SciMingo helpt onderzoekers het juiste evenwicht te vinden tussen complexiteit en begrijpelijkheid in wetenschapscommunicatie. Zo leren we je hoe je mensen aanspreekt zonder afbreuk te doen aan je onderzoek. Als volleerde flamingo's, meesters in evenwicht 🦩
Telewerken in de openbare sector. Een onderzoek naar de implementatie van telewerk bij de Vlaamse steden en gemeenten.
Iris
Baeyens
Vlaamse steden en gemeenten klaar voor telewerk?
Begin jaren 80 kwam het fenomeen telewerk overgewaaid van de Verenigde Staten naar Europa als middel om het fileprobleem rond de grote steden op te lossen en milieuvervuiling tegen te gaan. Wat de private sector in België betreft, bieden tal van studies een beeld van de verspreiding van telewerk op basis waarvan we kunnen besluiten dat telewerk bij hen al goed ingeburgerd is. De vier vormen van telewerken die tot onze definitie van telewerk behoren, namelijk telethuiswerk, de mobiele telewerkers en het gebruik van satellietkantoren en telecenters, worden door drie kwart van de werkgevers toegepast met telethuiswerk als meest populaire telewerkvorm. Maar hoe ziet de situatie van telewerk in de openbare sector eruit en meer bepaald bij de Vlaamse steden en gemeenten?
Het invoeren van de mogelijkheid tot telewerk in de private sector paste binnen een herstructureringsgolf met onder andere veranderingen op het vlak van personeelsbeleid en arbeidsorganisatie. Net als in de private sector is herstructureren in de openbare sector een populaire bezigheid geworden, onder meer door de aanhoudende besparingsdrang, het groeiende besef dat veel overheid leidt tot inefficiëntie en de toenemende vraag van de burger naar een meer kwalitatieve en flexibelere dienstverlening. Heeft deze herstructureringsgolf zich ook bij de plaatselijke overheidsdiensten doorgezet, met in het bijzonder de invoering van de mogelijkheid tot telewerk?
Aangezien we op basis van de bestaande literatuur geen specifieke uitspraken over de verspreiding van telewerk bij de Vlaamse steden en gemeenten konden doen, hebben we aan de hand van een vragenlijst die we verspreid hebben onder de 308 Vlaamse steden en gemeenten, de implementatie van telewerk bij de lokale overheidsdiensten in Vlaanderen en de manier waarop telewerk bij hen georganiseerd is in kaart gebracht. Daaruit is gebleken dat ongeveer een tiende van de Vlaamse steden en gemeenten de mogelijkheid tot telewerk al ingevoerd heeft, weliswaar voor een beperkt percentage van hun personeelsbestand, in hoofdzaak occasioneel telewerk, meestal informeel geregeld en uitsluitend onder de vorm van telethuiswerk. Het fenomeen telewerk is hen niet geheel onbekend, maar is er wel nog wat werk aan de winkel.
Verder is uit ons onderzoek gebleken dat er op technologisch, juridisch en maatschappelijk vlak geen enkele belemmering bestaat die de implementatie van telewerk bij de lokale overheidsdiensten in Vlaanderen zou kunnen tegenhouden. Daarenboven dienen telewerkinitiatieven in publieke instellingen en overheidsbedrijven een voorbeeldfunctie te hebben en is telewerk een beleidsoptie die omwille van de hoge maatschappelijke voordelen een ruimere belangstelling verdient van de beleidsvoerders. Waar wachten de Vlaamse steden en gemeenten dan nog op?
De achterliggende redenen voor het uitblijven van telewerk moeten we gaan zoeken bij het feit dat het merendeel van de werknemers van de Vlaamse steden en gemeenten in de buurt van hun werk wonen, waardoor de afstand tussen hun woning en werk vrij kort is en de plaatselijke overheidsdiensten bijgevolg de invoering van de mogelijkheid tot telewerk niet nodig achten. Juist om die reden is er dan ook weinig vraag naar of behoefte aan telewerk vanuit de medewerkers zelf. In de private sector daarentegen is het gebrek aan kennis over telewerk een belangrijk motief voor het uitblijven van telewerk, gekoppeld aan een geloof dat vele functies niet telewerkbaar zijn. Opvallend hierbij is het feit dat werkgevers uit de private sector van mening zijn dat administratieve functies minder telewerkbaar zijn, een geloof dat ook door de Vlaamse steden en gemeenten wordt gedeeld. Bovendien bestaan er bij de overheidsdiensten op lokaal niveau veel loketfuncties die volgens hen ook niet te rijmen vallen met de invoering van telewerk. Onterecht naar onze mening, want telewerk kan ook op occasionele basis ingevoerd worden om medewerkers de kans te geven in een rustige omgeving een bepaalde taak af te werken op momenten waarop het loket niet is geopend.
Op basis van de resultaten van onze enquête kunnen we bovendien besluiten dat de Vlaamse steden en gemeenten momenteel een afwachtende houding innemen wat de invoering van de mogelijkheid tot telewerk betreft. Ze wachten namelijk tot hun personeelsleden behoefte krijgen aan telewerk te doen en de vraag stellen telewerk te implementeren. Werknemers op lokaal niveau moeten zelf de discussie starten, willen ze dat hun werkgever de mogelijkheid tot telewerk invoert. Zij zijn dus de motor en het uitgangspunt van het interne veranderingsproces nodig voor de implementatie van telewerk. Niet echt een dynamisch en innovatief gegeven, daarom doen we een oproep naar de Vereniging van Vlaamse steden en gemeenten vzw om ervoor te zorgen dat de werkgever bij de Vlaamse steden en gemeenten toch zelf het initiatief neemt bij de invoering van de mogelijkheid tot telewerk. De VVSG kan hierbij een sleutelrol spelen door de plaatselijke overheidsdiensten te informeren over telewerk, aan te sporen rond dit thema hun voorbeeldfunctie op te nemen door telewerk te implementeren in het kader van maatschappelijk duurzaam ondernemen, te adviseren over de manier waarop telewerk het best geïmplementeerd wordt, te ondersteunen bij de start van hun telewerkproject en eventueel opleidingen rond telewerk aan te bieden.
Hierbij doen we ook een oproep naar de wetgever om naast het Gemeentedecreet een specifieke reglementering voor telewerk uit te werken voor de Vlaamse steden en gemeenten waarin het European Framework Agreement on Telework van 16 juli 2002 omgezet wordt in internrechtelijke bepalingen voor de plaatselijke overheidsdiensten, zoals dat gebeurd is in de private sector met de CAO nr. 85 betreffende het telewerk. Ook op die manier zouden de Vlaamse steden en gemeenten gestimuleerd kunnen worden een telewerkproject op te starten. Het kunnen terugvallen op een wettelijk kader bij de implementatie van telewerk zal namelijk de drempel van de Vlaamse steden en gemeenten om telewerk in te voeren, doen verkleinen.
Van organisaties, waaronder ook overheidsinstellingen, wordt steeds meer flexibiliteit verwacht om klantgericht te werken en soepel te kunnen inspelen op de behoeften van een dynamische en veeleisende samenleving. Zo zijn de maatschappelijke verwachtingen tegenover de overheid, in vergelijking met 25 jaar geleden, flink toegenomen. Denk maar aan de gezondheidszorg, de zorg voor sociaal zwakkeren, de milieuzorg, allerhande veiligheidsvoorzieningen en noem maar op. De overheid is een maatschappelijke dienstverlener bij uitstek. Een nieuwe, flexibele manier van werken binnen de overheid dringt zich op om een kwalitatieve dienstverlening te blijven garanderen aan de veeleisende en mondige burger. Tijd dus voor telewerk!
Bibliografie
- Wetenschappelijke werken
ACKAERT, Johan. 2006. Politiek in mijn gemeente. Leuven: Davidsfonds NV.
BOLLEN, An. 2002. “Nieuwe e-work-indicatoren: beloftevol?” Over.Werk. 12(4): 81-83.
BOONE, Bert. 2006. “Gevraagd: maatschappelijk verantwoorde ondernemers.” Over.Werk. 16(3): 47-54.
BOVY, Stijn, DE LEEMANS, Kristof, JANSSENS, Lieven en VAN OPDENBOSCH, Xavier. 2002. “Het gemeentelijk organogram in het nieuwe Gemeentedecreet.” PSW-papers 2002/4. Onderzoeksgroep Management & Bestuur. Universiteit Antwerpen.
BRYSON, John M. 1988. “A Strategic Planning Process for Public and Non-profit Organizations.” Long Range Planning. 21(1): 73-81.
BRYSON, John M. 2004. Strategic Planning for Public and Nonprofit Organizations. A Guide to Strengthening and Sustaining Organizational Achievement. San Francisco: John Wiley and Sons.
DE BRUIN, Kitty. 2002. Telewerken in de praktijk. Voor- en nadelen op een rij. Utrecht/Antwerpen: Kosmos-Z&K Uitgevers.
DE LANGE, Marijke, JANSSENS, Katleen, LEROY, Jan, SUYKENS, Mark en VERBEEK, Marian. 2006. Het gemeentedecreet ontleed. Brussel: Politeia.
DE RYNCK, F. en BOUCKAERT, G. 2000. Praktisch handboek voor gemeentebeleid. Brugge: Die Keure.
DE VOS, Ans, BUYENS, Dirk en DE STOBBELAIR, Kathleen. 2004. “Mainstreaming van maatschappelijk verantwoord ondernemen.” Steunpunt Ondernemerschap Ondernemingen en Innovatie. <http://www.ondernemerschap.be/Upload/Documents/STOOI/Studies/2004/S_mai…;.
FORD, Robert C. en MCLAUGHLIN, Frank. 1995. “Questions and Answers about Telecommuting Programs.” Business Horizons. 38(3): 66-72.
GLORIEUX, Ignace, MINNEN, Joeri en VAN THIELEN, Leen. 2004. “De arbeidsmarkt in Vlaanderen. Moeder, wanneer werken wij? Arbeidsmarktconclusies uit het Vlaamse Tijdsbestedingsonderzoek 1988-1999.” Onderzoeksgroep TOR. Vrije Universiteit Brussel.
GORIS, Davy. 2007. “Veilige netwerken voor telewerk.” Eos. 24(1): 56-59.
HAMELINCK, Luc. 2006. “Openbare diensten, hefboom voor een toekomstgerichte aanpak.” Over.Werk. 16(1-2): 37-44.
HAMELINCK, Luc, JANSSENS, Amélie en JANSSENS, Barbara. 2008. “Tewerkstelling in de openbare sector: een dynamisch gegeven.” De gids. <http://www.acw.be/downloads/degids/tewerkstelling_in_de_openbare_sector…;.
HEYLEN, Dirk, ROBERT, Frédéric, PLATEL, Dieter, TASKIN, Laurent en WALRAVE, Michel. 2006. Van idee tot realiteit. Praktische handleiding voor werkgevers en werknemers. Brussel: Agoria en BTA. <http://www.tijdvoortelewerk.be/Synthese-Handleiding-BTA-Agoria-2006.pdf…;.
HOLVOET, Ilse. 2009. Cijferboek lokaal jeugdbeleid 2008-2009. Brussel: Vlaamse overheid – Agentschap Sociaal-Cultureel Werk voor Jeugd en Volwassenen.
HOORWEG, Erik, NOOTEBOOM, Peter en SPOELMAN, Erno. 2004. Resultaatgericht management in de publieke sector. Utrecht: Lemma.
ILLEGEMS, Viviane en VERBEKE, Alain. 2001. “Telewerken: de arbeidsvorm van de 21-ste eeuw.” Over.Werk. 11(1-2): 190-193.
ILLEGEMS, Viviane en VERBEKE, Alain. 2003. “Eindverslag DWTC project MD/03/023: Telewerken: een Nieuw Perspectief op Mobiliteit.” Vakgroep Bedrijfseconomie en Strategisch Beleid. Vrije Universiteit Brussel.
ILLEGEMS, Viviane en VERBEKE, Alain. 2003. Moving Towards the Virtual Workplace. Managerial and Societal Perspectives on Telework. Cheltenham: Edward Elgar Publishing.
JANSSENS, Katleen en JANVIER, Ria. 2003-2004. “Statutaire tewerkstelling achterhaald? Een voorzichtige toenaderingspoging van de publieke sector tot de marktsector.” Over.Werk. 14(1-2): 151-155.
JANVIER, R. “Over overheden, contractanten & ambtenaren: geen vrijblijvende “ménage à trois”.” Onderzoeksgroep Management & Bestuur. Universiteit Antwerpen. <http://www.vvsg.be/Werking_Organisatie/Documents/MDL%20d409.pdf>.
JANVIER, Ria, BOVY, Stijn en JANSSENS, Katleen. 2004. “Leeronderzoek. Arbeidsflexibiliteit in de gemeenten.” Faculteit Politieke en Sociale Wetenschappen. Universiteit Antwerpen. <http://www.vvsg.be/Werking_Organisatie/Personeel/arbeidsorganisatie/Doc…;.
JEGERS, Marc, MOENAERT, Rudy en VERBEKE, Alain. 2006. Begrippen van management. Strategische planning en organisatie. Brussel: VUBPRESS.
KRZESLO, Estelle, MARTINEZ, Esteban, DE BECKER, Alexander en DE SCHAMPHELEIRE, Jan. 2007. “Le télétravail dans le secteur public. Telewerk in de openbare sector.” Université Libre de Bruxelles en Vrije Universiteit Brussel. < http://www.meta.fgov.be/WorkArea/showcontent.aspx?id=8232>.
MAGNIER-WATANABE, Rémy en SENOO, Dai. 2010. “Shaping knowledge management: organization and national culture.” Journal of Knowledge Management. 14(2): 214-228.
MANN, Jeffrey. “Best Practices for Knowledge Management.” 2007. Gartner. <http://pointcarre.vub.ac.be/main/document/document.php?cidReq=VUB284&cu…;.
MATTHIJS, Herman, PEETERS, Herwig, VAN DEN BERGHE, Lutgart, VERWILST, Herman en WYMEERSCH, Eddy. 2003. Maatschappelijk verantwoord ondernemen in de private en publieke sector. Roeselare: Roularta Books.
MELLO, Jeffrey A. 2007. “Managing Telework Programs Effectively.” Employee Responsibilities and Rights Journal. 19(4): 247-262.
OLISLAGERS, Ellen, ACKAERT, Johan, DE RYNCK, Filip en REYNAERT, Herwig. 2009. “Het nieuwe Gemeentedecreet in de praktijk.” Terzake. (3): 33-40.
OPPENEER, Monique. 2001. “Thuis, en toch bij de baas.” Eos. 18(9): 104-107.
PÉREZ, M. P, SÁNCHEZ, A. M. en DE LUIS CARNICER, M. P. 2002. “Benefits and barriers of telework: perception differences of human resources managers according to company’s operations strategy.” Technovation. 22(12): 775-784.
PLANT, Thomas. 2009. “Holistic strategic planning in the public sector.” Performance Improvement. 48(2): 38-43.
RAIBORN, Cecily en BUTLER, Janet B. 2009. “A New Look at Telecommuting and Teleworking.” Journal of Corporate Accounting and Finance. 20(5): 31-40.
SHIN, Bongsik, HIGA, Kunihiko en LIU SHENG, Olivia R. 1997. “An Adoption Model of Telework for Organizations.” Department of Management Information Systems. Karl Eller Graduate School of Management Arizona. Department of Industrial Engineering and Management. Tokyo Institute of Technology Tokyo. < http://www.computer.org/portal/web/csdl/abs/proceedings/hicss/1997/7734…;.
TASKIN, Laurent en EDWARDS, Paul. 2007. “The possibilities and limits of telework in a bureaucratic environment: lessons from the public sector.” New Technology, Work and Employment. 22(3): 195-207.
THIJS, Nick. 2006. “Een nieuwe managementcultuur in de publieke sector?” Over.Werk. 16(1-2): 29-36.
UYTTERHOEVEN, Patrick. 2007. Managementteams in openbare besturen. Brussel: Politeia.
VANDE LANOTTE, Johan, BRACKE, Siegfried en GOEDERTIER, Geert. 2005. België voor beginners. Wegwijs in het Belgisch Labyrint. Brugge: Die Keure.
VANDENABEELE, Wouter en HONDEGHEM, Annie. 2002. “Wie wil nog ambtenaar worden?” Over.Werk. 12(4): 107-109.
VANDENBERGHE, Wim. 2001. Anders werken. Brussel: Ministerie van de Vlaamse Gemeenschap – departement Algemene Zaken en Financiën.
VANDENBRANDE, Tom, PAUWELS, Fernando, RAMIOUL, Monique, MAENEN, Seth, VAN HOOTEGEM, Geert, VALAYER, Clémentine en VAN BINST, Paul. 2003. “Uitgevoerd op afstand. Onderzoek naar de verspreiding, voorwaarden en implicaties van telewerk.” Katholieke Universiteit Leuven en Université Libre de Bruxelles.
VANDENBRANDE, Tom. 2004. “Bedrijven en telewerk.” Over.Werk. 14(1-2): 168-172.
VAN DER HALLEN, Peter. 2006. “Moeten er nog arbeiders, bedienden en ambtenaren zijn?” Over.Werk. 16(1-2): 7-8.
VAN ROOSBROEK, Steven en LOYENS, Kim. 2007. “De overheid: een aantrekkelijke werkgever?” Over.Werk. 17(1): 125-129.
VANTHOURNOUT, Jan. 2001. Internet@Work. Sociaal-juridische aspecten. Antwerpen: SD.
VERBEKE, Alain, DOOMS, Michaël, ILLEGEMS, Viviane en HAEZENDONCK, Elvira. 2006. “De impact van telewerken op de verkeersexternaliteiten in Vlaanderen. Eindrapport.” Solvay Business School. Vakgroep Bedrijfseconomie en Strategisch Beleid. Vrije Universiteit Brussel.
VERBEEMEN, Germain, DER KINDEREN, Hugo, WALRAVE, Michel, CORNIL, Leen, SOETE, Tine, en DE HERTOG, Walter. 2005. Handleiding anders werken voor managers en werknemers die willen starten met telewerk. Brussel: Markant vzw-Cezov en Sterrebeek: Nito vzw. <http://www.tijdvoortelewerk.be/Handleiding-AndersWerken.pdf >.
VER HEYEN, Wendy, CORTEBEECK, Veerle en VAN GYES, Guy. 2000. “De werknemer in de openbare sector, partner in de modernisering? Een enquête naar organisatieverandering.” <https://openbarediensten.acv-online.be/Images/HIVA_tcm86-65961.pdf>.
VER HEYEN, Wendy, CORTEBEECK, Veerle en VAN GYES, Guy. 2001. “De werknemer in de openbare sector, partner in de modernisering?” Over.Werk. 11(1-2): 166-168.
WALRAVE, Michel en DENS, Elke. 2003. Tijd voor telewerk. Mechelen: Kluwer.
WALRAVE, Michel en DENS, Elke. 2003. “Tijd voor telewerk?” Over.Werk. 13(3): 175-179.
WALRAVE, Michel. 2004. E-werk starterskit. Antwerpen: ADM. <http://www.tijdvoortelewerk.be/handleidingen.html>.
WALRAVE, Michel. 2005. Telework in Belgium. Sharing experiences & lowering thresholds. Brussel: ESF-Agentschap. <http://www.tijdvoortelewerk.be/Telework-Belgium.pdf>.
WALRAVE, Michel en DE BIE, Marijke. 2005. Teleworking @ home or close to home. Attitudes towards and experiences with homeworking, mobile working, working in satellite offices and telecentres. Brussel: ESF-Agentschap. <http://www.tijdvoortelewerk.be/Telework-survey-University-Antwerp.pdf>.
WALRAVE, Michel en DE BIE, Marijke. 2005. “Werken is waar men inlogt? Mythe en realiteit van telewerken. Over.Werk. 15(2-3): 145-150.
XXX. 2007. “Telewerk in de openbare sector.” PreventActua. (2). < http://extra.prevent.be/net/net01.nsf/p/76F4AF6D71124B53C125727A0030B35…;.
XXX. 2007. “Telewerk in de openbare sector.” PreventFocus. (3): 4-6. <http://extra.prevent.be/net/net01.nsf/p/82A265C0A874DD74C1257299003A2B4…;.
YU, Shane. 2008. “How to make teleworking work. Widespread adoption of telecommuting programs is often hindered by non-technical factors.” Communications News. 45(12): 30-32.
- Andere
CEYSENS, Patricia. 2004. E-mama. E-werken, kids koesteren. Antwerpen: Houtekiet.
“Collectieve arbeidsovereenkomst nr. 85 van 9 november 2005 betreffende het telewerk, gewijzigd door de collectieve arbeidsovereenkomst nr. 85 bis van 27 februari 2008.” <http://www.cnt-nar.be/CAO/cao-85.pdf>.
DE DYCKER, Leen, DESMEDT, Hilde en HULSEN, Natalie. “Zin en onzin van het statuut.” <http://www2.vlaanderen.be/goedendag/dossier/2002/pdf/GOED02MAART%20.pdf…;.
ETUC, UNICE, UEAPME en CEEP. 2006. “Implementation of the European Framework Agreement on Telework. Report by the European Social Partners.” <http://www.etuc.org/IMG/pdf/Telework2006-01429-EN.pdf>.
Federale Overheidsdienst Personeel en Organisatie. 22 november 2006. “Koninklijk Besluit betreffende het telewerk in het federaal administratief openbaar ambt.” < http://staatsbladclip.zita.be/staatsblad/wetten/2006/12/01/wet-20060021…; (B.S., 1 december 2006).
Federale Overheidsdienst Werkgelegenheid, Arbeid en Sociaal Overleg. 2009. “Wegwijs in de arbeidsovereenkomst.” <http://www.meta.fgov.be/WorkArea/showcontent.aspx?id=3790>.
GREINER, Andries en ROELOFS, Emil. 2002. @nderswerken. Lelystad: AO (Actuele Onderwerpen).
Kenniscel Anders Werken. 2006. “Leidraad voor structurele telewerkers.” <http://www2.vlaanderen.be/anderswerken/Brochure_telewerkers_def_0090629…;.
Ministerie van ambtenarenzaken. 22 december 2000. “Koninklijk Besluit tot bepaling van de algemene principes van het administratief en geldelijk statuut van de rijksambtenaren die van toepassing zijn op het personeel van de diensten van de Gemeenschaps- en Gewestregeringen en van de Colleges van de Gemeenschappelijke Gemeenschapscommissie en van de Franse Gemeenschapscommissie, alsook van de publiekrechtelijke rechtspersonen die ervan afhangen.” <http://www.staatsbladclip.be/staatsblad/wetten/2001/01/09/wet-200000211…; (B.S., 9 januari 2001).
Rijksdienst voor Sociale Zekerheid van de Provinciale en Plaatselijke Overheidsdiensten. “Contractuele en statutaire tewerkstelling. Evolutie in de lokale sector. 1995-2007.” <http://www.onssapl.fgov.be/nl/rszppo/publicaties/rszppo_studie_1995-200…;.
Stad Gent. “De stadsmissie.” <http://www.gent.be/eCache/THE/1/36/436.html> (geraadpleegd op 6 mei 2010).
Stad Gent. “De vijf paden op weg naar de missie.” <http://www.gent.be/eCache/THE/1/36/428.html> (geraadpleegd op 6 mei 2010).
STRUCK, Nancy. 2001. Effectief telewerken. Schoonhoven: Academic Service.
Vacature.com. “Sectorspecial: openbare sector.” <http:www.vacature.com/art3782>. (geraadpleegd op 18 april 2009).
Vereniging van Vlaamse steden en gemeenten. “Het Gemeentedecreet: Is het nu al van kracht?” <http://www.vvsg.be/Werking_Organisatie/Gemeentedecreet/Documents/Eerste…;.
Vereniging van Vlaamse steden en gemeenten. 2008. “Personeelssterkte van de lokale besturen.” <http://www.vvsg.be/Werking_Organisatie/Personeel/Documents/Personeelsst…;.
Vlaams Parlement. “Gemeentedecreet.” <http://212.123.19.141/ALLESNL/wet/detailframe.vwp?WETID=-1&SID=0.> (B.S., 31 augustus 2005).
“Wet van 5 december 1968 betreffende de collectieve arbeidsovereenkomsten en de paritaire comités.” < http://www.juridat.be/cgi_loi/loi_l1.pl?language=nl&caller=list&la=n&fr…' > (B.S., 15 januari 1969).
XXX. “De structuur van de federale staat en de bestuursniveaus.” <http://www.belgium.be/nl/over_belgie/overheid/federale_staat/structuur/…;. (geraadpleegd op 8 mei 2009).
XXX. “De gemeenten.” < http://www.belgium.be/nl/over_belgie/overheid/gemeenten/>. (geraadpleegd op 8 mei 2009).
XXX. “Gemeentedecreet 2005.” <http://www.binnenland.vlaanderen.be/hrbb/dossiers/gemeentedecreet05/gem…;. (geraadpleegd op 13 april 2010).
XXX. “Veranderingsprocessen in de openbare sector.” <http://www.groepc.be/domeinen/interne-communicatie/veranderingsprocesse…;. (geraadpleegd op 3 december 2009).
XXX. “Welke functies/beroepen zijn telewerkbaar?” <http://www.telewerkforum.nl/werkgevers/welke-functies-beroepen-zijn-tel…;. (geraadpleegd op 1 mei 2010).
