Ontwikkel- en evaluatieonderzoek bij ondersteunings- materiaal voor leerkrachten lager onderwijs bij het omgaan met hoogbegaafden.

Inne

Van Herbruggen

Hoogbegaafdheid: te vaak een onbekend en onbemind talent

Artikel bij: Ontwikkel- en evaluatieonderzoek bij ondersteuningsmateriaal voor leerkrachten lager onderwijs bij het omgaan met hoogbegaafden.

Hoogbegaafdheid is een begrip dat de laatste jaren in de onderwijswereld steeds meer op de voorgrond is getreden. Naast aandacht in het werkveld en de populaire media wordt de benadering van hoogbegaafde leerlingen ook een onderwerp van beleidsvorming. Met de invoering van het systeem Leerzorg wordt het onderwijs voor leerlingen met specifieke leer- en zorgbehoeften grondig hervormd. In de conceptnota Leerzorg wordt er nu ook expliciet aandacht besteed aan differentiatie voor hoogbegaafde leerlingen. In het nieuwe systeem zal er echter slechts een specifiek zorgbeleid opgemaakt worden als de hoogbegaafde kinderen problemen ervaren. Wachten met ingrijpen tot er zich problemen voordoen is niet gunstig voor de ontwikkeling van een kind. Hoogbegaafde leerlingen hebben specifieke onderwijsbehoeften die een continue aanpassing van het onderwijs vragen. Als de benadering van hoogbegaafden niet wordt aangepast aan hun noden en behoeften kunnen ze naast een beperkte cognitieve ontwikkeling ook problemen op sociaal en emotioneel gebied ontwikkelen.

Leerkrachten spelen een erg belangrijke rol in de socialisatie en ontwikkeling van hoogbegaafde leerlingen. Leerkrachten lager onderwijs worden in hun klas geconfronteerd met een erg diverse leerlingenpopulatie. De onderwijzer komt geregeld in aanraking met leermoeilijkheden en gedrags- en sociaal-emotionele problemen bij de leerlingen. Al deze kinderen vereisen een specifieke behandeling, wat veel inzet en organisatievermogen vraagt. Leerkrachten hebben door hun lesopdracht en het bijkomende schoolwerk een goed gevulde dagtaak. Dit maakt het voor hen moeilijk om steeds op de hoogte te blijven van alle ontwikkelingen op onderwijskundig niveau. Toegankelijke en overzichtelijke informatie over onderwijsrelevante onderwerpen is daarom een must. Na een verkenning van de beschikbare informatie over hoogbegaafdheid in het lager onderwijs bleek dat er nood was aan materiaal waarin de basisaspecten van dit onderwerp beknopt en gestructureerd worden omschreven. De reeds beschikbare boeken over hoogbegaafdheid vormen een goede bron van informatie. Ze kunnen echter niet geüpdatet worden en zijn vaak te omvangrijk. Vele websites over hoogbegaafdheid zijn ofwel te beknopt ofwel zo uitgebreid dat het voor de leerkracht niet eenvoudig is om op een snelle en efficiëntie manier informatie te vinden. Het doel van deze scriptie is het ontwerpen en evalueren van toegankelijk en gestructureerd ondersteuningsmateriaal over hoogbegaafdheid voor leerkrachten lager onderwijs. Met het ontworpen materiaal wordt getracht de leerkrachten te ondersteunen bij het doorvoeren van onderwijsaanpassingen die tegemoet komen aan de noden van hoogbegaafde leerlingen. In de eerste fase van de ontwerpcyclus werden 92 leerkrachten en 17 experts bevraagd. Aan de hand van een zelf ontworpen vragenlijst werd gepeild naar de gewenste inhoud en vormgeving van het ontwerp. Op basis van de resultaten van de behoeftenanalyse en een uitgebreide literatuurstudie werd een website(www.hulpbijhoogbegaafdheid.be) ontwikkeld met zeven subpagina’s: definitie, signalisatie, onderwijsaanpassingen, sociaal-emotionele ontwikkeling, leer- en gedragsstoornissen in combinatie met hoogbegaafdheid en onderpresteren. Er werd steeds getracht om informatie aan te bieden die relevant is voor de praktijk en leerkrachten aanzet tot het doorvoeren van onderwijsaanpassingen voor hoogbegaafde leerlingen.

De gebruiksvriendelijkheid en inzetbaarheid van het educatief ontwerp werd door middel van een zelf opgestelde vragenlijst nagegaan bij 40 leerkrachten. Hiernaast werden ook twee experts geïnterviewd. Uit de gebruiksvriendelijkheidsbevraging bleek dat de respondenten het educatief ontwerp erg bruikbaar vonden. Elke pagina scoorde bij de vraag naar praktische bruikbaarheid ver boven de vooropgestelde grens. Alle aangeboden informatie werd door de leerkrachten ook essentieel en uitgebreid genoeg bevonden. Hiernaast kregen ook de navigatie, de structuur en de vormgeving een erg hoge score. Het ontwerp is echter nog niet voltooid. Er kunnen nog enkele aanpassingen doorgevoerd worden om het product te optimaliseren. Niettegenstaande deze mogelijke aanpassingen kan het product reeds een meerwaarde betekenen voor de dagelijkse benadering van hoogbegaafde kinderen in het lager onderwijs. Het vult een leegte in het aanbod en behandelt enkele essentiële aspecten met betrekking tot de specifieke behandeling van hoogbegaafde leerlingen.

Inne Van Herbruggen

Bibliografie

Andrews, D. H., & Goodson, L. A. (1980). A comparative analysis of models of instructional design. Journal of instructional development , 3 (4), 2-16.

Archambault, F. X., Westberg, K. L., Brown, S. W., Hallmark, B. W., Emmons, C. L., & Zhang, W. (1993). Regular classroom practices with gifted students: results of a national survey of classroom teachers. Connecticut: University of Connecticut, National Research center on the gifted and the talented.

Baarda, D. B., de Goede, M. P., & Teunissen, J. (2001). Kwalitatief onderzoek: Praktische handleiding voor het opzetten en uitvoeren van kwalitatief onderzoek. Groningen: Wolters-Noordhoff.

Baldwin, A. Y. (2000). Teachers of the gifted. In F. Heller, F. Mönks, R. Sternberg, & R. Subotnik, International Handbook of Giftedness and Talent (pp. 621-629). Oxford: Elsevier Science Ltd.

Beijaard, D., Meijer, P. C., & Verloop, N. (2004). Reconsidering research on teachers' professional identity. Teaching and teacher education , 20 (2), 107-128.

Bekina vzw. (1998). Bekina. Opgeroepen op September 24, 2007, van http://www.bekina.org/

Borko, H. (2004). Professional Development and Teacher Training: Mapping the Terrain. Educational Researcher , 33 (8), 3-15.

Brighton, C. M. (2003). The effects of middle school teachers' beliefs on classroom practices. Journal for the education of the gifted , 27 (2), 177-206.

Bronkhorst, E., & Drent, S. (2001). Anders kijken naar je methode. Compacting van taal-/leesonderwijs. Primair onderwijs. Enschede: SLO.

Bruinsma, M. (2003). Leidt hogere motivatie tot betere prestaties? Motivatie, informatieverwerking en studievoortgang in het HO. Pedagogische Studieën , 80, 226-238.

Callahan, C., Cooper, C., & Glascock, R. (2003). Preparing teachers to develop and enhance talent: The position of national education organisations. EDRS Price.

Clark, D. (1997). Introduction to Instructional System Design. Opgeroepen op februari 26, 2008, van http://www.nwlink.com/~donclark/hrd/sat1.html#model

De Bruin, A., & Kuipers, J. (2004). SIDI-R, een protocol voor signalering en diagnosticering van intelligent en (hoog)begaafde kinderen in het primair onderwijs. Leeuwarden: Eduforce.

D'Hondt, C., & Van Rossen, H. (1999). Hoogbegaafde kinderen, op school en thuis. Een gids voor leerkrachten. Leuven: Garant.

Dixon, F., Prater, K. A., Vine, H. M., Wark, M. J., Williams, T., Hanchon, T., et al. (2004). Teaching to their thinking: A strategy to meet the critical-thinking needs of gifted students. Journal for the Education of the Gifted , 28 (1), 56-76.

Doornekamp, F., Drent, S., & Bronkhorst, E. (1999). Een slimme aanpak voor slimme leerlingen. Enschede: SLO.

Drago-Severson, E. (2004). Helping teachers learn. Principal leadership for adult growth and development. Thousand Oaks: Corwin Press.

Drent, S. (1998). Hoogbegaafde kinderen kunnen meer. Praktische richtlijnen voor verbreding in het basisonderwijs. Voorschoten: Ajodakt.

Drent, S. (2002). Ruimte creëren voor meer uitdaging. Compacting en verrijking van het leerstofaanbod voor hoogbegaafde kinderen. Tijdschrift voor orthopedagogiek , 5, 259-265.

Drent, S., & Van Gerven, E. (2001). Een praktische gids voor basisschoolbeleid. Een doorgaande lijn voor hoogbegaafde leerlingen. Utrecht: Lemma.

Drent, S., & Van Gerven, E. (2000). Professioneel omgaan met hoogbegaafde leerlingen in het basisonderwijs. Utrecht: Lemma.

Elling, S., Lentz, L., & de Jong, M. (2007). Website Evaluation Questionnaire: Development of a research-based tool for evaluating informational websites. In M. A. Wimmer, H. J. Scholl, & A. Grönlund, Lecture Notes in Computer Science (pp. 293-304). Heidelberg: Springler Berlin.

Feiman-Nemser, S. (2008). Teacher learning. How do teachers learn to teach? In M. Cochran-Smith, S. Feinam-Nemser, J. McIntyre, & K. E. Demers, Handbook of research on teacher education. Enduring questions in changing contexts. Third Edition (pp. 697-705). New York: Routledge.

Gagné, F. (1993). Constructs and models pertaining to exceptional human abilities. In K. Heller, F. Mönks, & H. Harrows, International Handbook of Research and Development of Giftedness and Talent (pp. 63-85). Oxford: Pergamon Press.

Gagne, F. (2000). How many persons are gifted. Understanding our gifted , 12 (2), 10-14.

Gardner, H. (2002). Soorten intelligentie: meervoudige intelligenties voor de 21ste eeuw. Amsterdam: Nieuwerzijds.

Grigoroudis, E., Litos, C., Moustakis, V. A., Politis, Y., & Tsironis, L. (2008). The assessment of user-perceived web quality: Application of a satisfaction benchmarking approach. European Journal of operational research , 187 (3), 1346-1357.

Gustafson, K. L. (1996). International Encyclopedia of Educational Technology. (T. Plomp, & A. P. Ely, Red.) Cambridge: Pergamon.

Gustafson, K. L., & Branch, R. M. (2002). Survey of Instructional Development Models. New York: Syracuse University.

Hansen, J. B., & Feldhusen, J. F. (1994). Comparison of Trained and Untrained Teachers of Gifted Students. Gifted Child Quarterly , 38 (3), 115-121.

Harvey, O. J. (1986). Beliefs, systems and attitudes toward the death penalty and other punishments. Journal of personality , 54 (4), 143-159.

Heller, K., Mönks, J. F., & Passow, A. J. (1992). International handbook of research and development of giftedness and talent. Oxford: Pergamon Press.

Ho, S. S., & McLeod, D. M. (2008). Social-psychological influences on opinion expression in face-to-face and computer-mediated communication. Communication Research , 190-207.

Hoogbegaafd Vlaanderen. (2003). Opgeroepen op September 23, 2007, van http://www.hoogbegaafdvlaanderen.be/index.html

Hoogeveen, L., Van Hell, J., & Verhoeven, L. (2000). Academic acceleration in Dutch schools. 8th ECHA Conference Rhodos.

Hoogeveen, L., van Hell, J., & Verhoeven, L. (2003). De Versnellingswenselijkheidslijst. Nijmegen: Centrum voor begaafdheidsonderzoek. Katholieke universiteit Nijmegen.

Hoogeveen, L., van Hell, J., Mooij, T., & Verhoeven, L. (2004). Onderwijsaanpassingen voor hoogbegaafde leerlingen. Meta-analyses en overzicht van internationaal onderzoek. Nijmegen: Universiteit Nijmegen.

Hoss, B., & Hanson, D. (2008). Evaluating the evidence: Websites. AORN Journal , 87 (1), 124-141.

Howard, T. C., & Aleman, G. R. (2008). Teacher capacity for diverse learners. What do teachers need to know? In M. Cochran-Smith, S. Feiman-Nemser, J. McIntyre, & K. E. Demers, Handbook of research on teacher education. Enduring questions in changing contexts. Third Edition (pp. 157-170). New York: Routledge.

Irvine, J. J. (2008). Diversity and teacher education. People, pedagogy and politics. In M. Cochran-Smith, S. Feiman-Nemser, J. McIntyre, & K. E. Demers, Handbook of research on teacher education. Enduring questions in changing contexts. Third edition (pp. 675-678). New York: Routledge.

Johnson, K. S., & Ryser, G. R. (1997). The validity of portfolios in predicting performances in a gifted program. Journal for the education of the gifted , 19, 253-267.

Johnson, S., Haensly, P., Ryser, G. R., & Ford, R. F. (2002). Changing general education classroom practices to adapt for gifted students. Gifted Child Quarterly , 46 (1), 45-63.

Joram, E., & Gabriele, A. J. (1998). Preservice teachers' prior beliefs: transforming obstacles into opportunities. Teaching and teacher education , 14 (2), 175-191.

Kagan, D. M. (1992). Implications of research on teacher beliefs. Educational Psychologist , 27 (1), 65-90.

Karnes, F., & Shaunessy, E. (2004). The application of an individual professional development plan to gifted education. Gifted Child Today , 27 (3), 60-65.

Keller, J. M. (1996). Development and use of the ARCS model of motivational design. In D. P. Ely, & T. Plomp, Classic writings on instructional technology, Vol 2 (pp. 223-238). Londen: Libraries unlimited.

Killion, J. (2002). What works in the elementary school results-based staff development. Oxford: National Staff Development Council.

Klaassen, C., Beijaard, D., & Kelchtermans, G. (1999). Perspectieven op de professionele identiteit van leraren. Pedagogisch tijdschrift , 24 (4), 375-399.

Korthagen, F. A. (2001). Waar doen we het voor? Op zoek naar de essentie van goed leraarschap. Utrecht: Universiteit Utrecht.

Korthagen, F. A., & Lagerwerf, B. (1996). Reframing the relationship between teacher thinking and teacher behavior: Levels in learning about teaching. Teachers and teaching: Theory and Practice , 2 (2), 161-190.

Korthagen, F. A., & Vasalos, A. (2000). Maatwerk bij het begeleiden van reflectie. Paper gepresenteerd op het VELON-congres 2000. Veldhoven.

Korthagen, F. A., Tigchelaar, A., & Wubbels, T. (2001). Leraren opleiden met het oog op de praktijk. Leuven: Garant.

Kumps, L., Vandoninck, M., & Van den Broeck, E. (2005). Eduratio. Opgeroepen op September 24, 2007, van http://www.eduratio.be/index.html

Links Hoogbegaafdheid. (2003, Juni 10). Opgeroepen op Februari 26, 2008, van 2 Link: http://hoogbegaafd.2link.be/

Lubart, T., & Georgsdottir, A. S. (2004). Créativité,haut potentiel et talent. Psychologie Françiase , 49 (3), 277-291.

Ma, X. (2005). A longitudinal assessment of early acceleration of students in mathematics on growth in mathematics achievement. Developmental Review , 25 (1), 104-132.

Marzano, R. J., Pickering, D. J., & Pollock, J. E. (2005). Classroom instruction that works. Research-based strategies for increasing student achievement. New Jersey: Pearson Education Inc.

McCoach, D. B., & Siegle, D. (2007). What predicts teachers' attitudes toward the gifted? Gifted Child Quarterly , 246-255.

McKenney, S. (2007). Onderwijskundig Ontwerponderzoek, een methodologisch perspectief op drie ontwerponderzoeken. 34ste Onderwijs Research Dagen 2007, Groningen.

Mills, C. J. (2003). Characteristics of Effective Teachers of Gifted Students: Teacher Background and Personality Styles of Students. Gifted Child Quarterly , 47, 272-281.

Mönks, F., & Ypenburg, I. (1993). Hoogbegaafde kinderen thuis en op school. Alphen aan de Rijn: Kluwen.

Nelissen, J., & Span, P. (1999). Begaafde kinderen op de basisschool, suggesties voor didactisch handelen. Baarn: Bekadidact.

Nespor, J. (1987). The role of beliefs in the practice of teaching. Journal curriculum studies , 19 (4), 317-328.

Olenchak, F. R., & Renzulli, J. S. (2004). The effectiveness of school-wide enrichment. In S. M. Reis, Differentiation for gifted and talented students (pp. 17-39). Thousand Oaks: Corwin Press.

Onwuegbuzie, A. J. (2000). Expanding the Framework of Internal and External Validity in Quantitative Research. Paper presented at the Annual meeting of the Association for the Advancement of Educational Research. Ponte Vedra: EDRS.

Pajares, F. M. (1992). Teachers' beliefs and Educational Research: Cleaning up a messy construct. Review of Educational Research , 62 (3), 307-332.

Payne. (2000). Interview in Qualitative Research. In A. Memon, & R. Bull, Handbook of the psychology of interviewing (pp. 89-102). Indianapolis: Wiley.

Peters, W., Grager-Loidl, H., & Supplee, P. (2000). Underachievement in gifted children and adolescents. In K. Heller, F. J. Mönks, R. Subotnik, & R. Sternberg, International Handbook of Giftedness and Talent (pp. 720-743). Oxford: Elsevier.

Prawat, R. S. (1992). Teachers' Beliefs about Teaching and Learning: A Constructivist Perspective. American Journal of Education , 100 (3), 354-395.

Pyryt, M. (2003). Reforming gifted education: Matching the program to the child. Gifted Child Quarterly , 47 (1), 94-100.

Reis, S. M., & Renzulli, J. S. (2005). Curriculum Compacting: An easy start to differentiating for high-potential students. Waco: Prufock Press Inc.

Reis, S. M., Westberg, K. L., Kulikowich, J. M., & Purcell, J. H. (2004). Curriculum compacting and achievement test scores: What does the research say? In C. A. Tomilson, Differentiation for gifted and talented students (pp. 105-117). Thousand Oaks: Corwin Press.

Renzulli, J., & Barbe, W. (1975). Psychology and education of the gifted. New York: Irvington.

Rodgers, C. R., & Scott, K. (2008). The development of the personal self and professional identity in learning to teach. In M. Cochran-Smith, S. Feiman-Nemser, J. McIntyre, & K. E. Demers, Handbook of research on teacher education. Enduring Questions in changing contexts. Third Edition (pp. 732-752). New York: Routledge.

Rokeach, M. (1968). Beliefs, attitudes and values. San Francisco: Jossey-Bass.

Ryna, R. M., & Deci, E. L. (2000). Intrinsic and extrinsic motivations: Classic definitions and new directions. Contemporary Educational Psychology , 25 (1), 54-67.

Schulman, L. S. (2000). Knowledge and teaching: Foundations of the New Reform. In J. Leach, & B. Moon, Learners and Pedagogy (pp. 61-77). Londen: Paul Chapman Publishing.

Schuyten, G. (2005). Modellen voor empirisch onderzoek I. Gent: Vakgroep Data-analyse Universiteit Gent.

Schwartz, W. (1999). Strategies for Identifying the Talents of Diverse Students. New York: Eric Clearinghouse.

Shaunessy, E. (2007). Attitudes toward information technology of teachers of the gifted - Implications for gifted education. Gifted child quarterly , 51 (2), 119-135.

Smutney, J. F. (2000). Teaching Young Gifted Children in the Regular Classroom. ERIC Clearinghouse on Disabilities and Gifted Education. , 2-11.

Stamps, L. S. (2004). The effectiveness of curriculum compacting in first grade classrooms. Roeper Review , 27 (1), 31-42.

Sternberg, R. J., & Powell, J. S. (1982). Theories of intelligence. In R. J. Sternberg, Handbook of human intelligence (pp. 975 -1005). New York: Cambridge University Press.

Taylor, R. L., Smiley, L. R., & Richards, S. B. (2008). Exceptional students. Preparing teachers for the 21th century. New York: McGraw-Hill.

Tomilson, C. A., Tomchin, E. M., Callahan, C. M., Adams, C. M., Pizzat-Tinnin, P., Cunningham, C. M., et al. (2004). Practices of preservice teachers related to gifted and other academically diverse learners. In C. A. Tomilson, Differentiation for Gifted and Talented students (pp. 192-208). Thousand Oaks: Corwin Press.

Treffinger, D. J. (2004). Introduction to Creativity and Giftedness: Three decades of inquiry and development. In D. J. Treffinger, & S. M. Reis, Creativity and Giftedness (pp. 1-8). Thousand Oaks: Corwin Press.

Tsai, D. M. (1997). An Enrichment Model: A study of developing a pilot program for gifted students. World Conference of the World Council for Gifted and Talented Children (pp. 1-22). Seattle: National Kaohsiung University.

Valcke, M. (2005). Onderwijskunde als ontwerpwetenschap. Gent: Academia Press.

Valcke, M., Sang, G., Rots, I., & Hermans, R. (In press). Taking prospective teachers' beliefs into account in teacher education. In E. Baker, B. McGaw, & P. Peterson, International Encyclopedia of Education, Third Edition. Oxford: Elsevier Ltd.

van Braak, J. (2006). Syllabus Ontwikkelen van pedagogische omgevingen. Gent: Universiteit Gent.

van den Akker, J., Gravemeijer, K., McKenney, S., & Nieveen, N. (2006). Educational Design Research. Londen: Routledge.

van der Geest, T. (2006). Het ontwerpproces van websites. In P. J. Schellens, R. Klaassen, & S. de Vries, Communicatiekundig ontwerpen: Methoden, perspectieven en toepassingen (pp. 265-283). Assen: van Gorcum.

Van Gerven, E. (2001). Zicht op hoogbegaafdheid. Handboek voor leerkrachten in het basisonderwijs. Utrecht: Lemma.

Van Gerven, E., & Drent, S. (2004). Attent op talent. Omgaan met hoogbegaafdheid in het basisonderwijs. Utrecht: Lemma- Talent Educatief.

Van Zanten, J. (1999). Hoogbegaafde kinderen in de klas? Suggesties voor verrijking en verdieping in de bovenbouw. Enschede: Boom.

Vandenbroucke, F. (2006). Ontwerp van conceptnota leerzorg. Brussel: Vlaams ministerie van Onderwijs en Vorming.

Vaughn, V. L., Feldhusen, J. F., & Asher, J. W. (1991). Meta-analyses and review of pull-out programs in gifted education. Gifted Child Quarterly , 35 (2), 92-98.

Vlaams Ministerie van Onderwijs en Vorming. (2007). Totaal aantal leerlingen in het gewoon lager onderwijs. Opgeroepen op April 15, 2008, van Onderwijs Vlaanderen: http://onderwijs.vlaanderen.be/onderwijsstatistieken/2007-2008/okttab07…

Wang, J., & Hartley, K. (2003). Video Technology as a Support for Teacher Education Reform. Video Technology as a Support for Teacher Education Reform. , 11, 105-138.

Ward, M., Gruppen, L., & Regehr, G. (2002). Measuring Self-assessment: Current State of the Art. Advances in Health Sciences Education , 7 (1), 63-80.

Wechsler, D. (1991). Wisc-III: Wechsler intelligence scale for children. Windsor: NFER-Nelson.

Winner, E. (2002). Exceptionally high intelligence and schooling. Boston: Departement of Education, Boston College.

Winner, E. (2000). Origins and ends of giftedness. American Psychologist , 159-169.

Zeidner, M., & Schleyer, E. J. (1999). Educational setting and the psychosocial adjustment of gifted students. Studies in Educational Evaluation , 33-46.

Zeidner, M., & Schleyer, E. J. (1999). Evaluating the effects of full-time vs part-time educational programs for the gifted: Affective outcomes and policy considerations. Evaluation and program planning , 22 (4), 413-427.

Ziegler, A., & Heller, K. A. (2000). Conceptions of giftedness from a meta-theoretical perspective. In K. A. Heller, F. Mönks, R. Sternberg, & R. Subotnik, International Handbook of Giftedness and Talent (pp. 3-21). Oxford: Elsevier Science Ltd.

Geraadpleegde bronnen bij constructie materiaal

Barreveld, I. (1996). Hagar, een hoogbegaafd meisje. Utrecht: Omino.

Bekina vzw. (1998). Bekina. Opgeroepen op September 24, 2007, van http://www.bekina.org/

Bormans, L. (2000, maart 09). Hoezo, te slim? Opgeroepen op september 23, 2007, van Klasse: http://www.klasse.be/leraren/archief.php?id=5865

Bormans, L. (1999, februari 12). Verstand is een taboe. Opgeroepen op september 24, 2007, van Klasse: http://www.klasse.be/leraren/archief.php?id=4813

Bormans, L. (2002, september 12). Verstand op tien. Opgeroepen op september 23, 2007, van Klasse: http://www.klasse.be/leraren/archief.php?id=9152

Boulanger, M., Peters, W., & Hoogeveen, L. (2000). Help, mijn kind is hoogbegaafd. Utrecht: Lemma.

Bronkhorst, E., & Drent, S. (2001). Anders kijken naar je methode. Compacting van taal-/leesonderwijs. Primair onderwijs. Enschede: SLO.

Callard-Szulgit, R. (2003). Perfectionism and gifted children. New York: Scarecrow education.

Carolyn, K. (1997). Hoagies' Gifted Education Page. Opgeroepen op September 25, 2007, van http://www.hoagiesgifted.org/

CBO. (sd). Centrum voor Begaafdheidsonderzoek Nederland. Opgeroepen op september 23, 2007, van Centrum voor Begaafdheidsonderzoek: http://www.ru.nl/socialewetenschappen/cbo/

De Bruin, A., & Kuipers, J. (2004). SIDI-R, een protocol voor signalering en diagnosticering van intelligent en (hoog)begaafde kinderen in het primair onderwijs. Leeuwarden: Eduforce.

De Hoop, F., & Janson, D. J. (1999). Omgaan met hoogbegaafde kinderen, een andere kijk op (hoog)begaafdheid in school en gezin. Nijkerk: Intro.

De Vos, C. (2002). Hoogbegaafd. Houten: Unieboek Uitgevers.

De Vries, H. (1996). Intelligente kinderen. Amsterdam: Ambo.

D'Hondt, C., & Van Rossen, H. (1999). Hoogbegaafde kinderen, op school en thuis. Een gids voor leerkrachten. Apeldoorn: Garant.

Doornekamp, F., Drent, S., & Bronkhorst, E. (1999). Een slimme aanpak voor slimme leerlingen. Enschede: SLO.

Drent, S. (1998). Hoogbegaafde kinderen kunnen meer. Praktische richtlijnen voor verbreding in het basisonderwijs. Voorschoten: Ajodakt.

Drent, S. (2002). Ruimte creëren voor meer uitdaging. Compacting en verrijking van het leerstofaanbod voor hoogbegaafde kinderen. Tijdschrift voor orthopedagogiek , 5, 259-265.

Drent, S., & Van Gerven, E. (2001). Een praktische gids voor basisschoolbeleid. Een doorgaande lijn voor hoogbegaafde leerlingen. Utrecht: Lemma.

Drent, S., & Van Gerven, E. (2000). Professioneel omgaan met hoogbegaafde leerlingen in het basisonderwijs. Utrecht: Lemma.

Etienne, J. (1997). Mensa België. Opgeroepen op september 23, 2007, van www.mensa.be

Frumau, M., Overbeek, M., & Peters, W. (2002). Problemen bij hoogbegaafdheid. Jeugd in school en wereld , 86 (3), 7-12.

Heller, K., & Feldhusen, J. (1986). Identifying and nurturing the gifted. Toronto: Huber.

Heller, K., Mönks, J. F., & Passow, A. J. (1993). International handbook of research and development of giftedness and talent. Oxford: Pergamon Press.

Hoogbegaafd Vlaanderen. (2003). Opgeroepen op September 23, 2007, van http://www.hoogbegaafdvlaanderen.be/index.html

Jellen, H. G., & Verduin, J. R. (1986). Handbook for the education of the gifted. Illinois: Southern Illinois University.

Kanselaar, G., van der Linden, J. L., & Pennings, A. (1988). Begaafdheid: Onderkenning en beïnvloeding. Amersfoort: Acco.

Karnes, F. A., & Collins, E. C. (1980). Handbook of instructional resources and references for teaching the gifted. Boston: Allyn and Bacon.

Katzko, M. W., & Mönks, F. I. (1992). Nurturing talent. Individual Needs and Social Ability. Assen: Van Gorcum.

Kieboom, T., & Hermans, A. (2004). Hoogbegaafde kinderen in het secundair onderwijs, hoogvliegers of kwetsbare vogels. Antwerpen: Garant.

Kumps, L., Vandoninck, M., & Van den Broeck, E. (2005). Eduratio. Opgeroepen op September 24, 2007, van http://www.eduratio.be/index.html

Meersman, A. (2005). Hoogbegaafden in het basisonderwijs. Praktische tips voor een aangepaste aanpak op school en thuis. Gent: Academie Press.

Mönks, F., & Ypenburg, I. (1993). Hoogbegaafde kinderen thuis en op school. Alphen aan de Rijn: Kluwen.

Monster, K., & Groen, P. (2006). Hoogbegaafd?En dan! Jeugd in school en wereld , 91, 23-28.

Monster, K., & Groen, P. (2006). Hoogbegaafdheid in de klas: definitie en herkenning. Jeugd in school en wereld , 90, 33-38.

Mooij, T. (1991). Onderwijs aan hoogbegaafde kinderen. Nijmegen: Coutinho.

Mooij, T. (1992). Schoolproblemen van hoogbegaafde kinderen, richtlijnen voor passend onderzoek. Nijmegen: Coutinho.

Müller, T. (2002). Mijn kind is hoogbegaafd. Aartselaar: Deltas.

Nelissen, J., & Span, P. (1999). Begaafde kinderen op de basisschool, suggesties voor didactisch handelen. Baarn: Bekadidact.

Peeters, E. (2003, december). Te slim voor de school? Opgeroepen op september 23, 2007, van Klasse: http://www.klasse.be/leraren/archief.php?id=10337

Peters, W. (2003). Aandacht voor hoogbegaafdheid: ontwikkeling door de jaren heen. Jeugd in school en wereld , 86 (3), 6-11.

Schneider, B. H. (1987). The gifted child in peer group perspective. Berlijn: Springer-Verlag.

Schouten, M. (1996). Hoera, ik ben hoogbegaafd. Zutphen: Alpha.

Somers, H. H. (1998, juni 10). Hoogbegaafdheid, een probleem? Opgeroepen op september 23, 2007, van Hoogbegaafdheid: http://users.skynet.be/sky50779/begaafd.htm

Stichting Plato. (1998). Landelijk informatiecentrum hoogbegaafdheid. Opgeroepen op september 23, 2007, van http://www.infohoogbegaafdheid.nl/

Stoeldraijer, J., & Drent, S. (2001). Uitdagingen voor hoogbegaafde leerlingen. Jeugd in school en wereld , 86 (3), 40-43.

Tuyaerts, B. (sd). Hoogbegaafdheid. Opgeroepen op september 24, 2007, van De virtuele klas: http://www.devirtueleklas.eu/hoogbegaafdheid.htm

van der Molen, W. (2005). Omgaan met hoogbegaafde kinderen in de basisschool en het opzetten van een verrijkingsklas. Apeldoorn: Garant.

van Gerven, E. (2000). Een doorgaande lijn voor hoogbegaafde leerlingen. Utrecht: Lemma.

Van Gerven, E. (2006). Slim!Digitaal. Opgeroepen op Oktober 3, 2007, van http://home.tiscali.nl/~evgerven/verrijkingsonderwijs.htm

Van Gerven, E. (2001). Zicht op hoogbegaafdheid. Handboek voor leerkrachten in het basisonderwijs. Utrecht: Lemma.

Van Gerven, E., & Drent, S. (2004). Attent op talent. Omgaan met hoogbegaafdheid in het basisonderwijs. Utrecht: Lemma- Talent Educatief.

Van Winkel, M. (2000, mei 01). Hoogbegaafdheid: een luxeprobleem? Opgeroepen op september 23, 2007, van Klasse: http://www.klasse.be/leraren/archief.php?id=6179

Van Zanten, J. (1999). Hoogbegaafde kinderen in de klas? Suggesties voor verrijking en verdieping in de bovenbouw. Enschede: Boom.

Van Zanten, J. (1997). Hoogbegaafde kinderen, rondom het kind. Enschede: Boom.

VCLB. (sd). Hoogbegaafdheid. Opgeroepen op september 24, 2007, van Caleidoscoop: http://www.caleidoscoop.be/

Vlaams Ministerie van Onderwijs en Vorming. (sd). FAQ Hoogbegaafdheid. Opgeroepen op september 24, 2007, van Ond.Vlaanderen.be: http://www.ond.vlaanderen.be/infolijn/faq/hoogbegaafdheid/

Webb, J., Meckstroth, E., & Tolan, S. (2000). De begeleiding van hoogbegaafde kinderen. Assen: Van Gorcum.

Welling, F. (2005). Kinderen en slim zijn. Waarom slim zijn soms knap lastig is. Antwerpen: Z&K Uitgevers.

Wind, W., & Feenstra, A. (2003). Omgaan met hoogbegaafde leerlingen. Een praktische handreiking voor de pabo. Bussum: Coutinho.

Winner, E. (2002). Exceptionally high intelligence and schooling. Boston: Departement of Education, Boston College.

Wyffels, D. (1990). Hoogbegaafden, de nieuwe kansarmen? Onderwijskrant , 61, 2-7.

Zeidner, M., & Schleyer, E. J. (1999). Evaluating the effects of full-time vs part-time educational programs for the gifted. Haifa: University of Haifa.