally responsive firm: An empirical approach, Journal of Environmental Economics and Management, vol. 30, nr. 26, blz. 381-395.

Henriques, I. & Sadorsky, P. (1999). The relationship between environmental commitment and managerial perceptions of stakeholder importance, Academy of Management Journal, vol. 42, nr. 1, blz. 87-99.

Houtman, J. (17 februari 2003). Altijd Energie. Emerce. Online geraadpleegd op 17 februari 2008 uit: http://www.emerce.nl/artikel.jsp?id=53417&rubriek=728471

Howard, M. & Miemczyk, J. (Augustus 2000). Car painting and the environment. World Automotive Manufacturing. Online geraadpleegd op 16 november 2007 uit: http://www.3daycar.com/mainframe/publications/library/Painting3DC.pdf

Hutchinson, A. & Hutchinson, F. (1997). Environmental Business Management: Sustainable Development in the New Millennium, McGraw-Hill, London.

IEA (2004). Biofuels for transport – An International Perspective, OECD, Paris.

Informatiefolder Autosalon (2008). Ecodriving: veiliger, schooner en zuiniger rijden, Ecolife, Brussel

Jambor, A. & Beyer, M. (1997). New cars – new materials, Materials & Design, vol. 18, blz. 203-209.

Jaspers, K. (7 februari 2008). Biobrandstof onder vuur. News4all. Online geraadpleegd op 4 mei 2008 uit: http://www.news4all.net/content/view/299/222/

Klassen, R.D. & Angell, L.C. (1998). An international comparison of environmental management in operations: the impact of manufacturing flexibility in the US and Germany, Journal of Operations Management, vol. 16, blz. 177-194.

Kunststof en Rubber (2004). Kunststoffen en de auto-industrie, Kunststof en Rubber, nr. 1, blz. 18-23. Online geraadpleegd op 30 oktober 2007 uit: http://www.kunststofcomposieten.nl/showpage.asp?steID=1&ID=535>

Landler, M. & Maynard, M. (2007). Chrysler Group to Be Sold for $7.4 Billion, The New York Times, 14 mei 2007. Online geraadpleegd op 17 november 2007 uit: http://www.nytimes.com/2007/05/14/automobiles/14cnd-chrysler.html

Lane, B. (2006). Life Cycle Assessment of Vehicle Fuels and Technologies, EcoLane Transport Consultancy, London Borough of Camden. Online geraadpleegd op 14 april 2008 uit: http://www.ecolane.co.uk/content/dcs/Camden_LCA_Report_FINAL_10_03_2006…

Leahy, S. (2008). Met biobrandstoffen subsidiëren we de honger in de wereld, IPS, 28 januari 2008.

Madsen, H. & Ulhøi, J.P. (2003). Have trends in Corporate Environmental Management Influenced Companies’ Competitiveness?, Greener Management International, nr. 44, blz. 75-88.

Martini, G. & Astorga, A. (2007). Effect of Biodiesel Fuels on Pollutant Emissions from Euro 3 LD Diesel Vehicles (1), European Commission, Italy.

Mathews, J.A. (2007). Biofuels: What a Biopact between North and South could achieve, Energy Policy, vol. 35, blz. 3550-3570.

Melnyk, S.A., Sroufe, R.P., Calantone, R. (2003). Assessing the impact of environmental management systems on corporate and environmental performance, Journal of Operations Management, vol. 21, nr. 3, blz. 329-351.

Milieucentraal (2006). Broeikaseffect. Milieucentraal. Online geraadpleegd op 15 oktober 2007 uit: http://www.milieucentraal.nl/pagina?onderwerp=Broeikaseffect

Ministerie van de Vlaamse Gemeenschap (2005). Achtergronddocument Biobrandstoffen ter voorbereiding van de Ronde Tafel op 8/3/2005, initiatief van minister-president Yves Leterme, Brussel.

Mobikit (16 oktober 2006). Octaan. Mobiliteit in beweging. Online geraadpleegd op 15 februari 2008 uit: http://www.mobikit.nl/atotz/rubriek_12/News_CategoryView.aspx?id=%2fato…

Morrow, D. & Rondinelli, D. (2002). Adopting Corporate Environmental Management Systems: Motivations and Results of ISO 14001 and EMAS Certification, European Management Journal, vol. 20, nr. 2, blz. 159-171.

Nehrt, C. (1996). Timing and intensity effects of environmental investments, Strategic Management Journal, vol. 17, nr. 7, blz. 535-547.

Nelissen, G. (december 2006). De strijd om autobanen. Studiedienst ACV-Metaal. Online geraadpleegd op 15 november 2007 uit: http://www.acw.be/downloads/degids/de_strijd_om_autobanen.pdf

OECD-FAO (2007). Agricultural Outlook 2007-2016, Paris, France.

OVAM (2006). Ecodesign: definities en achtergrond. Vlaamse Gemeenschap. Online geraadpleegd op 8 april 2008 uit: http://www.ovam.be/jahia/Jahia/pid/1263

Pelkmans, L. (2008a). Distributie van biobrandstoffen, 2 april 2008, email van luc.pelkmans@vito.be

Pelkmans, L. (2008b). Ecoscore, 14 april 2008, email van luc.pelkmans@vito.be

Pelkmans, L. (2008c). Beoordeling en evolutie van biobrandstoffen, 25 april 2008, email van luc.pelkmans@vito.be

Peters, J. & Thielmann, S. (2008). Promoting biofuels: Implications for developing countries, Energy Policy, vol. 36, blz. 1538-1544.

Plastal (2008). Advantages of plastics. Plastal. Online geraadpleegd op 14 november 2007 uit: http://www.plastal.com/en/products/advantages_of_plastics/index.phtml

Rebitzer, G. & Schmidt, W.-P. (2003). Life Cycle Management – Design for Environment, Scientific Journals, blz. 1-4. Online geraadpleegd op 20 november 2007 uit:

http://www.scientificjournals.com/sj/ehs/Pdf/aId/5720

Refuel (2008). Fischer-Tropsch diesel. Europese Unie. Online geraadpleegd op 6 april 2008 uit: http://www.refuel.eu/biofuels/fischer-tropsch-diesel/

Ros, J.P.M. (7 juli 2006). Aandachtspunten met betrekking tot biobrandstoffen. Netherlands Environmental Assessment Agency. Online geraadpleegd op 3 mei 2008 uit: http://ec.europa.eu/energy/res/legislation/doc/biofuels/contributions/m…

Russi, D. (2008). An integrated assessment of a large-scale biodiesel production in Italy: Killin several birds with one stone?, Energy Policy, vol. 26, blz. 1169-1180.

Sattler, B. (23 januari 2008). Automotive materialen: enkel specifieke ontwikkelingen. Ministerie van Economische Zaken. Online geraadpleegd op 13 februari 2008 uit: http://www.twanetwerk.nl/default.ashx?DocumentId=10009

Senauer, B. & Ford Runge, C. (2007). How Biofuels Could Starve the Poor, New York Times, 7 mei 2007.

Sergeant, N. (2008). Milieuvriendelijke voertuigen, 18 maart 2008, email van nsergean@vub.ac.be

Steenackers, J. (2007). Groene wagens hebben fiscaal streepje voor, Cash, blz. 41-43.

Stuart, R. (2000). Environmental Management Systems in the 21st century, Chemical Health and Safety, vol. 7, nr. 6, blz. 23-25.

Sustainable Green Fleets (2005). Battery and Electric. FGM-AMOR. Online geraadpleegd op 20 februari 2008 uit: http://www.sugre.info/tools.phtml?id=666&sprache=en

Sustainable Green Fleets (2006). Alternative Fuels and Alternative Propulsion, Intelligent Energy, nr. 1, blz. 1-8. Online geraadpleegd op 22 maart 2008 uit: http://www.sugre.info/docs/NEWSLETTER_1_NL.pdf

Swain, M.R. (2001). Fuel Leak Simulation. University of Miami. Online geraadpleegd op 21 februari 2008 uit: http://www.hydrogenandfuelcellsafety.info/resources/Swain-H2-Car-Video-…

Teunissen, R. (december 2003). Atmosferische depositie. Ministerie van verkeer en waterstaat. Online geraadpleegd op 25 maart 2008 uit: http://www.helpdeskwater.nl/aspx/download.aspx?PagIdt=1942&File=14_atmo…

Theyel, G. (2000). Management practices for environmental innovation and performance, International Journal of Operations & Production Management, vol. 20, nr. 2, blz. 249-266.

Toyota (2005). The Toyota Production System. Toyota. Online geraadpleegd op 17 november 2007 uit: http://nl.toyota-tmhb.com/05_about_toyota/production_system/just_in_tim…

Toyota (2008). Toyota wereldwijd. Toyota. Online geraadpleegd op 10 februari 2008 uit: http://www.toyota.nl/about/europe.aspx

Van Gerwen, J., Verstraeten, J., Van Liedekerke L. (2002). Business en ethiek: Spelregels voor ethisch ondernemen, Uitgeverij Lannoo nv, Tielt.

Van Mechelen, C. (2007). Productiemanagement, TEW, stadscampus, Antwerpen.

Van Mierlo, J. (2008). Ecoscore, 18 mei 2008, email van jvmierlo@vub.ac.be

Van Mierlo, J., De Bisschop, E., van de Burgwal, E., Bremmers, D., Gense, R. (26 april 2002). Invloed van het rijgedrag op de verkeersemissies: kwantificatie en maatregelen. VUB-TNO. Online geraadpleegd op 16 februari 2008 uit: http://etecmc10.vub.ac.be/publications/ROB_Beleidssamenvatting.pdf

Van Mierlo, J., e.a. (2004). Environmental rating of vehicles with different alternative fuels and drive trains: a comparison of two approaches, Transportation Reasearch part D (Science Direct), vol. 9, blz. 387-399.

Van Mierlo, J., e.a. (31 maart 2005). Bepalen van een ecoscore voor voertuigen en toepassing van deze ecoscore ter bevordering van het gebruik van milieuvriendelijk voertuigen. VUB, VITO, CEESE. Online geraadpleeg op 13 november 2007 uit: http://euro-electricity.com/publications/Eindverslag_Ecoscore_voertuige…

Van Mierlo, J., Matheys, J., Timmermans, J.-M. (19 oktober 2006). Energie-efficiëntie kan beter. Milieurapport Vlaanderen. Online geraadpleegd op 12 februari 2008 uit: http://www.milieurapport.be/Upload/Main/MiraData/MIRA-T/01_SECTOREN/01_…

Van Mierlo J., Timmermans, J.-M., Matheys, J., Van den Bossche, P. (2006). Milieuvriendelijke voertuigen, 27ste Vlaams Wetenschappelijk Congres, Brussel, 19 en 20 oktober 2006

Van Mierlo, T., e.a. (2008). Heldergroene Biomassa, Utrecht. Online geraadpleegd op 6 mei 2008 uit: http://www.natuurenmilieu.nl/pdf/0000_heldergroene_biomassa_januari_200…

Van Ree R., Van Der Drift, A., Zwart, R.W.R., Boerrigter, H. (augustus 2005). Market competitive Fischer-Tropsch diesel production. ECN Biomassa. Online geraadpleegd op 12 februari 2008 uit: http://www.ecn.nl/docs/library/report/2005/rx05132.pdf

Vastag, G., Kerekes, S., Rondinelli, D.A. (1996). Evaluation of corporate environmental management approaches: A framework and application, International Journal of Production Economics, vol.43, blz. 193-211.

Vito (2002a). Dimethylether. Emis. Online geraadpleegd op 10 april 2008 uit: http://www.emis.vito.be/autoverbruik/index.asp?pageChoice=Andere&Bc=Bra…

Vito (2002b). Hybride. Emis. Online geraadpleegd op 12 februari 2008 uit: http://www.emis.vito.be/autoverbruik/index.asp?pageChoice=Hybridemotor&…

Vito (2002c). Waterstof-vonkontstekingsmotor. Emis. Online geraadpleegd op 12 februari 2008 uit: http://www.emis.vito.be/autoverbruik/index.asp?pageChoice=Waterstofmoto…

Vito (16 maart 2005a). Aanmaningen van de Europese Commissie aan de lidstaten die niet tijdig uitvoering geven aan de Europese regelgeving over biobrandstoffen. Persberichten Europese Commissie. Online geraadpleegd op 9 april 2008 uit: http://www.emis.vito.be/ShowPage.cfm?PageID=45&News_ID=1121

Vito (Augustus 2005b). Milieuvriendelijke brandstoffen en voertuigtechnologie. In het kader van EC TREATISE, Mol, België. Online geraadpleegd op 17 maart 2008 uit: http://www.ecoscore.be/ecoscore/documents/handlboek_milieuvriendelijke_…

VNMI (januari 2004). Metaal met glanzende toekomst. Metalektro. Online geraadpleegd op 20 november 2007 uit: http://www.vnmi.nl/Branchesites/VNMI/Downloads/MP-januari%202004.pdf

Vos, J. (2005). Energie uit biomassa. In opdracht van SenterNovem, BTG Biomass Technology Group BV, Enschede.

VSWB (2005). Opslag van waterstof. Vlaams innovatienetwerk. Online geraadpleegd op 15 februari 2008 uit: http://www.vswb.be/default.asp?WebpageId=19

Wells, P. & Orsato, R.J. (2007). The automobile Industry & Sustainability, Journal of Cleaner Production, vol. 15, blz. 989-993.

Werkers, N. (10 januari 2008). Aluminium en het milieu. Aluminium Center Belgium. Online geraadpleegd op 13 november 2007 uit: http://www.aluminiumcenter.be/custom/62200810242-07_ALU%20en%20het%20mi…

Wiesenthal, T., e.a. (2008). Biofuel support policies in Europe: Lessons learnt for the long way ahead, Renewable and Sustainable Energy Reviews, blz. 1-12.

WorldExplorer (2006). Dossier natuurverontreiniging. Natuur Algemeen. On line geraadpleegd op 13 oktober 2007 uit:

http://www.worldexplorer.be/broeikaseffect.htm