SCHADUWSCHERMEN

BERT

VISSERS

Jeroen

Laureyns
Esther

Venrooy

Schaduwschermen

...mais j’ai attendu dans la cour sous un platane... A. Camus, l’Etranger.

Elk product dat onze maatschappij voortbrengt is de moeite waard om over na te denken. Van de meest banale stationsroman, de kledij van Barbie en Ken, de affiches waar we onze wereld mee behangen tot en met de films die we bekijken, het zijn allemaal ‘cultuurproducten’ van de maatschappij waarin we leven. Het is duidelijk dat voor velen onder ons deze cultuurproducten ons niets kunnen bijleren in de wijze waarop we ons leven leiden en invullen. Ze zijn er gewoon, om ons te plezieren, te behagen. Maar niets is minder waar. Elk cultuurproduct, hoe banaal het ook mag lijken ‘vertelt ons iets fundamenteels over het leven zelf’. Het kan ons iets bijleren over hoe we in het leven staan en hoe we ons gedragen in een wereld die steeds sneller ‘lijkt vooruit te springen’. Alleen door stil te staan bij de cultuurproducten die ons omringen kunnen we onze wereld ‘kritisch bevragen en nieuwe antwoorden formuleren.’ Het is maar de vraag of we er voldoende tijd en energie willen in investeren om dat fundamenteel verhaal te lezen en te begrijpen. Dat is de meest oprechte, en tevens de minst gestelde vraag vandaag de dag die Bert Vissers in zijn thesis ‘Schaduwschermen’ naar voor schuift.

In zijn thesis, ‘Schaduwschermen’, zet Bert Vissers het fileermes op onze samenleving en toont hij aan dat we eerst en vooral onze ogen moeten openen voor de realiteit waarin we leven. Aan de basis van die vraag ligt de stelling dat het noodzakelijk is om de komende generaties voldoende ‘culturele weerbaarheid’ mee te geven om haar eigen dromen te realiseren. De culturele vorming die we de komende generaties zullen meegeven is daarbij van groot belang als we een wereld willen ‘ontwerpen’ waarin we ons (nog) thuisvoelen. Door gebruik te maken van persoonlijke ervaringen en een opmerkelijke literatuurkeuze slaagt de schrijver er in om ons bij momenten ‘ongemakkelijk’ te laten voelen in ons eigen huis. Maar deze thesis is tevens een document dat wil verrijken, dat het debat wil aangaan met een wereld die soms ‘onverschillig’ is, of althans lijkt te zijn als men over Cultuur spreekt. Het is de verdienste van deze thesis dat een discours wordt uitgebouwd dat boeiend, verrijkend en verfrissend is.

Willen we onze wereld beter begrijpen is het noodzakelijk om haar in eerste instantie te leren ‘lezen.’ Concreet wil dit zeggen: je verantwoordelijkheid opnemen en (h)erkennen dat de samenleving waarin je leeft de jouwe is. Het feit dat onze samenleving wordt gedomineerd door beelden is geen reden om wantrouwig te staan ten aanzien van die maatschappij. Integendeel, het is een stimulans om ‘stil te staan’ bij die beelden en er op in te gaan, in discussie mee te treden. Het is al te makkelijk om je te laten verleiden tot een eenvoudig discours van ‘slachtofferschap’. We zijn niet de slachtoffers van een ‘gemene’ consumptiemaatschappij die ons wordt opgedrongen door een ‘duistere ander’. We zijn maar slachtoffers van een kapitalistische consumptiemaatschappij (inclusief haar beeldconsumptie) als we dat willen zijn. Alleen wie slachtoffer wil zijn, zal dat worden. En ook daarover zal hij/ zij zich beklagen!

Voor Bert Vissers is het duidelijk: de wereld waarin we leven is de ‘onze’ en het is aan ons - en niet aan anderen - om hem beter te maken. Het beeld kan ons daarin bijstaan, helpen, ja zelfs, iets fundamenteels leren.

‘Schaduwschermen’ is in de eerste plaats een ‘psychologische lezing’ van de maatschappij waarin we leven. Vertrekkende vanuit de hedendaagse film, architectuur, literatuur en filosofie is de schrijver op zoek gegaan naar ‘het beeld van zijn samenleving’. Films als Borat, Inland Empire, Good Night and Good Luck, de architectuur van Le Corbusier, Toyo Ito en Norman Foster en de filosofie van Jacques Lacan, Slavoj Žižek en Peter Sloterdijk zijn maar enkele van de bronnen die Bert Vissers heeft gepoogd te verzoenen. Een moeilijke oefening waar hij niet steeds voor 100% in geslaagd is. En dat is zo erg nog niet. Schaduwschermen is in eerste instantie een poging tot ‘kritisch denken’ en wil geen antwoord zijn op een academische vraagstelling. Deze thesis handelt niet over een exacte wetenschap, dit is cultuurfilosofie. Tot spijt van wie het benijdt. En laat het nu net dat zijn dat volgens de schrijver alle aandacht verdient in onze hedendaagse samenleving. Een samenleving die enkel en alleen functioneert op rationaliteit en functionaliteit is er geen waarin hij leven wil. Een samenleving moet in de eerste plaats menselijk zijn anders overleeft ze zichzelf niet. En om die strijd dagelijks aan te gaan hebben we nood aan een diepgaande ‘zelfreflectie’ van die samenleving. Die ‘zelfreflectie voor de wereld waarin we leven’ die zo sterk benadrukt wordt is ook rigoureus toegepast op de eigen tekst wat het geheel geloofwaardig en overtuigend maakt. Aan de hand van 4 hoofdstukken (ON-ruimte/ ON-stijl/ ON-films/ ON-mogelijk) schets ‘Schaduwschermen’ een beeld van een veranderende samenleving en de mechanismen die haar drijven. Op een bevlogen en tegelijkertijd overdachte manier zet de schrijver ons aan om ‘verder te denken’ en ons in te schakelen in de beeldcultuur van onze samenleving, om er in discussie mee te treden. En het is niet in het minst dankzij de persoonlijke invalshoek van deze tekst dat de schrijver ons nog kan overtuigen ook.

‘Schaduwschermen’ wil in de eerste plaats aanzetten om na te denken over de samenleving van vandaag en de toekomst van morgen. Het is een ‘vlugschrift’ om stil te staan en na te denken (onder Camus’ plataan bijvoorbeeld) over de weg die we morgen willen bewandelen en overmorgen zullen inslaan. Het is een traktaat van liefde aan de wereld waarin we leven en waarvan de schrijver zegt: ‘ik alleen maar kan hopen dat anderen met mij aan die lokroep niet kunnen ontkomen.’

Bibliografie

bibliografie (in order of appearence) Vande Veire, F., Neem en eet, dit is je lichaam. Fascinatie en intimidatie in de hedendaagse cultuur, Amsterdam, Sun, 2005, p.372. Žižek,S., Schuins beziend. Jacques Lacan geïntroduceerd vanuit de populaire cultuur., Amsterdam, Boom, 1996, p.246. De Botton, A., De architectuur van het geluk, Amsterdam—Antwerpen, Atlas, 2006, p.306. Vidler, A., The Architectural uncanny. essays in the modern unhomely, MIT—press, Massachusetts, 1992, p.228. Sloterdijk, P., Sferen/ Arken, stadsmuren, wereldgrenzen, immuunsystemen Over de ontologie van de ommuurde ruimte, Amsterdam, Boom, 2003, p.580-622. Žižek, S. & Daly, G., De Politiek van het Genot, Kapellen, Pelckmans, 2005, p.200. Vidler, A., Warped Space., Cambridge, Mass. MIT Press, 2000, p.98-109. (p300) Marcuse, H., De Eéndimensionale mens: studies over de hoogindustriële samenleving., Bussum, Paul Brandt, 1971, p.280. Hughes, R., de klaagcultuur, Leuven, Balans/Kritak, 1994, p.189. De Martelaere, P., Wereldvreemdheid., Amsterdam, Meulenhoff, 2000, p.159. De Martelaere, P., Taoïsme de weg om niet te volgen, Amsterdam, Ambo, 2006, p.175. Hadot. P., Plotin ou la simplicité du régard., Paris, Études Augustiennes, 1989, p.183. De Cauter, L., De Capsulaire Beschaving. Rotterdam, NAi Uitgevers, 2005, p207. Merleau-Ponty, M., De wereld waarnemen., Boom, Amsterdam, 2003, p.88. Hadot. P., Plotin ou la simplicité du régard., Études Augustiennes, Paris, 1989, p.183. Geldof, K., & Laermans, R. (Red.),. Sluipwegen van het denken. Over Michel de Certeau., Nijmegen, Sun, 1999, p.208. Adorno, T.W., Filosofie van de nieuwe Muziek, Nijmegen, Sun, 1969, p.208. Hughes, R., De Klaag cultuur (The culture of Complaint)., Kritak, Leuven, 1994, pg.184. Decorte, J., Raak me niet aan, Kappellen, Pelckmans, 2001, p.230. Coetzee, J.M., Portret van een Jongeman, Amsterdam, Cossee, 2002, p.208. Alain-Fournier., Le Grand Maulnes, Amsterdam, Atheneum—Polak &Van Gennep, 2004, p.275. Conan-Doyle, A., The Hound of the Baskervilles., J.M.Dent & Sons LTD, London, 1982, p.168. Houellebecq, M., Mogelijkheid van een eiland., Amsterdam, De Arbeiderspers, 2005, p.420. Elsschot, W., Kaas., Amsterdam, Athenaeum - Polak en van Gennep, 2003, p.183. Kafka, F., Het Proces, Amsterdam, Athenaeum - Polak en van Gennep, 2004, p.292. Kafka, F., De gedaanteverwisseling, (Verzameld werk), Amsterdam, Querido, 1992, p.715-755. De Pauw, J., Werk, Antwerpen-Baarn, Houtekiet, 2001, p.409. Benjamin, W., stadsgezichten, Utrecht, Veen, 1990, Internetbronnen & teksten Kitch, http://en.wikipedia.org/wiki/Kitch, 31 november 2006. External Relations, http://ec.europa.eu/comm/external_relations/kazakhstan/in tro/index.htm#pol, 18 december 2006. Astana & kritiek, http://nl.wikipedia.org/wiki/Astana_%28stad%29, 14 december 2006. (Zie Afb.) Astana , http://news.bbc.co.uk/2/hi/asia-pacific/6165267.stm, 14 december 2006. Brasilia, http://nl.wikipedia.org/wiki/Brasilia, 20 december 2006. (Zie Afb.) Niemeyer, http://nl.wikipedia.org/wiki/Oscar_Niemeyer, 20 december 2006. Khan Shatyr, http://www.khanshatyr.com, 12 december, 2006. La Ville Contemporaine, http://www.fondationlecorbusier.asso.fr/fondationlc_ us.htm, 20 december, 2006. (Zie Afb.) La Ville Contemporaine, http://www.ecosensual.net/drm/ideas/LeCorbusier1.jpg, 20 december, 2006. (Zie Afb.) Le Corbusier, http://nl.wikipedia.org/wiki/Le_Corbusier, 20 december, 2006. Khadak, Movie still, http://www.cfwb.be/AV/KIOSK/GIF/product/Khadat2.jpg. 18 maart 2007. Chrystal Palace, http://www.victorianstation.com/palace.html, 8 januari 2007. Chrystal Palace, http://en.wikipedia.org/wiki/The_Crystal_Palace, 8 januari 2007. Chrystal Palace, http://www.iath.virginia.edu/london/model/, 8 januari 2007. (Zie afb.) Bruno Taut, http://en.wikipedia.org/wiki/Bruno_Taut, 8 januari 2007. (Zie afb.) Jaros, M., http://attainable-utopias.org/tiki/tiki-index.php?page=SpaceWarps, 3 maart 2007. Rowe and Slutzky, http://www.designwritingresearch.org/experimental_design/rea dings/rowe.html, 10 januari 2007. Michael Graves, http://www.michaelgraves.com/, 10 januari 2007. (Zie afb.) Bibliotheque Nationale, http://fr.wikipedia.org/wiki/Bibliothèque_nationale_de_ France, 12 januari 2007. (Zie afb.) I.M. Pei, http://www.greatbuildings.com/buildings/Pyramide_du_Louvre.html, 12 januari 2007. (Zie afb.) Belgacom Torens, http://nl.wikipedia.org/wiki/Wolkenkrabber, 16 november 2006. (Zie afb.) Bank ING, http://www.antwerpen.be/eCache/FRB/517.cmVjPTU1ODQ.html, 16 november 2006. (Zie afb.) Liste complète des tours Bruxelloises, http://www.skyscrapercity.com/show- thread.php?t=320054, 16 maart 2007. Palace of Peace and Reconciliation, http://www.fosterandpartners.com/Pro- jects/1322/Default.aspx , 31 maart 2007. (Zie afb.) Palace of Peace and Reconciliation http://archinect.com/news/article. php?id=43836_0_24_0_C, 31 maart 2007. Forum, http://www.archinect.com/forum/threads.php?id=43557_0_42_0_C, 16 maart 2007. Ministerie van Communicatie, http://nl.wikipedia.org/wiki/Astana_%28stad%29, 31 maart 2007. (Zie afb.) Ministerie van binnenlandse zaken, http://www.metametrics.com/images/astana1.jpg, 31 maart 2007. (Zie afb.) Transparantie en translucide, http://en.wikipedia.org/wiki/Translucency, 18 januari 2007. L’espace indicible, http://www.gsd.harvard.edu/research/publications/hdm/back/ 15naegele.html, 18 januari 2007. Toyo Ito, http://www.bencore.it/im/realizzazioni/brugge1.jpg, 18 januari 2007. (Zie afb.) Toyo Ito, http://www.east-asia-architecture.org/aotm/index.html, 18 januari 2007. (Zie afb.) Anish Kapoor, http://en.wikipedia.org/wiki/Anish_Kapoor, 17 januari 2007. (Zie afb.) David Lynch, http://www.davidlynch.com/, 8 februari 2007.(Zie afb.) Man With the Movie Camera, http://en.wikipedia.org/wiki/Man_with_the_Movie_Ca mera, 3 februari 2007. (Zie Afb.) Babel., http://www.otrocine.com/wp-content/images/200701/babel.jpg, 2 februari 2007. (Zie afb.) Metropolis., http://filmarkivet.dimag.no/uploaded_images/metropolis-720571.jpg, 5 februari 2007. (Zie afb.) Le Corbusier, http://lecorbusier.ville-firminy.fr., 22 november 2006. (Zie afb.) Ichi The Killer., http://en.wikipedia.org/wiki/Image:Ichi_the_Killer_Dvdcover.jpg, 24 november 2006. (Zie afb.) Japanse Cinema, http://www.knack.be/cmp/29/6/475/JAPANSE-CINEMA-_article. html, 24 november 2006. Toyo Ito, http://en.wikipedia.org/wiki/Toyo_Ito, 24 november 2006. Toyo Ito , http://fra.archinform.net/arch/1151.htm?scrwdt=1024, 24 november 2006. (Zie afbeeldingen.) Walinkg Man, http://www.univie.ac.at/cga/art/giacometti.jpg., 24 november 2006. Das Kabinett des Doktor Caligari, http://www.imdb.com/title/tt0010323/, 7 maart 2007. (Zie Afb.) Algol., http://www.filmportal.de/, 7 maart 2007. (Zie Afb.) Bijlmermeer, http://www.iisg.nl/volksahuisvesting/p29.html, 3januari 2007. Belgacom Torens, http://nl.wikipedia.org/wiki/Wolkenkrabber, 16 november 2006. Edward R. Murrow, http://www.coutant.org/murrow77.jpg, 17 maart 2007. schuins beziend+bespreking, http://www.icce.rug.nl/~soundscapes/VOLUME02/Hitchcock_en_Lacan.shtml Alfred Hitchcock and Lacan, 17 januari 2007. Žižek, http://www.lacan.com/zizekchro1.htm, Slavoj Žižek: Philosophy- Key Ideas, 12 januari 2006. Ego-Psychology, http://en.wikipedia.org/wiki/Ego_psychology, Ego-Psychology, 3 oktober 2006. Žižek, http://home.scarlet.be/ericrosseel/Slavoj%20Zizek.htm, Welkom in de stad van de Schijn: over vooruitgang en vermenselijking., 24 januari 2006. Žižek, http://66.102.9.104/search?q=cache:nmONCuZEjsQJ:www.groene.nl/1995/05_3…, Het obscene Geheim, 24 februari 2006. Žižek and Alain Badiou, http://www.egs.edu/faculty/zizek/zizek-psychoanalysis-in-post-marxism.h…, Psychoanalysis and Post-Marxism: The case of Alain Badiou, 28 oktober 2006. The Real, http://www.anu.edu.au/HRC/first_and_last/works/realer.htm, Realer than Real: The Simulacrum according to Deleuze and Guattari, 13 oktober 2006. Kunst en Wetenschap, http://kunstenwetenschap.be/articles/tag/cultuurfilosofie., 20 september 2006. artikels Altijd zomer in de stad onder de tent., De Morgen, 12 december 2006, p.36. De Cordier, B., Enkele culturele lessen uit de Borat rage, De Standaard, 17 november 2006. (Zie Bijlage.) Van Synghel, K., Don Quichote in Brussel, De Standaard, 27 maart 2007, p.28. (Zie Bijlage.) Bavo., AS mediatijdschrift #176., Dilbeek, Paulus., 2005, Het spookbeeld van de avant-garde: Hedendaagse herneming van het programma van subversie in de hedendaagse cultuur, (Reader Kunstactualiteit 2BBK, p.4-7). Van Synghel, K., Vanzelfsprekend Hedendaags., De Standaard, 12 december 2006. (Zie Bijlage.) Van Der Speeten, G., Sloop Ito-paviljoen is kwestie van weken., De Standaard, 16 januari 2007. (Zie Bijlage.) Van Synghel, K., De kunst van het verdwijnen., De Standaard, 16 januari 2007. (Zie Bijlage.) Van Der Speeten, G., Toyo Ito zag zijn paviljoen liever blijven., De Standaard, 18 januari 2007. (Zie Bijlage.) Van Der Speeten, G., Paviljoen van het hart., De Standaard, 31 januari 2007. (Zie Bijlage.) Van den Abeele, A., Er zijn dringender zaken in Brugge., De Standaard, 1 februari 2007. (Zie Bijlage.) Caron, B., Zo’n lelijk ding, moet dat erfgoed zijn?, De Standaard, 2 februari 2007. (Zie Bijlage.) Žižek, S., A holiday from history and other Real Stories. Janus, 2001, vol X., p.48-56. Mestdach, D., Mondo Lynch. Focus Knack, 31-6 februari 2007, p.9-17. (Zie Bijlage.) De Foer, S., Een schilderij leg je toch ook niet uit., De Standaard, 7 februari 2007. (Zie Bijlage.) Sartor, F. (Red.), Babel. Filmmagie #565, juli-augustus 2006, p.21. De Foer, S., We bouwen zinloze muren tussen elkaar., De Standaard, 15 november 2006. (Zie Bijlage.) Vidler, A., The Explosion of Space: Architecture and the Filmic Imaginary. Assemblage, No. 21, Aug. 1993, p.44-59. Van der Speeten, G., Ruïne wordt zonnetempel., De Standaard, 21 november 2006., p.x. (Zie Bijlage.) Sels, G., Wandelen door andere tijd en brein., De Standaard, 24 november 2006. (Zie Bijlage.) Verschaffel, B., De zaak van de Kunst., DWR, 100, 10 november 2002. ‘Wat zou je doen als je Koning(in) zou zijn? Humo, 27 maart 2007, nr. 13/ 3473. Cornand, B., (Red.), Stanley Kubrick Special. FocusKnack, 5 oktober-7januari 2007, p.50. Van den Broecke, S., Uit de kunst: afscheid van Regine Clauwaert. Humo, 27 maart 2007, nr. 13/ 3473. (Zie Bijlage.) Sertyn, P., Klim naar hoogste bouwwerf ter wereld., De Standaard, 8 december 2006. Vermoesen, K., Het uitzicht van Arne Quinze: Hongkong., De standaard, 6-7 januari 2007. Andere Bavo., AS mediatijdschrift #176. Het spookbeeld van de avant-garde: Hedendaagse herneming van het programma van subversie in de hedendaagse cultuur, Dilbeek, Paulus., 2005, p4-22. (Reader Kunstactualiteit 2BBK). Decron, C., Tussen Bauhaus en Purple Institute, Kunst in Crisis, p41. (Reader Kunst en maatschappij 2-3BBK, 2MJ, Dehasque, L., 2007.) Swinscoe, J.,The Cinematic Orchestra. cd., UK., Ninja Tune, 2003. De Cauter, L., De heterotopie als plaats van de kunst. Lezing, 12 oktober 2005, Sint-Lucas, aud. 2. De Graeve, P., Van Bellingen, S., Studiedag Arnold Schonberg – Thomas Mann – Anton Webern. Lezingen, 13 december 2006, Orpheus Instituut, Gent. Sterken, S., Iannis Xenakis. Lezing, datum vergeten, Sint-Lucas, lok.13. Brecht, B., MuHKAzine, lente 2006, p.3. Van De Velde, W. (zang.), Uit: In de maat van de seizoenen. Hier is em terug, cd, België, Kusters, H., Music Music NV, 2006. Van Schandevijl, M., Tavernier, L., Mühleis, V., (Coördinatie), Poëtica, een lege formule? Lezingenreeks, Sint-Lucas Hogeschool Gent, 2006-2007. films Charles L. (Reg.), Borat: Cultural Learnings of America for Make Benefit Glorious Nation of Kazakhstan. film, USA, Roach J., 2006. Lynch, D., (Reg.), Inland Empire. film, USA, Lynch D. & Sweeney M., 2007. Lynch, D., (Reg.), Blue Velvet. film, USA, Caruso F., 1986. Lynch, D., (Reg.), The straight story. film, USA, Edelstein F., 1999. Vertov, D., (Reg.), Man with the movie camera. (Chelovek s kino-apparatom) film, USSR, Wukfu, 1929. Eisenstein, S.M., (Reg.), The Battelship Potemkin (Bronenosets Potyomkin). film, USSR, Bliokh J., 1925. Iñáritu, A.G., (Reg.) Babel. film, USA, Golin S. & Iñáritu, 2006. Lang, F., (Reg.), Metropolis. film, Duitsland, Pommer, E., 1927. Miike T., (Reg.), Ichi The Killer. film, Funatsu A., Dai Miyazaki D., Japan, 2003. Wiene, R., (Reg.), Das Kabinett des Doktor Caligari. film, Duitsland, Meinert R., Pommer, E., 1920. Werckmeister, H., (Reg.), Algol. film, Duitsland, Oswald R., 1920. Clooney, G., (Reg.), Good night, and Good luck. film, USA, Heslov. G., 2005. Thys, F., (Reg.), Technocalyps. docufilm, België, F. Thys, 2006. Miike T., (Reg.), audition. film, Fukushima S., Japan/Zuid Korea, 1999. Park, C.-W., (Reg.), Old Boy. film, Seung-yong Lim., Zuid Korea, 2003. Griffith, D. W., (Reg.), Birth of a nation. film., USA, Griffith D. W., 1915. Guggenheim, D., (Reg.), An inconvenient truth. film, USA, Bender, L. & David, L., 2006. Cronenberg, D., (Reg.), eXistenz. film, USA, Lantos R., Cronenberg D. and Hamori A.,2004. Brosens, P. & Woodworth J.H., (Reg.), Khadak. film., België / Duitsland, Deckert H., Brosens P., 2007.