Nieuwkomersvrouwen van Roma-origine in België. Een explorerend onderzoek.

Lieselotte

Deckers

België ondanks tekortkomingen beloofde land voor Roma vrouwen

“Here without papers is better than there with the papers”

De recente wetswijzigingen inzake immigratie en inburgering, alsook het aanpassen van het regularisatiebeleid voor asielzoekers begin 2005, hebben ervoor gezorgd dat migranten in het algemeen, en nieuwkomers in het bijzonder in de kijker staan. De berichtgeving focust echter in sterke mate op het amalgaam aan wetsvoorstellen, decreten en artikelen die voor de betrokkenen relevant zijn. Dit wordt aangevuld met cijfermateriaal over de aantallen asielzoekers, zowel de zogenaamde ‘oudkomers’ als de nieuwkomers, die in ons land verblijven, veelal ingedeeld per (oorspronkelijke) nationaliteit. Dergelijk materiaal is weliswaar onmisbaar voor de statistieken, doch de aard en de beleving van het migratieverhaal en de positie als nieuwkomer, noch de verschillende motieven erachter kunnen in cijfers of tabellen gevat worden. Ook het ontbreken van vermelding van de etnische identiteit van de migranten is een lacune in de informatieverzameling. Bovendien is er in het inburgeringsbeleid nauwelijks plaats voor een genderspecifieke benadering, die echter wel vereist is.

Het is naar aanleiding van de genoemde knelpunten dat een explorerend onderzoek naar Roma nieuwkomervrouwen in België vorm heeft gekregen. In deze studie wordt aan nieuwkomervrouwen van Roma origine de mogelijkheid gegeven zelf te verhalen over migratieverleden en –motieven, de beleving van de asielprocedure, de eerste indrukken van de Belgische samenleving en de sociale netwerken (zowel van pre- als van postmigratoire aard). De tijd als structurerend element vormt een rode draad die al deze thema’s in verleden, heden en toekomst met elkaar verbind. De bekomen narratieven getuigen van de enorme rijkdom in de gevoels- en beleveniswereld van de deelnemende vrouwen. De vaak complexe verhalen worden met vuur verteld en geen nuances worden achterwege gelaten.

Het migratieverleden en de motieven om de grote stap te zetten zijn vaak schrijnende en zelfs schokkende verhalen. Bij de Slowaakse Roma wordt het hoofdmotief meestal gevormd door de vergaande discriminatie en racistische ervaringen, de grootste push- factor voor de Kosovaarse Roma daarentegen was de oorlog in het thuisland. Bijna alle vrouwen doen aan zogenaamde kussenmigratie, wat betekent dat reeds voor de migratie contacten met vrienden, familie of kennissen in België zijn gelegd. Op één na hebben alle vrouwen asiel aangevraagd.

Eens in België aangekomen begint voor velen aldus het lange parcours langsheen de verscheidene instanties van de asielprocedure. Vele van de Roma vrouwen rapporteren daarbij gevoelens van grote verwarring, angst en onzekerheid. Deze onzekerheid wordt voornamelijk prangend waneer toekomstplannen gemaakt moeten worden, met in het achterhoofd de wetenschap dat men elk moment een negatief antwoord kan krijgen op de aanvraag voor verblijfsvergunning. Toch blijkt België, zelfs zonder legale mogelijkheden tot werk, en met alle problemen die daaraan gerelateerd zijn, het beloofde land voor de Roma nieuwkomervrouwen. Zij spreken vol lof over de vriendelijkheid van de Belgen en de tolerante mentaliteit die zou heersen in ons land. Ondanks het feit dat zij geen definitieve verblijfsvergunning hebben, worden deze vrouwen in België vaak op een veel menselijkere wijze tegemoet getreden dan in de thuisregio, zowel van overheidswege als door de autochtone bevolking. De oorlogsvluchtelingen zijn vooral blij een veilig oord getroffen te hebben waar zij tot rust zijn kunnen komen, en kunnen bouwen aan een nieuwe thuis. Zoals één van de geïnterviewden letterlijk vermeldde: “Here without papers is better than there with the papers.” Bovendien betuigen velen onder de vrouwen hun grote dankbaarheid aan de overheid, wanneer deze hen een verblijfsvergunning heeft gegeven.

Grote veranderingen kenmerken het leven van de nieuwbakken migrant, en een aantal aanpassingen aan de Belgische levenswijze en maatschappij zijn dan ook onvermijdelijk. De Roma vrouwen maken er weinig problemen van: je zaakjes op orde krijgen, de taal leren en zo snel mogelijk werk zoeken is de boodschap, waaruit hun praktische ingesteldheid blijkt. Veel meer aanpassingen maken zij blijkbaar niet bewust, of ze worden beschouwd als een teken van vooruitgang en moderniteit, zoals bijvoorbeeld het geval is met de tolerantie inzake sociale en ook amoureuze relaties onder jongeren.

Het inburgeringsbeleid voor nieuwkomers is niet alleen gericht op zaken die direct noodzakelijk zijn voor de zelfredzaamheid in de Belgische samenleving, maar heeft tevens de blik gericht op de bevordering van de sociale relaties van de allochtonen. De bevraagde Roma vrouwen blijken ook zonder deze cursussen deel uit te maken van relatief uitgebreide sociale netwerken. Dit is enerzijds het gevolg van de kussenmigratie, anderzijds zijn deze vrouwen blijkbaar vlotte babbelaars die op korte tijd de kennissenkring weten uit te breiden met vrienden uit alle windstreken. Deze vrienden maken hen wegwijs in de nieuwe samenleving en de lingua franca is vaak het Nederlands. Aldus blijkt dat deze vrouwen weinig baat hebben bij het inburgeringsbeleid, dat overigens de Roma als etnische groepering niet tot de doelgroep rekent.

Ondanks het feit dat de Belgische overheid bij de inschrijvingen de Roma etnische identiteit niet erkend, blijkt deze voor de betrokkenen van uiterst belang. Meer dan zich te vereenzelvigen met de officiële nationaliteit, identificeren zij zich met de Roma als etnische groep. Toch staat deze identiteit niet steeds op de voorgrond. Er is voornamelijk sprake van het samenhorigheidsgevoel van Roma in familieverband en wanneer de (teloorgang van de) traditie ter sprake komt. Hoewel de etnische identiteit van variabel belang is afhankelijk van situatie, tijdstip en persoon, mag deze toch niet uit het oog verloren worden.

De onzekerheid over de toekomst belet de Roma vrouwen niet van plannen te maken, verwachtingen te koesteren en te dromen van een beter leven hier in België, voor zichzelf en hun kroost. De meesten onder hen plannen de kennis van het Nederlands verder op punt te stellen, aangezien zij dit beschouwen als toegangspoort tot de bredere maatschappij, of op zijn minst tot een goede baan.

Uit het onderzoek blijkt dat de zelfredzaamheid van deze vrouwen, en het daaruit voortvloeiende algemene welzijn van de Roma nieuwkomervrouwen in ons land zeker niet onderschat mag worden. Het gaat hier om een groep dappere vrouwen die in geheel nieuwe omstandigheden hun beste beentje weten voor te zetten en zich aldus op zelfstandige basis weten redden en integreren in de maatschappij.

Bibliografie

Referenties en bijkomende literatuur

Aleinikoff, T.A. & Klusmeyer, D., (2002). Citizenship policies for an age of migration. Washington D.C.: Carnegie Endowment for International Peace

Andall, J., (2003). Gender and ethnicity in contemporary Europe. Oxford: Berg

Ascherman, R., (1994). Romi: zigeunervrouwen in Spanje: integreren met nadruk op verschil. Schoppenvrouw 16(81), pp. 20-21

Atkinson, R., (1998). The life story interview. London: Sage Publications

Ausloos, H., (2004). Religie, zingeving en levensbeschouwing. Hoorcolleges. Katholieke Universiteit Leuven. Faculteit Psychologie en Pedagogische Wetenschappen. Departement Sociale en Culturele Antropologie

Barany, Z., (2002). The East European gypsies: regime change, marginality, and ethnopolitics. Cambridge: Cambridge University Press

Barth, F., (1969), Introduction. In F. Barth, (Red.), Ethnic Groups and Boundaries. The social organization of culture difference, (pp. 9- 38). Waveland: Prospect Heights

Beersmans, D., (2002). Laat de was maar hangen: voyageurs en zigeuners in de straat. Leuven: Garant

België Federale Portaalsite, 2004, www.belgium.be/cgvs

Berry, J.W., Poortinga, Y.H., Segall, M.H. & Dasen, P.R., (2002). Cross- Cultural Psychology. Research and Applications. Cambridge: Cambridge University Press

Bjerén, G. & Elgqvist- Saltzman, I., (1994). Gender and Education in a Life Perspective. Aldershot: Avebury

Bogaart, N., (1980). Zigeuners: de overleving van een reizend volk. Amsterdam: Elsevier

Brettell, C.B. & Simon, R.J., (1986). International migration: the female experience. New Jersey: Rowman and Allanheld Totowa

Brinker-Gabler, G. & Smith, S., (1997). Writing new identities: gender, nation, and immigration in contemporary Europe. Minneapolis: University of Minnesota Press

Bruggen, W., (2001). “Wie is er bang voor de Roma?”. In M. Eycken (Red.), Het recent Euro-nomadisme, Roma-zigeuners in een "nieuwe beweging"?, (pp. 133-141). Brussel: Cultuur en migratie

Buijs, G., (1993). Migrant women: crossing boundaries and changing identities. Oxford: Berg Publications

Caritas Internationaal Hulpbetoon, (2003). Asielbeleid: gevolgen voor leven en welzijn van de asielzoeker. Antwerpen: Garant

Castells, M., (2004). The power of identity. Oxford: Blackwell Publications

Castles, S., (2000). Citizenship and migration: globalization and the politics of belonging. New York: Routledge.

Castles, S. & Miller, M., (2003). The age of migration: international population movements in the modern world. Palgrave Macmillan Basingstoke

Centrum voor Gelijkheid van Kansen en voor Racismebestrijding, 2004, www.antiracisme.be

Clandinin, D.J. & Connelly, F.M., (2000). Narrative inquiry: experience and story in qualitative research. San Francisco: Jossey- Bass

Clébert, J.P., (1964). De zigeuners. Antwerpen: Standaard

Coffey, A. & Atkinson, P., (1996). Making sense of qualitative data. London: Sage Publications

Commers, R., Blommaert, J. & Coene, G., (2001). Het Belgische asielbeleid: Kritische perspectieven. Berchem: EPO

Conover, P., e. a., (1998). National identities and ethnic minorities in Eastern Europe. Macmillan Basingstoke

Contact Point for Roma and Sinti Issues, 2004,http://www.osce.org/odihr/cprsi/index.php?s=1

Corveleyn, J. & Luyten, P., (2002). Grondbeginselen van het onderzoek: Geesteswetenschappelijke benadering. Hoorcolleges. Katholieke Universiteit Leuven. Faculteit Psychologie en Pedagogische Wetenschappen.

Crowe, D., (1991). The gypsies of Eastern Europe. New York: Sharpe Armonk

Crowe, D., (1996). A history of the Gypsies of Eastern Europe and Russia. New York: St. Martin’s Griffin

De Acht vzw, 2005, www.de8.be

De Breucker, I., (2004). Inburgering van nieuwkomers: problemen ervaren door meerderjarige nieuwkomers bij het doorlopen van de inburgeringstrajecten en beleidsrespons. [licentiaatthesis]. Leuven: KULeuven. Faculteit Sociale Wetenschappen

Degans, T., (2004), Nationaliteit. Informatiebrochure over de toekenning of verkrijging van de Belgische nationaliteit. Brussel: Vlaams Minderhedencentrum

De Gryse, P. & Poppe, I., (1999). Het Belgische asielbeleid anno 1999. In Wets, J. & Talhaoui, F. (Reds.), Asiel. De deur op een kier, (pp. 43-56). Antwerpen: Rombouts

Delputte, L., (2000). Roma-volk wil als natie erkend worden. De Morgen, 26.07.2000

De Muynck, A., Timmerman, C. & Straetemans, H., (1998). Interculturele communicatie in de gezondheidszorg. Leuven: Acco

Denzin, N.K. & Lincoln, Y.S., (2002). Handbook of qualitative research. California: Sage Thousand Oaks

Departement Welzijn, Volksgezondheid en Cultuur, 2004, www.wvc.vlaanderen.be

Deraeck, G., (2001). Zigeuners in ons midden: de karavaan trekt verder, een spoor blijft achter. Vlaams Parlement

De Smet, L., (1999). De toekomst van het Belgische migratiebeleid. Een staatssecretaris voor Migratie en Mensenrechten? In J. Wets & F. Talhaoui (Reds.), Asiel. De deur op een kier, (pp. 115-126). Antwerpen: Rombouts

De Stoop, C., (1996). Haal de was maar binnen. Amsterdam: De Bezige Bij

De Vos, J., 2001, http://www.flwi.ugent.be/cie/jdevos/index.htm

De Witte, H. & Vanbeselaere, N., (2004). Inleiding tot de sociale psychologie van organisaties. Leuven: Acco

Eriksen, T.H. & Nielsen, F.S., (2001). A History of Anthropology. London: Pluto Press

Esveldt, I., Kulu- Glasgow, I., Schoorl, J. & van Solinge, H., (1995), Migratiemotieven, migratienetwerken en partnerkeuze van Turken en Marokkanen in Nederland. Den Haag: Nederlands Interdisciplinair Demografisch Instituut

European Commitee on Romani Emancipation, 2004, http://www.eu-romani.org/

European Roma Information Office, 2004, http://www.erionet.org/

European Roma Rights Center, 2004, www.errc.org

Eycken, M., (1993). De Roma in Tsjechië en Slowakije: een historische benadering. Leuven: KUL. Faculteit psychologie en pedagogische wetenschappen. Departement psychologie. Departement sociale en culturele antropologie

Eycken, M., (1998). De kumpania, baarmoeder van zigeunerleven: de zich differentiërende onafhankelijkheid in afhankelijkheid van de Vlasika Rom in Praag (Tsjechië) en Nitra (Slowakije). Leuven: KUL. Faculteit psychologie en pedagogische wetenschappen. Departement psychologie. Departement sociale en culturele antropologie

Eycken, M., (2001). Het recent Euro-nomadisme, Roma-zigeuners in een "nieuwe beweging"?. Brussel: Cultuur en migratie

Federaal Agentschap voor de Opvang van Asielzoekers, 2005, www.fedasil.be

Federale Overheidsdienst Werkgelegenheid, Arbeid en Sociaal Overleg, (2001). De Immigratie in België. Aantallen, Stromen en Arbeidsmarkt. Brussel: Federale Overheidsdienst Werkgelegenheid, Arbeid en Sociaal Overleg

Federatie van Zelforganisaties in Vlaanderen vzw, 2004, http://www.fzovl.be

Ferrant, L., (1998). De rol van de tolk. In A. De Muynck, C. Timmerman & Straetemans, H. (Reds.) Interculturele communicatie in de gezondheidszorg, (pp. 101-108). Leuven: Acco

Fillitz, T., (1996). Anthropology and the cultural discourse. A perspective. In J. Van Bremen e. a. (Reds.), Horizons of Understanding. An Anthology of Theoretical Anthropology in Europe, (pp. 59-82). Leiden: CNWS 23

Flick, U., (1999), An Introduction to Qualitative Research. London: Sage Publications

Foblets, M.-C. & Hubeau, B., (1997). Nieuwe burgers in de samenleving? Burgerschap en inburgering in België en Nederland. Leuven: Acco

Foblets, M.-C., (1999). Het vluchtelingenbeleid in de impasse. In J. Wets & F. Talhaoui (Reds.), Asiel. De deur op een kier, (pp. 83-84). Antwerpen: Rombouts

Franz, L., (1997). Lily : het unieke levensverhaal van een zigeunerin. Amsterdam: Forum

Fraser, A., (1992). The gypsies. Oxford: Blackwell Publications

Freebody, P., (2004). Qualitative research in education: interaction and practice. London: Sage Publications

Galle, C., (2002). Europees Hof veroordeelt Belgische Roma- uitwijzingen. De Morgen, 06.02.2002

Gent, 2005, http://www.gent.be/

Gheorghe, N. & Acton, T., (2001). Citizens of the world and nowhere: Minority, ethnic and human rights for Roma during the last hurrah of the nation- state. In W. Guy (Red.), Between past and future: the Roma of Central and Eastern Europe. (pp. 54-70). Hertfordshire Hatfield: University of Hertfordshire Hatfield

Goethals, N., (1994), Roms, Manoesjen en Voyageurs. Demografisch en economisch profiel van etnische / culturele minderheidsgroepen gevestigd in Vlaanderen. Infomig 1993 (3)- 1994 (4), pp. 26-30

Gropper, R.C., (1975), Gypsies in the cities: culture patterns and survival. New Jersey: Darwin Princeton

Gubrium, J.F. & Holstein, J.A., (2000). Analyzing Interpretive Practice. In N.K. Denzin & Y.S. Lincoln (Reds.), Handbook of qualitative research, (pp. 487-508). California: Sage Thousand Oaks

Gunaratnam, Y., (2003), Researching ‘Race’ and Ethnicity: Methods, Knowledge and Power. London: Sage Publications

Guy, W., (2001). Between past and future: the Roma of Central and Eastern Europe. Hertfordshire Hatfield: University of Hertfordshire Hatfield

Haesendonck, P., (1980). Woonwagenbewoners tussen gestructureerde standplaatsen en wild nomadisme: sociologisch veldonderzoek bij een deelgroep: de voyageurs. Leuven: KUL. Faculteit Sociale Wetenschappen

Hajvazi, S., (2004), Verslag project “Nieuwkomers helpen nieuwkomers. Roma uit Kosovo werken samen in Beveren.” Paper ter verslag aan de Koning Boudewijn Stichting.

Hajvazi, S., (safet_oceaan@hotmail.com). (18.01.2005). Vragen over Roma congres [E- mail aan L. Deckers (lotjedeckers@yahoo.com)].

Hancock, I., (2004), The heroic present. Life among the Gypsies. New York: The Monacelli Press

Hendrickx, A. & Peeters, G., (1999). Consensus Information and the Validity of Ambiguous Information: The Role of the Perspective of the Interpreter. Leuven: KULeuven

Holliday, A., (2002), Doing and Writing Qualitative Research. London: Sage Publications

Hovens, P. & Hovens, J., (1982). Zigeuners, woonwagenbewoners en reizenden: een bibliografie. Rijswijk: Ministerie van cultuur, recreatie en maatschappelijk werk.

Jackson, M., (1996). Introduction: Phenomenology, Radical Empiricism and Anthropological Critique. In M. Jackson (Red), Things as they are: new directions in phenomenological anthropology, (pp. 1-50). Bloomington: Indiana University Press

Jones, A., (1998). Migration, ethnicity and conflict: Oxfam’s experience of working with Roma communities in Tuzla, Bosnia-Hercegovina. Gender and Development 6 (1), pp. 57-64

Kenrick, D., (1998). Historical dictionary of the gypsies (Romanies). Scarecrow Lanham

Keulen, M., (2004). Beleidsnota Inburgering 2004-2009. Elektronisch document: www.jsp.vlaamsparlement.be/docs/stukken/2004-2005/g84-1.pdf

Kiliánová, G. & Riecanská, E.,(2000). Identity of ethnic groups and communities. The results of slovak ethnological research. Bratislava: Institute of Ethnology of Slovak Academy of Sciences

Kofman, E., Phizacklea, A. & Raghuram, P., (2000). Gender and international migration in Europe: employment, welfare and politics. London: Routledge

Kouplova, I. e.a., (2001). Health needs of the Roma population in the Czech and Slovak Republics. Social Science and Medicine 53(01), pp. 1191-1204

Lamphere, L., (1987). From working daughters to working mothers : immigrant women in a New England industrial community. New York, Ithaca: Cornell University Press

Lehti, A. & Mattson, B., (2001). Health, attitude to care and pattern of attendance among gypsy women – a general practice perspective. Family Practice 18(4), pp. 445-448

Leresche, Y., 2004, http://www.eu.esf.ch/leresche/

Leyman, D., 2003, Van alle markten thuis. Initiatieven vanuit de minderhedensector. Jaarboek 2003. Brussel: Vlaams Minderhedencentrum

Lieblich, A., Tuval- Mashiach, R. & Zilber, T., (1998). Narrative Research. Reading, Analysis, and Interpretation. London: Sage Publications

Lincoln, Y.S. & Guba, E.G., (2000). Paradigmatic Controversies, Contradictions, and Emerging Confluences. In N.K. Denzin & Y.S. Lincoln (Reds.), Handbook of qualitative research, (pp. 163-188). California: Sage Thousand Oaks

Machiels, T., (2001). Woonwagenwerk en Roma. Samenspel zonder Grenzen. In M. Eycken (Red.), Het recent Euro-nomadisme, Roma-zigeuners in een "nieuwe beweging"?, (pp. 39-52). Brussel: Cultuur en migratie

Machiels, T., 2004, Roma and travellers in Belgium, http://home2.scarlet.be/tmachiel/

Machiels, T. (toon.machiels@vmc.be). (13.09.2004). Thesisonderzoek [E- mail aan L. Deckers (lotjedeckers@yahoo.com)].

Marushiakova, E. & Popov, V., (2001). Historical and ethnographic background: Gypsies, Roma, Sinti. In W. Guy (Red.), Between past and future: the Roma of Central and Eastern Europe. (pp. 33-53). Hertfordshire Hatfield: University of Hertfordshire Hatfield

Maso, I. & Smaling, A., (1998). Kwalitatief onderzoek: Praktijk en Theorie. Amsterdam: Uitgeverij Boom

Matthijs, K., (2002). Subculturen in de eigen samenleving: op zoek naar een definiëring van zigeuners, voyageurs, circusmensen, foorreizigers en binnenschippers. Leuven: KUL. Faculteit psychologie en pedagogische wetenschappen. Departement psychologie. Departement sociale en culturele antropologie

Minderhedenforum, 2005, www.minderhedenforum.be

Moco, T. (Tibor.moco@pandora.be). (20.12.2004). Vragen over Roma in migratie [E- mail aan L. Deckers (lotjedeckers@yahoo.com)].

Mrsevi´c, Z. & Prodanovi´c, A., (2000). Roma women speak out. Elektronisch document. http://www.oxfam.org.uk/what_we_do/issues/gender/links/1100roma.htm

Mulder, P., (1998). Two roads before us: contacts between Romany people and the Czech majority-society, seen from Romany point of view. Utrecht: Rijksuniversiteit Utrecht

Myers, M.D. & Avison, D., (2002). Qualitative research in information systems: a reader. London: Sage Publications

Nayer, A. & Nys, M., (1992). Migratie- en integratiebeleid in België. Brussel: Koning Boudewijn Stichting

Northcutt, N. & McCoy, D., (2004). Interactive Qualitative Analysis. London: Sage Publications

Okely, J., (1994). The traveller gypsies. Cambridge: Cambridge University Press

Okely, J., (1996). Own or other culture. London: Routledge

Onafhankelijk Roma Initiatief, 2005, http://www.onafhankelijkromainitiatief.centerall.com/custom2.php

Opre Roma, 2005, www.opreRomavzw.centerall.com/custom1.php

Ory, K., (2004), Moederschap in migratie: alleenstaand gemigreerde moeders verhalen over-leven. [licentiaatthesis] Leuven: KULeuven. Faculteit psychologie en pedagogische wetenschappen. Departement sociale en culturele antropologie

Patrin Web Journal, 2004, http://www.geocities.com/Paris/5121/patrin.htm

Peacock, J., (1986). The Anthropological Lens. Harsh Light, Soft Focus. Cambrdige: Cambridge University Press

Penninx, R., (1998). Etnische minderheden en de multiculturele samenleving. Groningen: Wolters-Noordhoff

Provinciaal Integratiecentrum West- Vlaanderen, 2004, http://www.pic-wvl.be/ OND_onthaalonderwijs _1.htm

Provincie Antwerpen Welzijn en Gezondheid, 2004, www.provant.be/welzijn

Pulinx, R., (1998). Het onthaalbeleid ten aanzien van anderstalige nieuwkomers in het lager en secundair onderwijs: een vergelijking tussen Vlaanderen en Nederland: een juridisch- institutionele benadering. [licentiaatthesis] Leuven: KULeuven. Faculteit Sociale Wetenschappen

Quintana, B.B. & Floyd, L.G., (1972). Qué gitano! Gypsies of Southern Spain. New York: Holt, Rinehart and Winston

Ramakers, J., (1995), De asielzoekers. Leuven: Davidsfonds

Rath, J., (1991), Minorisering: de sociale constructie van ‘etnische minderheden’. Amsterdam: Sua

Rehfisch, F., (1975). Gypsies, tinkers and other travellers. London: Academic Press

Romani World, 2005, http://www.romaniworld.com/

Ryan, G.W. & Russell Bernard, H., (2000). Data management and Analysis methods. In N.K. Denzin & Y.S. Lincoln (Reds.), Handbook of qualitative research, (pp. 769-802). California: Sage Thousand Oaks

Schlömer, F., (1995). Tweederangsburgers in Midden- en Oost- Europa. De Morgen, 04.05.1995

Sigona, N., (2003). How can a ‘nomad’ be a ‘refugee’? Kosovo Roma and labelling policy in Italy. Sociology 37 (1), pp. 69-79

Silverman, D., (2000). Analyzing talk and text. In N.K. Denzin & Y.S. Lincoln (Reds.), Handbook of qualitative research, (pp. 821-834). California: Sage Thousand Oaks

Somers, E. & Neuckens. D., (2004). De asielprocedure en het sociaal statuut van asielzoekers en erkende vluchtelingen. Juridische wegwijzer. Brussel: Vlaams Minderhedencentrum

Spolu International Foundation, 2004, www.spolu.nl

Stake, R.E., (2000), Case Studies. In N.K. Denzin & Y.S. Lincoln (Reds.), Handbook of qualitative research, (pp. 435-454). California: Sage Thousand Oaks

Stalker, P., (2003). De feiten over internationale migratie. Rotterdam: Lemniscaat

Steunpunt Allochtone Meisjes en Vrouwen, 2004, www.samv.be

Szuhay, P., (1993). Pictures of the history of gipsies in Hungary in the 20th century: world is a ladder, which some go up, some go down: anthropological photo-album. Budapest: Stephaneum nyomda

Travers, M., (2002). Qualitative Research Through Case Studies. London: Sage Publications

Tsiganes, Gitans, Manouches, Roms, Yeniches, Gens du Voyage, 2004, http://mayvon.chez.tiscali.fr

Van de Putte, M., (1999). Het Belgische Migratiebeleid. Hoe kan een vreemdeling wettelijk in ons land verblijven? In J. Wets & F. Talhaoui (Reds.), Asiel. De deur op een kier, (pp. 31-42). Antwerpen: Rombouts

Van der Ven, C., (1998). ‘Weinig allochtonen zijn zo aangepast als zigeuners’. Lalla Weiss knokt voor de opwaardering van haar volk. Opzij 23(5), pp. 72-75

Van Harskamp, A., (1993). Boze droom van het Christendom? Tijdschrift voor Theologie 33(1993), pp. 5-26

Van Wetten, J.W., Dijkhoff, N. & Heide, F., (1998). De positie van vrouwen in de asielprocedure. Den Haag: Wetenschappelijk Onderzoeks- en Documentatiecentrum

Verbreuken, E., (1999). Interculturele aspecten binnen de hulpverlening aan slachtoffers van mensenhandel. [licentiaatthesis]. Leuven: KULeuven. Faculteit Rechtsgeleerdheid

Verhoest, F., (2004). Uitbuiters bedelaars liggen in het vizier. De Standaard, 13.07.2004

Verkuyten, M., (1988). Zelfbeleving en identiteit van jongeren uit etnische minderheden. Arnhem: Gouda Quint

Verkuyten, M., (1999). Etnische identiteit: theoretische en empirische benaderingen. Amsterdam: Het Spinhuis

Verkuyten, M., (2005). The social psychology of ethnic identity. Hove: Psychology Press

Vermeersch, P., (2000). Centraal- en Oost- Europese Roma: ongewenste asielzoekers. Streven, 67 (6), pp. 539-550, elektronisch document. http://users.skynet.be/streven/online2.htm

Vermeersch, P., (2001). Roma identity and ethnic mobilisation in Central European politics.

ECPRS.1

Vermeersch, P., (2003). Ethnic minority identity and movement politics: The case of the Roma in the Czech Republic and Slovakia. Ethnic and Racial Studies 26 (5), pp. 879-901

Verstraete, G., Pyliser, C. & Cornelis, M., (2000). Onderzoek naar het profiel en de verwachtingen van enkele specifieke doelgroepen van het onthaalbeleid in het kader van het Vlaamse minderhedenbeleid, met name erkende vluchtelingen en ontvankelijk verklaarde asielzoekers enerzijds en volgmigranten andere dan Turken en Marokkanen anderzijds. Gent: Centrum voor Interculturele Communicatie en Interactie

Vink, J., (2001). De leefsituatie en maatschappelijke positie van vrouwelijke vluchtelingen in België. Antwerpen: YWCA

Vlaams Minderhedencentrum, 2005, www.vmc.be

Vlaams Minderhedencentrum, (s.d.). Voyageur, Manoesj, Rom. Cultuur, Historiek, Woonwagenwerk. Brussel: Vlaams Minderhedencentrum

Vlaams Minderhedencentrum, (s.d.). Zigeunereconomie. Brussel: Vlaams Minderhedencentrum

Vluchtelingen Onthaalgroep Sint-Niklaas vzw, 2005, www.vlos.be

Wets, J. & Talhaoui, F., (1999). Asiel. De deur op een kier. Antwerpen: Rombouts

Wets, J., (1999). De dynamiek achter internationale migraties. De export van problemen. In J. Wets & F. Talhaoui (Reds.), Asiel. De deur op een kier, (pp. 11-21). Antwerpen: Rombouts