Protection Forest governance in East-Kalimantan: inside-out

Lien

Imbrechts

Duurzaam beheer van beschermde bosgebieden: voor bos én mens?

‘Ze praten en zingen met de bomen, de bergen, de rivieren, de dieren en de planten. Het zijn deze mensen die de aarde beschermen.’

Het jaar 2011 werd door de Verenigde Naties uitgeroepen tot het Internationale Jaar van het Bos. Het wereldwijde verdwijnen van bossen, zo stelde de VN, versterkt de opwarming van de aarde en veroorzaakt een verlies aan biodiversiteit. Er is echter nog veel meer aan de hand, want de natuurlijke hulpbronnen, geborgen in die bossen, bieden toekomstzekerheid voor de gehele wereldbevolking. Bovendien is een kwart van die wereldbevolking rechtstreeks afhankelijk van bossen om te kunnen overleven. Duurzaam bosbeheer heeft dus het potentieel om een antwoord te bieden aan een erg brede waaier van problemen: van het beschermen van de aarde en de mensheid tot het bestrijden van armoede. Een speciale nadruk bij duurzaam bosbeheer ligt op het erkennen en betrekken van lokale bosgemeenschappen. Dit gaat samen met het wijdverspreide idee dat deze gemeenschappen ‘van nature’ duurzaam leven en daarbij hun natuurlijke rijkdommen efficiënt beheren op basis van traditionele managementsystemen.

Nochtans werd daar vroeger heel anders over gedacht. Natuurbescherming was lange tijd een exclusieve overheidsaangelegenheid, waarbij mens en natuur strikt van elkaar gescheiden werden. Conservatiegebieden moesten gevrijwaard blijven van alle menselijke activiteiten, wat enkel mogelijk was door zorgvuldige omheining, strenge bewaking en hoge boetes op overtredingen. Hele gemeenschappen werden verplicht te verhuizen en belangrijke bronnen voor inkomsten waren niet langer toegankelijk. Daarnaast werd het systeem uitgehold door illegale activiteiten, corruptie en andere overtredingen. Vandaag zijn miljoenen hectares bos verdwenen, gepaard gaande met een algemene achteruitgang van de boskwaliteit en biodiversiteit.

Door de bomen het bos proberen te zien

In deze thesis worden beschermde bosgebieden in Oost-Kalimantan (Indonesisch Borneo) geanalyseerd als sociale landschappen, waarin zich een meedogenloos spel van macht, klasseverschillen en geldgewin ontvouwt. In deze sociale context zijn bossen even goed onherbergzame plaatsen waar de wet van de sterkste geldt. ‘Overleven’ betekent genoeg te eten hebben, maar ook het verdedigen van landrechten, of in de politieke arena voor de leeuwen gegooid worden. Veel onderzoekers, academici en experten hebben dan ook al lang opgemerkt dat het discours over duurzaam bosbeheer ver verwijderd is van de realiteit ter plaatse. Hoe wordt die kloof dan overbrugd? Het antwoord op die centrale vraag wordt gezocht aan de hand van etnografisch onderzoek, een genaeologie van de conflicten en een literatuurstudie gebaseerd op kritische antropologie.

Het verhaal begint in Mului, een kleine, traditionele gemeenschap die via een ontwikkelingsprogramma van de overheid ‘per ongeluk’ terechtkwam binnen de grenzen van het Gunung Lumut Beschermd Bosgebied in het district van Paser. Een deel van dat gebied is het land van hun voorouders, en de traditie wil dat de gemeenschap dat land beschermt tot het einde der tijden. Deze attitude werd lang honend weggelachen, tot het dorpje opeens in de spotlights werd gezet door onderzoekers en ngo’s. Mului’s koppigheid was niet langer synoniem met onwil of achterlijkheid, maar met dapperheid en standvastigheid. Voor het eerst durfde het dorpje dan ook te hopen dat de voorouderlijke bossen door de overheid officieel erkend zouden worden, nadat het dit recht jarenlang ontzegd was.

Maar er is ook Swan Slutung, een naburig transmigratiedorp waarin de overheid mensen vanuit alle uithoeken van het land bijeenbracht. Het ontwikkelingsproject liep echter faliekant verkeerd af en de transmigranten ondervonden aan den lijve dat het beloofde land zich toch niet bij Gunung Lumut bleek te bevinden. Rantau Buta – een dorpje helemaal aan de andere kant van het bos – draagt traditie evengoed hoog in het vaandel, maar ze verstoppen niet dat ze commercieel ingesteld zijn. Achterlijk zijn ze nooit geweest en ze zijn ook niet van plan het te worden. De overheid moet er dus maar voor zorgen dat er een gepaste infrastructuur komt zodat het gemeenschapje zich terdege kan ontwikkelen. Dan kunnen zij er verder voor zorgen dat Gunung Lumut gevrijwaard blijft van indringers, zoals ze dat altijd hebben gedaan.

De toekomst van Gunung Lumut blijft echter onzeker en dat is vooral door onduidelijkheden binnen en tussen regeringen. Nadat de houtindustrie in elkaar stuikte, werd ontdekt dat er nog andere rijkdommen in het bos te vinden zijn. In de gangen van de districtsoverheid wordt gefluisterd dat het ministerie van Bosbouw het gebied wil openstellen voor exploitatie. Naar ’t schijnt zitten de bergen er vol goud.

Sungai Wain is een ander gebied gelegen in de stad Balikpapan op een honderdtal kilometer van Gunung Lumut. Na rampzalige bosbranden aan het eind van de jaren 90, sloegen een bende onderzoekers, ngo’s en het stadsbestuur de handen in elkaar om een duurzaam bestuur op poten te zetten. Het werd een schoolvoorbeeld van bosbeheer. Toch is ook dat verhaal niet alleen rozengeur en maneschijn. Sungai Wain is stevig verankerd in de lokale politiek, maar daar wordt op andere beleidsniveaus – zoals de provinciale of nationale overheden – weinig belang aan gehecht. De grootste bedreigingen voor het gebied komen dan ook van buitenaf, zoals de constructie van een provinciale snelweg of de conflicten tussen verschillende ministeries en departementen. Balikpapan weet zich in die turbulente strijd te weren door een ‘groene’ sociale identiteit te creëren waarin voor Sungai Wain een hoofdrol is weggelegd. Op die manier slaagt de stad erin zich sterker te positioneren tegenover haar tegenstanders, zonder openlijk de oorlog te moeten verklaren.

Boompje groot, plantertje dood

Veel conflicten in de arena’s van Sungai Wain en Gunung Lumut kunnen verklaard en geduid worden vanuit de geschiedenis. Belangrijke elementen zijn de Nederlandse kolonisatie, het autoritaire regime van Soeharto’s Nieuwe Orde en de chaos na de Reformatie. De rol van het kapitalisme doorheen die geschiedenis is niet te negeren, maar het wordt snel duidelijk dat geld alleen niet alles bepaalt. Elke vorm van bestuur, ook die in het bos, is ondenkbaar zonder de betrokkenheid van de regering. Zelfs al wordt ze bekritiseerd en geminacht, de regering is een onmiskenbaar feit, een conditio sine qua non. Die regering heeft nochtans geen vaste vorm en is zelf een sociaal landschap dat onderworpen is aan een eindeloze dynamiek en onophoudelijke verandering. Voor eenieder die zich in het strijdgewoel wil begeven is er dan ook maar één advies: kies een duidelijk doel, verlies dat nooit niet uit het oog en heb vooral geen al te grote verwachtingen. En zet jezelf schrap, want het bos is meedogenloos.

Bibliografie

* All maps were provided by Yuli Nugroho, TBI Indonesia, unless mentioned otherwise.

Acciaioli, G. (2001) '‘Archipelagic culture' as an exclusionary government discourse in Indonesia', in The Asia Pacific Journal of Anthropology, vol. 2:1, pp. 1-23.
Acciaioli, G. (2009) Social Capital and Resource Governance in Indonesia: Conservation Districts and Subdistricts in Sulawesi and Kalimantan. Crawley: Anthropology and Sociology Dept, University of Western Australia [Research Proposal Title].
Adnan, H., Hakim, S., Jafar, A. and Suprihatin (2002) The Whispering Game: Study of Information Flow and Dynamics of Stakeholders in Forest Management in Pasir District, East Kalimantan Province. Internal CIFOR Report. Bogor: CIFOR.
Agrawal, A. & Gibson, C. (1999) ‘Enchantment and Disenchantment: The Role of Community in Natural Resource Conservation’ in World Development, vol. 27:4, pp. 629-649.
Agrawal, A. (2001) ‘Common property institutions and sustainable governance of resources’, in World Development, vol. 29, pp. 1649-1672.
Anderson, B. (1991) Imagined communities: reflections on the origins and spread of nationalism. London: Verso [revised edition].
Appadurai, A. (1986) ‘Introduction: commodities and the politics of value’, in Appadurai, A. (ed.) The Social Life of Things: Commodities in cultural perspective. New York: Cambridge University Press, pp. 3-63.
Appiah-Opoku, S. (2005). The Need for Indigenous Knowledge in Environmental Impact Assessment. Lampeter, Ceredigion, Wales: The Edwin Mellen Press.
Badan Pengelola Hutan Lindung Sungai Wain dan DAS Manggar (2009) Permata Hijau Di Garis Khatulistiwa. Balikpapan.
Sungai Wain.org (Badan Pengelola Hutan Lindung Sungai Wain dan DAS Manggar) (2011) Hutan Lindung Sungai Wain, via [website] http://sungaiwain.org/ [last accessed on 2011-01-18].
Bakker, L. (2009) Who Owns the Land? Looking for Law and Power in Reformasi East Kalimantan. Nijmegen: Radboud Universiteit Nijmegen [PhD Dissertation].
Bakker, L., Nooteboom, G. & Rutten, R. (2010) ‘Localities of Value: Ambiguous Access to Land and Water in Southeast Asia’, in Asian Journal of Social Science, vol. 38, pp. 165-169.
Balikpapan, Pemerintah Kota (2008) ‘Sejarah Asal-usul Nama Kota Balikpapan’ via [website] http://www.balikpapan.go.id/
index.php?option=com_balikpapan&task=sejarah [last accessed on 2011-07-27].
Barr, C. (1998) ‘Bob Hasan, the Rise of Apkindo, and the Shifting Dynamics of Control in Indonesia's Timber Sector’, in Indonesia, vol. 650, pp. 1-36.
Barr, C., Wollenberg, E., Limberg, G., Anau, N., Iwan, R., Sudana, M., Moeliono, M. and Djogo, T. (2001) The Impacts of Decentralisation on Forests and Forest-Dependent Communities in Malinau District, East Kalimantan. Bogor: CIFOR.
Barr, C., Resosudarmo, I., Dermawan, A. and McCarthy, J. (eds) with Moeliono, M. and Setiono, B. (2006) Decentralization of Forest Administration in Indonesia: Implications for Forest Sustainability, Economic Development and Community Livelihoods. Bogor: CIFOR.
Baudrillard, J. (1981) Simulacres et simulation. Paris: Editions Galilée.
Bertrand, R. (2007) ‘La «politique éthique» des Pays-Bas à Java (1901-1926)’, in Vingtième Siècle. Revue d'histoire, vol. 93, pp. 115-138.
Biezeveld, R. (2009) ‘Discourse Shopping in a Dispute over Land in Rural Indonesia’, in Ethnology, Vol. 43:2, pp. 137-154.
Boas, F. (1920) ‘The Methods of Ethnology’ [from American Anthropologist, vol. 22:4] in Robben, A. & Sluka, J. (2007) Ethnographic Fieldwork. An Anthropological Reader. Malden, Oxford & Carlton: Blackwell Publishing.
Bottero, W. (2004) ‘Class Identities and the Identity of Class’, in Sociology, vol. 38: 985, pp. 985-1003.
Cleary, D. (2008) ‘Biodiversity conservation in Borneo and the threat of large scale disturbance events’, in Persoon, G. & Osseweijer, M. (eds.) Reflections on the Heart of Borneo. Wageningen: Tropenbos International.
Colfer, C. (2005) The complex forest: communities, uncertainty, and adaptive collaborative management. Washington, DCWashington, DC / Bogor: Resources for the Future / CIFOR.
De Saussure, F. (1989). Cours de linguistique générale. Wiesbaden : Harrassowitz.
Falah, F., Noorcahyati & Hadiwibowo (2007) ‘Kajian Kelembagaan Pengelolaan Hutan Lindung Sungai Wain (Study on Sungai Wain Protection Forest Management Institution)’, in Info Hutan, vol. IV:4.
Ferguson, J. (1994) The Anti-Politics Machine: "Development", Depoliticization, and Bureaucratic Power in Lesotho. Minneapolis: University of Minnesota Press.
Foucault, M. (1979) The History of Sexuality, vol. 1. An Introduction. London: Allen Lane.
Fredriksson, G. (2002) ‘Extinguishing the 1998 forest fires and subsequent coal fires in the Sungai Wain Protection Forest, East Kalimantan, Indonesia’, in Moore, P., Ganz, D., Cheng Tan, L., Enters, T. & Durst, P. (eds.) Communities in Flames: Proceedings of an International Conference on Community Involvement in Fire Management. Bangkok: Food and Agriculture Organization of the United Nations - Regional Office for Asia and the Pacific.
Fredriksson, G. & de Kam, M. (1999) Strategic plan for the conservation of the Sungai Wain protection forest, East Kalimantan. Balikpapan: The International Ministry of Forestry and Estate Crops & Tropenbos Kalimantan Project, Wanariset Samboja.
Galizia, M. (1996) ‘Village institutions after the law n° 5/1979 on village administration. The case of Rejang-Lebong in South-Western Sumatra’, in Archipel, vol. 51, pp. 135-160.
Gimon, C. A. (1996-2001) Sejarah Indonesia: an Online Timeline of Indonesian History, via [website] http://www. gimonca.
com/sejarah/sejarah.shtml [last accessed on 2011-03-01].
Gunarso, P. (2009) Nature Conservation in Indonesia in the 21st Century: Can Decentralisation Work? Germany: LAP Lambert Academic Publishing.
Gupta, A. & Ferguson, J. (1992) ‘Beyond ‘culture’: Space, Identity, and the Politics of Difference’, in Cultural Anthropology, vol.7:1, pp. 6-23.
Hakim, S. (2001) Report ACM PAR Paser, May-July 2001. Internal Report. Bogor: CIFOR.
Hardin, G. (1968) ‘The Tragedy of the Commons’, in Science, vol. 162, pp. 1243-1248.
Henley, D. (2008) ‘Natural Resource Management: Historical
Lessons from Indonesia’ in Human Ecology, vol. 36, pp. 273–290.
Heynen, N. & Robbins, P. (2005) ‘The neoliberalization of nature: Governance, privatization and valuation’, in Capitalism Nature Socialism, vol. 16:1, pp. 5-8.
Hunt, A. & Wickham, G (1994) Foucault and Law: towards a sociology of law as governance. London: Pluto Press.
Indonesian Forest Climate Alliance (IFCA) (2008) Reducing Enissions from Deforestation and Forest Degradation in Indonesia: IFCA Consolidation Report. Indonesia: Forestry Research and Development Agency (FORDA), Ministry of Forestry of the Republic of Indonesia.
Jakarta Post, The (2011) Govt allows mining in protected forests. By Adianto P. Simamora (May 25, 2011).
Jessup, T. C. & Peluso, N. L. (1985) ‘Minor forest products as common property resources in East Kalimantan, Indonesia’, in Proceedings of the conference on common property resource management: April 21–26, 1985. Washington DC: National Academy Press.
Knapen, H. (2001) Forests of Fortune? The environmental history of Southeast Borneo, 1600-1880. Leiden: KITLV Press [PhD dissertation].
Kopytoff, I. (1986) ‘The cultural biography of things: commoditization as process’, in Appadurai, A. (ed.), The social life of things: commodities in cultural perspective. Cambridge: Cambridge University Press, pp. 64-94.
Lemke, T. (2000) ‘Foucault, Governmentality, and Critique’,
paper presented at the Rethinking Marxism Conference, University of Amherst (MA), September 21-24, 2000.
Li, T. (1999) ‘Compromising Power: Development, Culture, and Rule in Indonesia’ in Cultural Anthropology, vol. 14:3, pp. 295-322.
Li, T. (2000) ‘Articulating Indigenous Identity in Indonesia: Resource Politics and the Tribal Slot’, in Comparative Studies in Society and History, vol. 42:1, pp. 149-179.
Li, T. (2001) ‘Agrarian Differentiation and the Limits of Natural Resource Management in Upland Southeast Asia’ in 1DS Bulletin, vol. 32:4, pp. 88-94.
Li, T. (2003) ‘Situating Resource Struggles: Concepts for Empirical Analysis’ in Economic and Political Weekly, 2003.38:48, pp. 5120-5128.
Li, T. (2007a) ‘Practices of assemblage and community forest management’, in Economy and Society, vol. 36:2, pp. 263- 293
Li, T. (2007b) The Will to Improve. Governmentality, Development and the Practice of Politics. Durham: Duke University Press.
Lindblad, T. (1989) ‘Economic Aspects of the Dutch Expansion in Indonesia, 1870-1914’ in Modern Asian Studies, vol. 23:1, pp. 1-24.
Magenda, B. (1991) East Kalimantan: The Decline of a Commercial Aristocracy. Singapore: Equinox Publishing [reprint].
Marcus, G. (1995) ‘Ethnography in/of the World System. The Emergence of Multi-Sited Ethnography’, in Annual Review of Anthropology, vol. 24, pp. 95-117.
Matsui, K. (2003) ‘Decentralization in Nation State Building of Indonesia’ in IDE Research Paper, no. 2, Institute of Developing Economies (IDE-JETRO).
McCarthy, J. (2000) ‘The Changing Regime: Forest Property and Reformasi in Indonesia’, in Development and Change, vol. 31, pp. 91-129.
Moeliono, M., Wollenberg, E. & Limberg, G. (Eds.) (2009) The decentralization of forest governance. Politics, economics and the fight for control of forests in Indonesian Borneo. London & Sterling, VA: Earthscan.
Muller, K. (1992) Indonesian Borneo Kalimantan: Periplus Travel Guides. Singapore: Periplus Editions (HK).
Murniati, Padmanaba, M., Basuki, I. and van der Ploeg, J. (2006) Gunung Lumut Biodiversity Assessment Socio-Economic Study: How Important Forest and Landscape Resource
for Community Living In and Around Gunung Lumut Protection Forest? Final Report. Balikpapan: Tropenbos International Indonesia (MoF – Tropenbos Kalimantan Programme).
Pannel, S. and von Benda-Beckmann, F. (1998) Old world places, new world problems: Exploring resource management issues in Eastern Indonesia. Canberra: Centre for Resource and Environmental Studies, Australian National University.
Peluso, N. (1983) Markets and Merchants: The Forest Products Trade of East Kalimantan in Historical Perspective. Cornell University [Master thesis].
Peluso, N. (1995) ‘Whose Woods are These? Counter-Mapping Forest Territories in Kalimantan, Indonesia’ in Antipode, vol. 27:4, pp. 383-406.
Reay, D. (1997) ‘Feminist Theory, Habitus, and Social Class: Disrupting Notions of Classlessness’, in Women’s Studies International Forum, vol. 20:2, pp. 225–33.
Richards, P. (1993) ‘Cultivation: knowledge or performance?’ in Hobart, M. (1993) An Anthropological Critique of Development. The Growth of Ignorance. London & New York: Routledge.
Rose, N. (1999) Powers of Freedom: Reframing Political Thought. Cambridge: Cambridge University Press.
Rose, N., O’Malley, P. & Valverde, M. (2006) ‘Governmentality’, in Annual Reviews Law Soc. Sci, vol. 2:1, pp.83–104.
Savage, M. (2000) Class Analysis and Social Transformation. Oxford: Oxford University Press.
Slik, F., Hovenkamp, P., Iqbal, M., Raes, N. (2007) ‘Structure, plant species diversity and plant species composition of the Gunung Lumut Protection Forest’ in de Iongh, H., Persoon, G. and Kustiawan, W. (eds) Options for Biodiversity Conservation and Sustainable Use in Lowland Forests of Southeast Borneo. Proceedings of a workshop organized on 19 May 2006 in Leiden, The Netherlands. Leiden: Tropenbos International / CML.
Taylor, M. (1982) Community, Anarchy and Liberty. Cambridge: Cambridge University Press.
TBI Indonesia (n.d.) Biodiversity Assessment. Gunung Lumut Protection Forest. Balikpapan: Tropenbos International Indonesia Programme.
Tsing, A. (1993) In the realm of the diamond queen: marginality in an out-of-the-way place. Princeton: Princeton University Press.
Tsing, A (2000) ‘Inside the Economy of Appearances’, in Public Culture, vol. 12:1, pp. 115-144.
Tsing, A. (2003) ‘Natural Resources and Capitalist Frontiers’, in Economic and Political Weekly, vol. 38:48, pp. 5100-5106.
United Nations (UN) (2011) ‘Resolution 61/193. International Year of Forests, 2011’ via [website] http://www.un.org/en/events/ iyof2011/ resolution.shtml [last accessed 2011-03-31].
van der Ploeg, J. & Persoon, G. (2007) ‘A socio economic survey in the Gunung Lumut forest area’, in de Iongh, H., Persoon, G. & Kustiawan, W. (Eds.), Options for biodiversity conservation and sustainable use in lowland forests of Southeast Borneo, pp. 109-152. Leiden: Tropenbos International/CML/UNMUL.
Winchester, S. (2003) Krakatoa. New York: Harper Perennial.
Yuwati, T.W. (2010) Research Proposal: Integrating Local Land Use System in Collaborative Management of Protected Areas. Banjarbaru & Balikpapan: FORDA & Tropenbos International Indonesia Programme.