SciMingo helpt onderzoekers het juiste evenwicht te vinden tussen complexiteit en begrijpelijkheid in wetenschapscommunicatie. Zo leren we je hoe je mensen aanspreekt zonder afbreuk te doen aan je onderzoek. Als volleerde flamingo's, meesters in evenwicht 🦩
Is er ruimte voor seksualiteit en intimiteit in woonzorgcentra?
Nele
Six
Inleiding
Uit wetenschappelijk onderzoek blijkt dat er nood is aan vorming en opleiding voor personeelsleden in woonzorgcentra met betrekking tot het omgaan met seksualiteit en intimiteit bij bewoners. Vanuit deze vaststelling besluiten we een aantal interviews af te nemen bij personeelsleden uit de verzorgende en verpleegkundige discipline. We willen via kwalitatief onderzoek de noden en ervaringen met betrekking tot intimiteit en seksualiteit bevragen en in kaart brengen.
We maken een inhoudelijke analyse van de interviews en koppelen deze bevindingen terug naar de literatuurstudie en naar de resultaten van het onderzoek van Van Houdenhove, Messelis en Van Velthoven (2016).
We willen tot een werkmodel komen waarin we belangrijke praktijkgerichte aspecten van seksualiteitsbeleving in woonzorgcentra naast elkaar zetten. Enerzijds willen we door middel van de interviews te weten komen hoe personeelsleden omgaan met seksualiteit en intimiteit bij bewoners. We willen nagaan in hoeverre ze nood ervaren aan het uitbouwen van een visie en beleid in het woonzorgcentrum met betrekking tot dit thema. Anderzijds wensen we meer duidelijkheid te creëren over de nood aan opleiding.
Vanuit de resultaten van de literatuurstudie en het kwalitatief onderzoek willen we handvatten aanreiken voor het ontwikkelen van vorming en opleiding in woonzorgcentra.
Theoretisch kader
Door middel van een beknopte literatuurstudie worden de begrippen seksualiteit en intimiteit bij ouderen gekaderd. De visie van de World Health Organization (WHO, 2015) is hierbij een goed uitgangspunt: seksualiteit is een centraal aspect van de mens gedurende het hele leven.
Vervolgens beschrijven we de seksuele levensloop, seksualiteit op oudere leeftijd en de factoren die dit beïnvloeden.
Nadien komt de plaats van seksualiteit in een woonzorgcentrum aan bod, met onder meer aandacht voor de attitude van hulpverleners, de nood aan vorming en training en het belang van een seksualiteits- en intimiteitsbeleid in woonzorgcentra.
Daarnaast bespreken we enkele bestaande instrumenten en organisaties die zich toespitsen op dit thema.
Praktijk
Enerzijds bestaat het praktijkgedeelte eruit om tien personeelsleden van de verzorgende en verpleegkundige discipline in een woonzorgcentrum te interviewen. We vragen hen naar hun ervaringen en noden met betrekking tot dit thema. De resultaten hiervan koppelen we terug naar de literatuurstudie. Anderzijds schrijven we een aanzet tot een vorming uit voor personeelsleden in woonzorgcentra.
Onderzoek
We kiezen ervoor om interviews af te nemen bij tien personeelsleden uit de verzorgende en verpleegkundige discipline van woonzorgcentrum De Foyer vzw.
We leggen de link met enkele elementen uit de literatuurstudie. De gegevens van deze interviews worden eveneens teruggekoppeld naar de conclusies uit het onderzoek van Van Houdenhove, Messelis en Van Velthoven (2016).
Vervolgens schrijven we, op basis van de resultaten van de literatuurstudie en het onderzoek, een aantal doelstellingen en handvatten uit voor het ontwikkelen van een vorming voor medewerkers van woonzorgcentra over omgaan met seksualiteit en intimiteit bij bewoners.
Resultaat
Uit de literatuur blijkt dat er nood is aan een seksualiteits- en intimiteitsbeleid in woonzorgcentra, en dat vorming en training van hulpverleners een must is. Uit het kwalitatief onderzoek komt naar voor dat ook in de betreffende woonzorgcentra nog geen werk gemaakt werd van een seksualiteits- en intimiteitsbeleid. Er zijn geen duidelijke afspraken over hoe men met dit onderwerp moet omgaan. Men handelt vaak vanuit het buikgevoel. Bij de helft van de deelnemers is er vraag naar bijscholing en opleiding over dit thema.
Op basis van de literatuurstudie en het kwalitatief onderzoek ontwikkelde ik een vorming voor medewerkers van woonzorgcentra over het thema seksualiteit en intimiteit bij bewoners.
Discussie
Wanneer men het heeft over seksualiteit bij ouderen, wordt vaak gedacht aan grensoverschrijdend gedrag. Dit gevoel had ik ook bij de interviews. Men heeft het automatisch over grenzen wanneer men praat over seksualiteit en intimiteit. Dit zijn vaak de eigen grenzen, maar we moeten ook de grenzen van de bewoner en de medebewoners bewaken. Het is belangrijk om hier aandacht aan te besteden. Daarnaast dient men duidelijk te maken dat seksualiteit bij ouderen ruimer is dan dit ongepast ‘probleem’gedrag. Dit vooroordeel heerst nog sterk, en vereist opleiding en kennis over de seksualiteitsbeleving van ouderen.
Men moet bij het organiseren van vorming en training over dit thema erover waken dat men ouderen niet gaat over-seksualiseren, maar dat men de oudere de kans geeft om uiting te geven aan zijn/haar seksualiteit, zonder hiervoor onder druk te staan. Daarom is het belangrijk de oudere zelf te bevragen. De randvoorwaarde hiervoor is dat ouderen zich veilig voelen in hun omgeving, inspraak hebben en voelen dat er naar hen geluisterd wordt. Hierbij is de attitude van het personeel en de visie van het woonzorgcentrum bepalend.
Bibliografie
Annon, J.S. (1974). The Behavioral Treatment of Sexual Problems. Honolulu, Hawaii: Kapiolani Health Services.
Archibald, C. (1994). Sex: is it a problem? Journal of Dementia Care, 2 (4), 16-18.
Baarda, B. (2009). Dit is onderzoek! Handleiding voor kwantitatief en kwalitatief onderzoek. Groningen/Houten: Noordhoff Uitgevers.
Bauer, M., Fetherstonhaugh, D., Tarzia, L., Nay, R., Wellman, D., & Beattie, E. (2013). ‘I always look under the bed for a man’. Needs and barriers to the expression of sexuality in residential aged care: the views of residents with and without dementia. Psychology & Sexuality, 4, 296-309.
Bauer, M., McAuliffe, L., Nay, R., & Chenco, C. (2013). Sexuality in Older Adults: Effect of an Education Intervention on Attitudes and Beliefs of Residential Aged Care Staff. Educational Gerontology, 39, 82-91.
Boeije, H. (2012). Analyseren in kwalitatief onderzoek. Denken en doen. Den Haag: Boom Lemma.
Bowlby, J. (1969). Attachment and loss: Volume 1. Attachment. New York: Basic Books.
Cinemadelicatessen. (2013, 15 november). 69: liefde seks senior – trailer. [YouTube]. Geraadpleegd van https://www.youtube.com/watch?v=TMQsjdrgcAY
De Graaf, H., Neeleman, A., Vennix, P., & van Son-Schoonens, N. (2004). De seksuele levensloop. In L. Gijs, W. Gianotten, I. Vanwesenbeeck, & P. Weijenborg (Red.), Seksuologie (pp. 167-190). Houten: Bohn Stafleu Van Loghum.
Elaut, E., Caen, M., Dewaele, A., & Van Houdenhove, E. (2013). Seksuele gezondheid in Vlaanderen. In A. Buysse, M. Caen, A. Dewaele, P. Enzlin, J. Lievens, G. T’Sjoen, M. Van Houtte & H. Vermeersch (Red.), Sexpert. Seksuele gezondheid in Vlaanderen (pp.41-118). Gent: Academia Press.
Elias, J. & Ryan, A. (2011). A review and commentary on the factors that influence expressions of sexuality by older people in care homes. Journal of Clinical Nursing, 20, 1668-1676.
Eulderlinck, F., Heeren, T.J., Knook, D.L., & Ligthart, G.J. (2008). Inleiding gerontologie en geriatrie (vierde druk, derde oplage). Houten: Bohn Stafleu van Loghum.
Everaerd, W. (1993). Seksuele opwinding. Nederlands Tijdschrift voor de Psychologie, 48, 99-109.
Eyeworks Film. (2015, 19 oktober). Officiële Trailer Achter De Wolken. [YouTube]. Geraadpleegd van https://www.youtube.com/watch?v=h5rQ6HUSJ8Y
Frans, E. & Franck, T. (2014) Vlaggensysteem. Reageren op seksueel (grensoverschrijdend) gedrag van kinderen en jongeren. Ontwikkeld door Sensoa in samenwerking met Movisie (kennis en advies voor maatschappelijke ontwikkeling). Antwerpen-Apeldoorn: Garant.
Geenen, K. (2009). Empowerment is meer dan een basishouding. In K. Geenen (Red.), Mag ik ook wat zeggen? Empoweren van ouderen in een woon- en zorgcentrum (pp.34-34). Antwerpen – Apeldoorn: Garant.
Glaser, B., Strauss, A. (1967). The discovery of grounded theory: Strategies for qualitative research. New York: Aldine.
Gott, M. (2006). Sexual health and the new ageing. Age and Ageing, 35, 106-107.
Hajjar, R., & Kamel, H. (2004). Sexuality in the Nursing Home, Part 1: Attitudes and Barriers to Sexual Expression. Journal of the American Medical Directors Association, 5, (2) S43-S47.
Heath, H. (2011a). Older people in care homes: sex, sexuality and intimate relationships. An RCN discussion and guidance document for the nursing workforce. London: Royal Collage of Nursing.
Heath, H. (2011b). Older people in care homes: Sexuality and intimate relationships. Hazel Heath discusses the challenges that nurses face in supporting residents to express their sexual needs. Nursing Older People, 23 (6), 14-20.
Honigmann, H. (Regisseur). (1996). O amor natural [Film]. Nederland: Cinema Delicatessen, IDFA, Vrij Nederland. Verdeling: De Filmfreak Distributie Amsterdam.
Howitt, D. (2011). Qualitative interviewing. In G. Van Hove & L. Claes (Red.), Qualitative Research and Educational Sciences: A Reader about Useful Strategies and Tools (pp.77-108). Harlow: Pearson.
Mahieu, L., Anckaert, L., & Gastmans, C. (2014). Eternal sunshine of the spotless mind? An anthropological-ethical framework for understanding and dealing with sexuality in dementia care. Medicine, Health Care and Philosophy, 17, 377-387. doi: 10.1007/s11019-014-9545-1
Mahieu, L., Van Elssen, K., & Gastmans, C. (2011). Nurses’ perceptions of sexuality in institutionalized elderly: A literature review. International Journal of Nursing Studies, 48, 1140-1154.
Messelis, E. (2014). De Vlaamse seks- en intimiteitskoffer. Hogere leergangen voor Fiscale en Sociale Wetenschappen – HUB (Associatie KULeuven), afdeling Seniorenconsulentenvorming. In: S.n. (2014). Abstractboek 37e winter-meeting 2014. Belgische Vereniging voor Gerontologie en Geriatrie.
Messelis, E., Van Houdenhove, E., & Van Velthoven, J. (2015). The sex suitcase: break the taboo! A psycho-educational tool to discuss sex and intimacy in old age. Abstract AGHE’s 42nd Annual Meeting and Educational Leadership Conference, March 3-6, 2016, The Westin Long Beach, Long Beach, Californië. AGHE: Association for Gerontology in Higher Education.
Mroczek, B., Kurpas, D., Gronowska, M., Kotwas, A., & Karakiewicz, B. (2013). Psychosexual needs and sexual behaviors of nursing care home residents. Archives of Gerontology and Geriatrics, 57, 32-38.
Muller-Schoof, I., & Mouthaan, I. (2013). Scholingsmap intimiteit en seksualiteit in de ouderenzorg. Utrecht: Rutgers WPF en NZCO. Gedownload van http://www.seksindepraktijk.nl/sites/seksindepraktijk/files/PDF/Scholin…
Roach, S.M. (2004). Sexual behaviour of nursing home residents: staff perceptions and responses. Journal of Advanced Nursing, 48, 371-379.
Rutgers. (2014, 15 mei). Animatiefilmpje Seksindepraktijk. [YouTube]. Geraadpleegd van https://www.youtube.com/watch?v=1Tp9iSCQHGE
Schepers, M. (2015, december 3). Studiedag Seksualiteit en ouderen, tijd om taboes te doorbreken. [niet gepubliceerde cursus]. Oosterzele: Innofix bvba en Aditi vzw.
SPnl. (2009, 29 juli). Voor een menselijke thuiszorg [Vimeo]. Geraadpleegd van https://vimeo.com/108112316
sTimul: zorg-ethisch lab vzw. (z.d.). Programmabrochure sTimul: zorg-ethisch lab vzw. Gedownload op 22 maart 2016, http://www.stimul.be/fileadmin/pdfDocuments/Vormingsaanbod/Programmabro…
Swinnen, A. (2011). Seksualiteit van ouderen: Een stand van zaken. In A. Swinnen (Red.). Seksualiteit van ouderen: een multidisciplinaire benadering (pp.11-30). Amsterdam: Amsterdam University Press.
Taylor, A., & Gosney, M. A. (2011). Sexuality in older age: essential considerations for healthcare professionals. Age and Ageing, 40, 538-543.
Tielemans, J. (2001). Psychodidactiek .(6e druk). Leuven-Apeldoorn: Garant.
University College Leuven-Limburg. (z.d.). Active Ageing. Geraadpleegd op 22 maart 2016, van https://www.ucll.be/onderzoek/algemene-info/expertisecellen/active-agei…
Van Assche, L. (2015). Partnerrelatie, intimiteit en seksualiteit in de tweede levenshelft. Antwerpen-Apeldoorn: Garant.
Van de Ven, L. (2014). Troost. Over ouderdom, zorg en psychologie. Antwerpen-Apeldoorn: Garant.
Van Houdenhove, E., Messelis, E., & Van Velthoven, J. (2016). Seksualiteit in het woonzorgcentrum. Taboe nog lang niet doorbroken. Geraadpleegd van http://sociaal.net/analyse-xl/seksualiteit-in-het-woonzorgcentrum/
Van Lankveld, J. (2011). Seksualiteit van ouderen: Enkele casussen en de implicaties voor de kennis – en attitudevorming bij hulpverleners. In: A. Swinnen (Red.), Seksualiteit van ouderen: een multidisciplinaire benadering (pp. 33-52). Amsterdam: Amsterdam University Press.
Van Velthoven, J., Messelis, E., & Van Houdenhove, E. (2016). Seks in het woonzorgcentrum: geen evident verhaal. Geron, 18 (1), 49-51.
Vanden Bussche, A. (2015, oktober 19). Lezing: PREZO Woonzorg: integrale kwaliteit op maat van de gebruiker! [niet gepubliceerde cursus]. Gent: Prezo Woonzorg.
Vandeurzen, J. (2015, 30 januari). Beleid inzake seksueel grensoverschrijdend gedrag. [Omzendbrief]. Geraadpleegd van http://www.vlaamse-ouderenraad.be/beleid/welzijn/Omzendbrief%20SGOG.PDF
Verstraeten, D. (2006). Partnerrelatie, intimiteit en seksualiteit. In A. Marcoen, R. Gromme & N. Van Ranst (Red.), Als de schaduwen langer worden: psychologische perspectieven op ouder worden en oud zijn (pp.233-246). Leuven: Lannoo Campus.
White, I., & Heath, H. (2005). Sexuality, intimacy and sexual health. In H. Heath, R. Watson (Eds.), Older People: Assessment for Health and Social Care. London: Age Concern.
World Association for sexual health (2014). Declaration of sexual rights. (revised declaration). WAS Advisory Council.
World Health Organization (2015). Sexual health, human rights and the law. Geneva, Switzerland: WHO Document Production Services.
Zorgnet Vlaanderen (2015). Ethische Adviezen. Advies 18. Intimiteit en seksualiteit in de zorg voor ouderen. Gedownload op 22 maart 2016 van http://www.zorgneticuro.be/sites/default/files/2015%20Ethisch%20advies%…
