'Ik ben journalist. Mijn taak is duiding geven.'

Elke

Mahieu

Tussen pessimisme en optimisme over het Afrikaanse continent

‘Ik ben journalist. Mijn taak is duiding geven.’

MO* Magazine voert een journalistieke strijd om een genuanceerder Afrika aan het Vlaamse publiek te tonen. Een noodzaak in een medialandschap waar mainstream zenders en kranten hun journalisten steeds meer binnen de landsgrenzen houden en waarin de monotonie het beeld van het Afrikaanse continent domineert. Luidt MO* Magazine met een fris discours een renaissance in de Afrikajournalistiek in?

IN HET HALLEPOORTPARK in het Brusselse Sint-Gillis wacht ik tot de klok drie uur slaat en de MO*-redactie mij verwacht. Ik wil er praten met hoofdredacteur Gie Goris, Afrikajournalist Stefaan Anrys en Noord-Afrika-experte Najet Boulafdal over het beeld dat zij van Afrika verspreiden via hun magazine: het onderwerp van mijn masterscriptie. Al wachtend lees ik een uitgebreid stuk van Najet’s hand: ‘Ik, mijn Nikes en de uitzichtloze toekomst’ is een artikel over de gekwetste, verwaarloosde en onbegrepen jeugd in het Noord-Afrikaanse Marokko. Het artikel trekt me aan: ik ben ook jong en ik draag, in tegenstelling tot de Marokkaanse jeugd in het artikel, liever Puma’s.

VALENTIN-YVES MUDIMBE wijdde in 1988 een boek aan de vraag waarom Afrika het label ‘duistere continent’ op zich heeft kleven. De Congolese filosoof, professor en schrijver zag hoe westerse boeken en media het continent vernauwen tot een plek waar oorlogen, hongersnoden en corrupte leiders elkaar in ijl tempo afwisselen. Als we de logica achter deze nieuwsselectie volgen, mag het niet verbazen dat de Belgische blikken de laatste weken op Congo zijn gericht, nu de conflicten in dat land voor geweld zorgen. Deze focus vertaalt zich ook in het aangeboden beeldmateriaal. Zo opende het actualiteitsprogramma De Afspraak op 21 september met een montage van ‘hevige beelden’ uit Congo, ondersteund door ophitsende djembémuziek; een vaak gebruikte techniek om een complexe realiteit als die in Congo te versimpelen voor de kijker, die daardoor hopelijk de rest van het interview blijft volgen.

DE MAINSTREAM MEDIA dwingen verhalen uit het Zuiden daarenboven vaak in een lokaal of nationaal slimfitmodel, met als hamvraag: ‘what’s in it for you?’ Het gedeelde verleden van Congo en België, de naambekendheid van Kabila en de frustraties van de Congolezen in de Brusselse Mantongéwijk zorgden er dan ook voor dat dit nieuws wél de selectie doorstond, in tegenstelling tot ander nieuws uit de regio. Dit soort nieuws dient dan ook slechts in tweede instantie om de kijker echt inzicht te geven in de Congolese situatie; in de eerste plaats is het een manier om de aandacht te trekken van een publiek dat elke avond weer kan kiezen aan welke content ze hun tijd spenderen. Concreet vertaalt dat zich in laagdrempelige vragen, contextarme informatie en de nodige sensatie – en dus een collectief pessimistisch beeld van Afrika.

ANDERE STEMMEN klinken optimistischer. Zo claimde een cover van het Britse magazine The Economist uit 2011 in grote rode letters dat ‘Africa is rising’. Voor velen was deze cover een teken dat journalisten bewuster gingen schrijven over Afrika. Sociale wetenschappers, zoals de Franse doctor in de communicatiewetenschappen Toussaint Nothias, zien hier echter een ander symptoom van dezelfde ziekte in: vanuit het Westen enkel schrijven over de ‘economische ontwikkeling’ van een land houdt het vooral arm, redeneren zij - terwijl er voor een Afrikaans perspectief nog steeds geen plaats lijkt in onze media.

‘Hoe minder mensen er lezen over Afrika, hoe minder ze zich erin interesseren en hoe kleiner hun leefwereld wordt.’ (S. Anrys)

EEN ALTERNATIEVE STEM binnen de mainstream media’, dat is wat MO* wil zijn volgens Gie Goris. Het blad woont samen met tien andere ngo’s onder het dak van ‘Wereldmediahuis vzw’. MO* heeft de jeugdige leeftijd van dertien jaar maar erfde de talenten van haar moederblad ‘Wereldwijd’, dat de Derde Wereld begrijpelijk wilde maken voor de Vlaamse lezer. Nu focust MO* op een meer uitgestrekte ‘verre’ wereld: het Globale Zuiden. Afrika kaapt één derde van de artikels weg.

‘NET HET NIET WILLEN TONEN van een bepaald beeld van Afrika, kan de redding kan zijn. Enkel zo kan de nuance binnensluipen.’ Stefaan Anrys reist al tientallen jaren naar het continent. Hij probeert de dynamieken die hij daar ervaart, die even divers zijn als bij ons, al schrijvend te vatten: ‘Ik ben journalist. Mijn taak is duiding geven.’ Tijdens zijn reis naar Ethiopië vorig jaar onderzocht hij de bouw van de grootste waterdam ooit: ‘Ik hoorde stemmen zeggen dat Ethiopië met double digit groeide. Ik wilde onderzoeken of dat wel klopt.’ Zijn drie pagina’s lange stuk luistert dan ook naar verschillende stemmen in de regio, die zowel hoopvol als pessimistisch klinken. ‘Door zo diepgaand te berichten tillen wij ook het niveau bij andere media naar boven,’ klinkt het. Als De Standaard Magazine deze week een stuk brengt over de Nigeriaanse schrijver en Nobelprijswinnaar Wole Soyinka, heeft dat te maken hebben met de recente voorstelling van zijn boek in de BOZAR, op uitnodiging van MO*. Een bewijs dat een genuanceerd beeld van Afrika broodnodig is en wel degelijk kan aanspreken.

Bibliografie

Ahluwalia, P. & Ashcroft, B. (2008). Edward Saïd. London: Routledge.

Alasuutari, P., Creutz, K. & Qadir, A. (2013). ‘The domestication of foreign news’, Media,

Culture & Society, 35(6): 692-707.

Anheier, H. (2005). Nonprofit Organizations: Theory, Management, Policy. London:

Routledge.

Atton, C. (2001). Alternative media. London: Sage.

Atton, C. (2002). ‘News cultures and new social movements: radical journalism and the

mainstream media’, Journalism Studies, 3(4): 491-505.

Atton, C. (2005). ‘Ethical issues in alternative journalism’, pp. 15-26 in Keeble (Ed.),

Communication ethics today. Leicester: Troubadour Publishing.,

Atton, C. & Hamilton, J. (2008). Alternative journalism. London: Sage.

Atton, C. & Wickenden, E. (2006). ‘Sourcing routines and representation in alternative

journalism: a case study approach’, Journalism Studies, 6(3): 347-359.

Ayish, M. (1992). ‘International Communications in the 1990s: implications for the Third

World’, International Affairs (Royal Institute of International Affairs 1944-), 68(3): 487-510.

Bailey,O., Cammaerts, B. & Carpentier, N. (2007). Understanding alternative media.

Berkshire: McGraw-Hill Education (UK).

Bates, T. (1975). ‘Gramsci and the theory of hegemony’, Journal of the History of Ideas, 36(2):

351-366.

B’Béri, B. & Louw, E. (2011). Afropessimism: a geneanology of discourse. Critical Arts:

South-North Cultural and Media Studies, 25(3): 335-346.

Bennett, W. (2003). ‘New media power: the internet and global activism’, pp. 17-37 in Couldry

& Curran (Eds.). Contesting media power: alternative media in a networked world. Washington

DC: Rowman & Littlefield Publishers.

Benthall, J. (2008). The disaster-media-relief nexus. Anthropology Today, 24(4): 4-5.

Biltereyst, D., Joye, S. & Raeymaeckers, K. (2013, 22 oktoker). Er is geen alternatief voor

alternatieve media. Gevonden via World Wide Web op 22 april 2015:

https://biblio.ugent.be/input/download?func=downloadFile&recordOId=4169…

173892

Blommaert, J. & Bulcaen, C. (2000). 'Critical discourse analysis'. Annual Review of

Anthropology, 29: 447-466.

Boltanski, L. (1999). Distant Suffering: Morality, Media and Politics. Cambridge University

Press.

Cammaerts, B. & Carpentier, N. (2006). ‘Hegemony, democracy, agonism and journalism: an

interview with Chantal Mouffe’, Journalism Studies, 7(6): 964-975.

Carvalho, A. (2008). ‘Media(ted) discourse and society’, Journalism Studies, 9(2): 161-177.

Chouliaraki, L. (2006). Spectatorship of suffering. London: Sage.

Chouliaraki, L. & Fairclough, N. (2001). Discourse in late modernity: rethinking Critical

Discourse Analysis. Edinburgh: University Press.

Clausen, L. (2004). ‘Localizing the global’, Media Culture & Society, 26(1): 25-44.

Colin, L. (1962). Pan-Africanism: a short political guide. New York: Praeger Publishers.

Couldry, N. (2002). ‘Mediation and alternative media, or relocating the centre of media and

communication studies’, Media International Australia, 103(1): 24-31.

Couldry, N. & Curran, J. (2003). Contesting media power: alternative media in a networked

world. Washington DC: Rowman & Littlefield Publishers.

Coyer, K. & Dowmunt, T. (2011). ‘Introduction’, pp. 1-12, in Coyer, Dowmunt & Fountain

(Eds.). The alternative media handbook. London: Routledge.

De Beukelaer, C. (2015). Developing cultural industries: learning from the palimpsest of

practice. Amsterdam: European Cultural Foundation.

Dogra, N. (2014). Representations of Global Poverty: Aid, Development and International

NGOs. New York: I.B. Tauris.

Downing, J. (2000). Radical media: rebellious communication and social movements.

California: Sage Publications.

Downing, J. (2010). Encyclopedia of social movement media. London: Sage.

Eldridge, S. & Lugo-Ocando, J. (2015). ‘Visual journalism and global poverty’, pp. 104-124 in

Lugo-Ocando (Ed.), Blaming the victim. London: Pluto Press.

Escobar, A. (2011). Encountering Development: the Making and Unmaking of the Third World.

New Jersey: Princeton University Press.

Fairclough, N. (2013). Critical Discourse Analysis: the critical study of language. Abingdon:

Routledge.

Fairclough, N., Mulderrig, J. & Wodak, R. (2011). ‘Critical Discourse Analysis’, pp. 357-378

in Van Dijk, T. (Ed.). Discourse studies: a multidisciplinary introduction. London: Sage.

Foucault, M. (1972). The Archaeology of Knowledge. London: Tavistock Publications Limited.

Franks, S. (2010). ‘The neglect of Africa and the power of aid’, The International

Communication Gazette, 72(1): 71-84.

Freedberg, D. (1989). The Power of Images: Studies in the History and Theory of Response.

Chicago: University of Chicago Press.

Galtung J. & Ruge M. (1965). ‘The structure of foreign news: The presentation of the Congo,

Cuba and Cyprus crises in four Norwegian newspapers’, Journal Of Peace Research, 2(1): 64-

90.

Garrett, J. & Schmidt, S. (2011). ‘Reconstituting Pessimistic Discourses’, Critical Arts: South-

Golan, G. (2008). ‘Where in the world is Africa? Predicting coverage of Africa by US television

networks’, The International Communication Gazette, 70(1): 41-57.

Grinker, R., Lubkemann, S. & Steiner, C. (2010). Perspectives on Africa: a reader in culture

history, and representation. Chichester: Wiley-Blackwell.

Gurevitch, M., Levy, M. & Roeh, I. (1991). ‘The global newsroom’, pp. 195-216 in Dahlgren,

P. & Sparks, C. (Eds.). Communication and Citizenship. London: Routledge.

Hall, S. (1997). Representation: cultural representations and signifying practices. London:

Sage.

Hall, S. (2006). ‘The West and the rest: discourse and power’, pp. 165-171 in Andersen, C. &

Maake, R. (Eds.), The Indigenous Experience: Global Perspectives. Toronto: Canadian

Scholars’ Press.

Hansen, A. & Machin, D. (2013). Media & communication research methods. London:

Palgrave MacMillanHarcup, T. (2015). Journalism: principles and practice. London: Sage.

Harcup, T. (2005). ‘”I’m doing this to change the world”: journalism in alternative and

mainstream media’, Journalism Studies, 6(3): 361-374.

Harcup, T. (2003). ‘’The unspoken-said’: the journalism of alternative media’, SAGE Journals,

4(3): 356-376.

Harcup, T. (2015). Asking the readers. London: Routledge.

Harcup, T. & O’Neill, D. (2001). ‘What is news? Galtung & Ruge revisited’, Journalism

Studies, 2(2): 261-280.

Harcup, T. & O’Neill, D. (2009). ‘News values and selectivity’, pp. 161-164 in Hanitzsch, T.

& Wahl-Jogensen, K. (Eds.), The handbook of journalism studies. London: Routledge.

Harindranath, R. (2006). Perspectives in global cultures. New York: Open University Press.North Cultural and Media Studies, 25(3): 423-440.

Harrison, J. (2008). ‘Exploring news values: the ideal and the real’, pp. 61-68 in Chapman, J.

& Kinsey, M. (Eds.), Broadcast journalism: a critical introduction. London: Routledge.

Hudson, G. & Rowlands, S. (2007). The Broadcast Journalism Handbook. London: Pearson

Education Limited.

Hunter-Gault, C. (2006). New news out of Africa: uncovering Africa’s Renaissance. Oxford:

University Press.

Ibelema, M. & Onwudiwe, E. (2003). Afro-optimism: perspectives on Africa’s advances.

London: Praeger Publishers.

Jarosz, L. (1992). ‘Constructing the dark continent: metaphor as geographic representation of

Africa’, Geografiska Annaler. Series B, human geographic, 47(2): 105-115.

Johansson, F. & Westerstahl, J. (1994). ‘Foreign news: news values and ideology’, European

Journal of Communication, 9(1): 71-89.

Joye, S. (2010). Around the world in 8 pages? A longitudinal analysis of international news

coverage in flemish newspapers (1986-2006). Gent: Academia Press.

Joye, S. (2012). ‘Wie is de ander? De representatie van Japan in het Nederlandse

televisieprogramma Wie is de mol? (2010)’, Tijdschrift voor Communicatiewetenschap, 40(3):

212-230.

Kamalipour, Y. & Snow, N. (2004). War, media and propaganda: a global perspective.

Lanham: Rowman & Littlefield.

Kenix, L. (2011). Alternative and mainstream media: the converging spectrum. London:

Bloomsbury Academic.

Lugo-Ocando (Ed.). Blaming the victim. London: Pluto Press.

Lugo-Ocando, J. & Malaolu, P. (2015). ‘Visual journalism and global poverty’, pp. 85-104 in

Lugo-Ocando (Ed.). Blaming the victim. London: Pluto Press.

Machin, D. & Mayr, A. (2012). How to do critical discourse analysis: a multimodal

introduction. London: Sage.

Maeseele, P. & Raeijmaekers, D. (2014). Ideologisch pluralisme in Vlaamse nieuwsmedia: de

Belgische regeringsformatie 2010-2011. Tijdschrift voor de Communicatiewetenschap, 42(2):

145-164.

Mazrui, A. (2005). ‘The Re-invention of Africa: Edward Saïd, V.Y. Mudimbe and Beyond’,

Research in African Literatures, 36(3): 68-82.

Mansell, R. & Nordenstreng, K. (2007). ‘Great media and communication debates: WSIS and

the MacBride report’, The Massachusetts Institute of Technology Information Technologies and

International Development, 3(4): 15-36.

MacBride, S. (1980). Many voices, one world: Towards a new, more just, and more efficient

World Information and Communication Order. Lanham: Rowman & Littlefield Publishers.

McGregor, J. (2002). Restating News Values: Contemporary Criteria for Selecting News,

Geraadpleegd op 1 juli 2015 via World Wide Web:

http://mmc.twitbookclub.org/MMC911/Readings/Week%2003/Judy%20McGregor%20-

%20Final%20Paper.PDF.pdf

Mitchell, W.J.T. (1986). Iconology: image, text, ideology. Chicago: University of Chicago

Press.

MO* Magazine. (n.d.). MO* auteurs, geraadpleegd op 21 april 2016, op http://www.mo.be/

MO* Magazine. (n.d.). Vaak gestelde vragen, geraadpleegd op 21 april 2016, op

http://www.mo.be/

Momoh, A. (2003). ‘Does Pan-Africanism have a future in Africa? In search of the Ideational

basis of Afro-Pessimism’, Afr.J.Polit.Sci, 8(1): 31-57.

Mortelmans, D. (2013). Handboek kwalitatieve onderzoeksmethoden. Leuven: Uitgeverij Acco

Mudimbe, V. (1988). The invention of Africa: gnosis, philosophy, and the order of knowledge.

London: Indiana University Press.

Nothias, T. (2013). Beyond Afro-pessimism? French and British elite press discourse on Africa.

Leeds African Studies Bulletin, 74(1), p. 54-62.

Nothias, T. (2014). ‘‘Rising’, ‘hopeful’, ‘new’: visualizing Africa in the age of globalisation’,

Visual Communication, 13(3): 323-339.

Paterson, C. (2005). ‘News agency dominance in international news on the internet’, pp. 145-

164 in J. Compter, M. Gasher & D. Skinner (eds.), Converging media, diverging politics: a

political economy of news media in the United States and Canada. Oxford: Lexington Books.

Peterson, S. (1979). ‘Foreign news gatekeepers and criteria of newsworthiness’, Journalism

Quarterly, 56(1): 116-125.

Pratt, N. (2005). ‘Hegemony and counter-hegemony in Egypt: advocacy, NGO’s, civil society,

and the state’, pp. 123-150 in N. al-Fattah, S. Hanafi, C. Milani & S. Néfissa (Eds.), NGO’s

and governance in the Arab World. Caïro: The American University in Caïro Press.

Reese, S. & Shoemaker, P. (2013). Mediating the message in the 21st century: a media

sociology perspective. New York: Routledge.

Rieff, D. (1998). ‘In Defense of Afro-Pessimism’, World Policy Journal, 54(4): 10-22.

Rodriguez, C. (2007). ‘Shedding useful notions of alternative media’, Peace Review: A Journal

of Social Injustice, 8(1): 63-68.

Schulz, I. (2007). ‘The journalistic gut feeling: Journalistic doxa, news habitus and orthodox

news values’, Journalism Practice, 1(2): 190-207.

Saïd, E. (1978). Orientalism: Western conceptions of the Orient. London: Routledge & Kegan

Paul.

Schramm, W. (1959). One day in the world’s press: fourteen great newspapers on a day of

crisis. Stanford: Stanford University Press.

Scott, M. (2015). The myth of representations of Africa. London: Routledge.

Servaes, J. & Tonnaer, C. (1992). De nieuwsmarkt. Vorm en inhoud van de internationale

berichtgeving. Groningen: Wolters-Noordhoff.

Shoemaker, P. (2006). ‘News and newsworthiness: A commentary’, Communications, 31(1):

105-111.

Theerasatiankul, N. (2008). Patterns in reporting African conflicts: the case of Darfur.

Colorado: Proquest Information and Learning Company.

Van Aelst, P. & Votquenne, D. (2003). ‘Het buitenlands nieuws: een steeds kleiner venster op

de wereld’. The International Spectator, 7(1): 31-34.

Van Leuven, S. & Joye, S. (2014). Civil society organizations at the gates? A gatekeeping study

of news

making efforts by NGOs and government institutions. International Journal of Press/Politics

19(2) 160–180.

Wallerstein, I. (1974). ‘Dependence in an interdependent world: the limited possibilities of

transformation within the capitalist world economy’. African Studies Review, 17(1): 1-26.

Williams, K. (2011). International journalism. London: Sage Publications.

Wu, D. (2000). ‘Systematic determinants of international news coverage: a comparison of 38

countries’. Journal of Communication, 50(2): 110-130.

Wu, D. (2003). ‘Homogeinity around the world? Comparing the systematic determinants if

international news flow between developed and developing countries.’ International

Communication Gazette, 65(1): 9-24.