Time-based Design

Waldo

Galle

EEN ARCHITECTUUR DIE MEE-EVOLUEERT MET HAAR BEWONER

Auteur: Waldo Galle
Promotoren: prof. arch. Jan Moens (UGent), prof. dr. ir.-arch. Firmin Mees (UGent)

Een woning bouwen is een grote stap voor ieder gezin. Men zegt wel eens “bouwen voor altijd”, maar de tijd staat niet stil. Wat te doen met de drie slaapkamers als de kinderen het huis uit zijn? Waar vind je de extra ruimte die nodig is in het nieuw samengestelde gezin? En wat met je huis, geheel naar jouw smaak gebouwd, als je noodgedwongen moet verhuizen?

DE TIJD BEPAALT JE HUIS

Het zal ook jou wel al opgevallen zijn dat woningen niet mee-evolueren met het leven. Gebouwen zijn traag en kunnen maar moeilijk aangepast worden. Daarom stellen architecten en bouwpromotoren steeds vaker nieuwe ideeën voor. Zij willen de woonomgeving afstemmen op de dynamiek van onze maatschappij. Met hun voorstellen kunnen gebouwen snel en goedkoop groeien, krimpen, opsplitsen en zelfs meeverhuizen.

Al die voorstellen kunnen we samenbrengen onder de term Time-based Design. Dan veranderen gebouwen mee met de tijd en onze behoeften die steeds veranderen. Naast de geschikte woning op ieder moment heeft Time-based Design ook enkele ander voordelen. In het bijzonder heeft het een positieve invloed op ons milieu.

Een woning die mee-evolueert is langer bruikbaar. Daardoor moet minder geïnvesteerd worden in renovaties. Verschillende elementen van het gebouw kunnen ook hergebruikt worden. Dan moeten geen nieuwe materialen ontgonnen worden, is geen energie nodig voor de productie ervan en wordt de afvalberg niet nog groter gemaakt. Analyses die de energievraag voor de bouw en afbraak van Time-Based woningen hebben onderzocht, toonden die voordelen al aan. Woningen die mee-evolueren zijn dan ook een meer doordachte en vernieuwende manier van duurzaam bouwen dan het plaatsen van zonnepanelen of ander dure, technische snufjes.

EEN NIEUWE MANIER VAN BOUWEN

Om zo veel mogelijk voorstellen samen te brengen kan best worden gekeken naar drie verschillende disciplines. Om te beginnen is er het wetenschappelijk onderzoek dat wordt gevoerd aan meerdere universiteiten. Daarbij wordt gezocht naar nieuwe materialen en technieken waardoor gebouwen eenvoudiger aangepast kunnen worden. Zo vergelijkt men klik-, haak- en boutverbindingen om bijvoorbeeld ramen en gevels met elkaar te kunnen verwisselen en opnieuw te gebruiken.

Daarnaast zijn er architecten die woningen ontwerpen aangepast aan de verschillende stappen in het leven van hun bewoners. Sommigen stellen voor om ruimtes neutraler te maken zodat de bewoner zelf met de inrichting de functie bepaalt. Anderen werken de woning uit met schuif- en draaiwanden om de indeling van de ruimtes te kunnen veranderen.

De derde discipline die inzet op Time-based Design is de ingenieurskunde. Ingenieurs ontwikkelen nieuwe toepassingen om bijvoorbeeld elektriciteit als een plug-and-playsysteem in de woning te integreren. Daarnaast ontwerpt men ook modulaire en dus multifunctionele bouwpakketten. Met de onderdelen uit zo’n pakket kunnen zowel grote als kleine woningen gebouwd worden of kan een bestaand gebouw heringericht worden.

NIEUWE EISEN BIJ HET ONTWERP

Samen vormen al die voorstellen een brede waaier aan mogelijkheden om gebouwen mee te laten evolueren met de tijd en hen op ieder moment geschikt te maken. Om daaruit de juiste keuzes te kunnen maken worden vandaag verschillende eisen vastgelegd waaraan een aanpasbaar gebouw moet voldoen. In een eenvoudig stappenplan kunnen die nieuwe eisen aaneengeschakeld worden.

In een eerste stap gaan we op zoek naar de verschillende delen waaruit het gebouw bestaat. De draagstructuur, de gebouwschil, de inrichting en alle leidingen verouderen allemaal aan een andere snelheid. Die delen moeten dan ook zo samengebracht worden dat ze onafhankelijk van elkaar aangepast kunnen worden. Dan pas kunnen alle delen zo lang als mogelijk behouden blijven.

In een volgende stap zoomen we in op de verschillende materialen waaruit de delen bestaan. De functie, de gebruikte toepassing en de plaatsingswijze van ieder materiaal bepalen of het eenvoudig of moeilijk aangepast zal kunnen worden. Een actueel voorbeeld is het plaatsen van isolatie. De enige functie van isolatie is isoleren. Daarom moet bij een vervanging ervan geen rekening gehouden worden met andere functies zoals draagkracht of waterdichtheid. Wanneer men heeft gekozen voor het toepassen van rotswol zal de isolatie makkelijker weggenomen kunnen worden dan wanneer men losse cellulosevlokken had gebruikt. Echter wanneer rotswol is vastgeklemd tussen twee wanden zal men een andere manier van bevestigen moeten zoeken wanneer één muur weggehaald wordt.

In een laatste stap kunnen we verschillende eigenschappen aan de hele woning toekennen die het mee-evolueren eenvoudiger maken. Dit worden de basisindicatoren genoemd. Een woning is bijvoorbeeld eenvoudiger aanpasbaar wanneer ze ‘overgedimensioneerd’ is, wanneer de gebouwdelen minder ‘geïntegreerd’ zijn en wanneer de materialen ‘toegankelijk’ zijn.

Naast een brede waaier van voorstellen vormt dit een strikter kader waarbinnen gebouwd kan worden aan een aanpasbare leefomgeving.

STERKE BASISPRINCIPES BIEDEN TOEKOMST

Met die brede waaier aan voorstellen en het strikter kader van eisen kunnen we tot enkele sterke basisprincipes komen. Zo is het belangrijk demonteerbaar te bouwen, wanneer je een woning wil bouwen die mee-evolueert en langer bruikbaar is. Dat wil zeggen dat de verschillende grotere delen van het gebouwen onafhankelijk kunnen veranderen doordat de onderdelen eenvoudig opnieuw losgemaakt kunnen worden. Daarom is het noodzakelijk de juiste technische toepassingen en plaatsingswijze te kiezen. Bovendien moeten die doordachte keuzes al bij het ontwerp gemaakt worden. Alleen dan blijven alle opties voor de toekomst open.

UIT HET VERLEDEN KUNNEN WE LEREN

Om te bewijzen dat deze nieuwe voorstellen veel mogelijkheden hebben, reizen we tot slot enkele decennia terug in de tijd. Ons land heeft een rijk patrimonium aan gebouwen en ontwerpers die in de jaren zestig en zeventig op zoek gingen naar slimmere manieren van wonen. Onder andere maakten zij huizen en woontorens aanpasbaar. Zo zijn er de architecten Willy Van Der Meeren (1923-2003) en Lucien Kroll (geb. 1927) die op een eigenzinnige manier gebouwen de mogelijkheid gaven om te mee te evolueren met de tijd. Hun ontwerpen tonen aan hoe zonder technische snufjes, maar door bouwelementen logisch samen te stellen een woning keer op keer aangepast kan worden.

Bibliografie

AFSTUDEERVERSLAGEN:

HOEKMAN R.W.J., Een Neurofuzzy Expertsysyteem voor de Kwantificering van Constructieve Flexibiliteit, Eindhoven: TU/e, 2009
KOOPMAN E.F., Inventarisatie en kwalificatie van constructieve flexibiliteit, Eindhoven: TU/e, 2010
TOOL F.T., Ontwerptool voor de beoordeling van constructieve alternatieven op duurzaamheid, Delft: TU Delft, 2010
HEIJINK E., DEN HERTOG S., i.s.m. Abt, Duurzaamheid en materialen: interessant voor de toekomst? Arnhem: s.n., 2010

ARTIKELEN EN WERKSTUKKEN:

BAINES G., Nouveau Siège Social d'une Caisse d'Epargne privée, in Environnement, n. 11, 1970, p.350-361
BIJDENDIJK F., Solids, in Time-Based Architecture, 010 Publishers, 2005
DE KOONING M., Willy Van Der Meeren in gesprek, in Vlees en Beton, n. 21-24, 1993, p. 14-28
DE TROYER F., Architectuurkwaliteit en Maatordening: De Belgische situatie, in Cement, nr. 8, 2001
DE WILDE W., HENDRICKX H., Solutions derived from natural processes harmonizing nature and material culture, in Proc. of the 1st Conf. on Design and Nature, WIT Press UK, P. Pascolo Universita degli di Udini, 2002
DEBACKER W., HENROTAY C., PADUART A., DE WILDE W. P., HENDRICKX, H., Lowering the embodied energy of constructions throughreuse of building elements, Loughborough: in Proc. of the 5th Int. Conf. on Design and Manufacture for Sustainable Development, 2007
DEBACKER W., PADUART A., HENROTAY C., DE TEMMERMAN N., DE WILDE W. P., HENDRICKX H., CIB W115 - Conservation of resources by designing a Meccano for temporary constructions, Enschede: s.n., 2008
DEBACKER W., HENROTAY C., PADUART A., ELSEN S., DE WILDE W., HENDRICKX H., Four-dimensional design: from strategies to cases – generation of fractal grammar for reusing building elements, in International Journal of Ecodynamics, Volume 2, Issue 4, WIT Press UK, 2007
DEWULF G., KRUMM P., DE JONGE H., Successful Corporate Real Estate Strategies, Delft: Arko Publishers, 2000
DURMISEVIC E., CIB W115 - Construction Material Stewardship: Lifecycle Design of Buildings, Systems and Materials, Enschede: s.n., 2008
FRIEDMAN A., KRAWITZ D., FRECHETTE J.S., BILIMORIA C., The next home: affordability through flexibility and choice, in Open House International, 22, 1997
HABRAKEN N. J., Change and the distribution of design, in Time-Based Architecture, 010 Publishers, 2005
HEIJNE R., VINK J., Flex-buildings: designed to respond to change, in Time-Based Architecture, 010 Publishers, 2005
HERTZBERGER H., Time-based buildings, in Time-Based Architecture, 010 Publishers, 2005
HOEKMAN R.W.J., BLOK R., VAN HERWIJNEN F., CIB W115 - A Neurofuzzy Knowledge Model For The Quantification Of Structural Flexibility, Enschede: s.n., 2008
LEUPEN B., Kader en Generieke ruimte: een onderzoek naar de veranderbare woning op basis van het permanente, Rotterdam: 010 Publishers, 2002
LEUPEN B., Towards Time-Based Architecture, in Time-Based Architecture, 010 Publishers, 2005
MACCREANOR, The sustainable city is the adaptable city, in Time-Based Architecture, 010 Publishers, 2005
MOFFAT S., RUSSEL P., Assessing Buildings for Adaptability, Ottawa: Mortgage and Housing Corporation, 2001
PADUART A., DEBACKER W., HENROTAY C., ASNONG K., DE WILDE W., HENDRICKX H., Technical detailing principles for the design of adaptable and reusable construction elements in temporary dwellings, in Waste Management and the Environment IV, Section 8, WIT Press UK, 2008,
PADUART A., DEBACKER W., CIB W115 - Transforming cities: Introducing adaptability in existing residential buildings through reuse and disassembly strategies for retrofitting, Enschede: s.n., 2008
POLETTI R., Lucien Kroll: utopia interrupted, in Domus, 30 juni 2010
RIEGLER F., Has architecture lost its purpose? in Time-Based Architecture, 010 Publishers, 2005
SALEH T., CHINI A., CIB W115 - Building green via design for deconstruction and adaptive reuse, Enschede: s.n., 2008
SPANGENBERG W., Flexibility in structures, in Time-Based Architecture, 010 Publishers, 2005
SPANGENBERG W., Nieuwe ontwikkelingen in de bouw, in De Architect, oktober, 2004
STOREY J.B., From Ugly Duckling to Swan: Transformation as an Alternative to Demolition, Enschede: s.n., 2008
STRAUVEN F., De anarchitectuur van Lucien Kroll, in Wonen-TA|BK, n. 12, juni 1976, p. 5-14
VAN DER MEEREN W., From strategy to dynamic environment, in Serca Revue, 1969
VAN REETH B., Cultural durability, in Time-Based Architecture, 010 Publishers, 2005
VAN ZWOL J., The combination of living and working, in Time-Based Architecture, 010 Publishers, 2005

BOEKEN:

ALEXANDER C., De la Synthèse de la Forme, Parijs: Dunod, 1971 (1964)
ALEXANDER C., The Timeless Way of Building, New York: Oxford University Press, 1979
AVERMAETE T., VAN HERCK K., Wonen in Welvaart: Woningbouw en wooncultuur in Vlaanderen 1948-197, Antwerpen: VAi, de Singel en CVAa, 2006
BLAKSTAD S.H., A strategic approach to adaptability in office buildings (PhD thesis), Trondheim: s.n., 2001
BOIE G., BORRET K. , e.a., Architectuur in Vlaanderen: Jaarboek 2008-2009 (editie 2010), Antwerpen: Vai, 2010
BOIE G., DEGERICKX I., e.a., Jaarboek Architectuur Vlaanderen 2006-2007 (editie 2008), Antwerpen: Vai, 2008
BORRET K., Marie-José Van Hee architect: De juitse afstand, Gent: Ludion, 2002
BRAND S., How Buildings Learn: What happens after they're built, New York: Viking Penguin, 1994
BRUNETTA V. ED., ‘Macken & Macken Vijf huizen - Five houses’, series Young architects in Flanders, no. 01, Antwerpen: Vai/A16, 2003
DE KOONING M., Willy Van Der Meeren: architectuur, stedebouw, design, research, onderwijs (Diss. doct.), Gent: s.n., 1997
DE KOONING M., Willy Van Der Meeren: furniture design, Bruxelles: ed. de l'Atomium, 2007
DE VROOM P., PENALVA K., LEUPEN B., TBA International Journal Vol. 7: Time-based Barcelona, Gateshead: The Urban International Press, 2009
DE VROOM P., LEUPEN B., TBA International Journal Vol. 2: From Typological to Time-Based, Gateshead: The Urban International Press, 2008
DEBACKER W., Structural Design and Environmental Load Assessment of Multi-Use Construction Kits for Temporary Applications based on 4Dimensional Design (PhD thesis), Brussel: VUBPress, 2009
DUFFY F., Design for change: The Architecture of DEGW, Basel: Birkhauser, 1998
DURMISEVIC E., Transformable Building Structures (PhD thesis), Delft: Delft University of Technology, 2006
GÖTZ B., Vor der Architektur Wenen: Springer Publishing, 2008
HABRAKEN N., Transformation of the Site, Massachusetts: Awater Press, 1982
HECKROODT R., Guide to the deterioration and failure of building materials, Londen: Thomas Telford, 2002
HOOGERS J., Bouwen met Tijd, Rotterdam: SEV, 2004
KOERSE W., VAN REETH B., Architectuur is niet Interessant, Antwerpen: Hadewijch, 1997
KROLL L., Componenten: omtrent de industrialisatie van de architektuur, Delft: Publikatieburo Bouwkunde, 1990
KROLL L., Componenten 2: omtrent de modernisering van de architektuur, Delft: Publikatieburo Bouwkunde, 1997
KROLL L., PEHNT W., Lucien Kroll: projets et réalisations, Teufen: Niggli, 1987
LEUPEN B., HEIJNE R., VAN ZWOL J. (ED.), Time-Based Architecture, Rotterdam: 010 Publishers, 2005
LICHTENBERG J., Slimbouwen®, Boxtel: Aeneas, 2005
LIN H., SUN M., LEUPEN B., TBA International Journal Vol. 5: Time-based architecture in China: Meeting present, bridging past and future, Gateshead: The Urban International Press, 2009
LINDEKENS J., Redesign strategies unmasked: Insights in the architectural design process of adaptive reuse projects. Jaarboek Vakgroep Architectonische ingenieurswetenschappen 2006-2007, Brussel: VUB Sint Joris, 2007
LOCH S., LEUPEN B., TBA International Journal Vol. 4: Flexible Buildings in Germany, Austria and Switzerland, Gateshead: The Urban International Press, 2008
LUEZ P., LEUPEN B., TBA International Journal Vol. 6: Urban Edges Transformed, Gateshead: The Urban International Press, 2009
MALTHUS T., An essay on the principle of population, Londen: St. Paul’s Church-Yard, 1798
MEES F., Architectuur ideologieën: studie en kritiek der grondbeginselen (PhD thesis), Delft: s.n., 1984
MELET E., VREEDENBURGH E., Luchtgebonden bouwen. Bouwen op een opgetild maaiveld, Rotterdam: Nai Uitgevers, 2005
MELET E., Duurzame architectuur: streven naar een contrastrijke omgeving, Rotterdam: Nai Uitgevers, 1999
ÖSTERREICHISCHE GESELLSCHAFT FÜR ARCHITEKTUR, Definite Indefinite - Riegler Riewe Wenen: Springer Publishing, 2001
O'SULLIVAN A., SHEFFRIN S., Economics: principles and tools, New Jersey: Prentice Hall, 2003
REMØY H.T., Out of Office (PhD thesis), Amsterdam: IOS Press, 2010
SASSI P., Strategies for Sustainable Architecture, New York: Taylor & Francis, 2006
VAN DER MEEREN W., Wonen, VUBpress, 1993.
VAN HINTE E., Smart architecture, Rotterdam: 010 Publishers, 2003
VAN RANDEN A., Nodes and Noodles - De Bouw zit in de Knoop, Delft: Delft University Press, 1976
VAN REETH B., VAN BORTEL M., FRANCK M., DRIESEN G., A.W.G. antwerp, architektenwerkgroep: inventaris 1965-1987, Kalmthout: Uitgeverij Biblio NV, 1987
VAN ZWOL J., LEUPEN B., TBA International Journal Vol. 3: Flexible Buildings in Germany, Mixed living and working programmes: from generic to specific, Gateshead: The Urban International Press, 2008
VREEDENBURGH E., MOOIJ M., VAN RANDEN A., Leidingsystematiek in relatie tot flexibiliteit, Delft: Publikatieburo Bouwkunde, 1990
WAGEMANS D.W.C., Functieneutraal bouwen, ‘onvoorspelbaarheid ingekaderd’, Eindhoven: TU/e, 2008
WELLING H. G., LEUPEN B., TBA International Journal Vol. 1: The Danish Dwelling, Gateshead: The Urban International Press, 2008
WERKGROEP OBOM, OB Manifest, Delft: s.n., 1984

INTERNETDOCUMENTEN:

BIM, Levensduur van bestaande en toekomstige gebouwen en hun componenten, via Documentatiecentrum Leefmilieu Brussel: http://documentatie.leefmilieubrussel.be/documents/IF_Eco-construction_…, 2007
DE TROYER F., KENIS R., Technische publicatie, Industrieel Flexibel en Demontabel bouwen: Toekomstgericht ontwerpen, Leuven: WTCB, FEBE i.s.m. IDF KU Leuven, 2007
STUURGROEP EXPERIMENTEN VOLKSHUISVESTING, Bouwen Met Tijd: een praktische verkenning naar de samenhang tussen levensduur, kenmerken en milieubelasting van woningen, Rotterdam: SEV, 2004
TILL J., Architecture and Contigency, via Field Journal, http://www.field-journal.org/uploads/file/2007_Volume_1/j till.pdf, 2007
HENDRIKS R., De werken van Lucien Kroll: aanmoediging tot verandering, in Puur Bouwen, september 2004, via Daad.nl
HENDRIKS R., Het verhaal en het gebouw: la Mémé versus Woonsilo, via Stichting Tijd, http://www.stichtingtijd.nl/publicaties_lezing_rob_hendriks.html
DE TROYER F., KENIS R., Healthcare seminarie 12-10-06: Industrieel, Flexibel en Demontabel bouwen in de zorgsector, Leuven: IDF KU Leuven, 2006

INTERNETPAGINA’S:

ABT, www.abt-belgie.eu
Æ-LAB, VUB, www.vub.ac.be/arch/æ-lab
AFDELING BOUWTECHNOLOGIE TU DELFT, www.buildingtechnology.tudelft.nl
ARCHITECTEN WERKGROEP, www.awg.be
BELGISCHE BETONFEDERATIE, www.febe.be
BERNARD LEUPEN, www.bernardleupen.blogspot.com
BRITISH METALS RECYCLING ASSOCIATION, Www.recyclemetals.org
CENTRE FOR BUILDING PERFORMANCE RESEARCH, UNIVERSITY OF WELLINGTON, www.victoria.ac.nz/cbpr
DEPARTEMENT ARCHITECTUUR STEDENBOUW EN RUIMTELIJKE ORDENING, K.U.LEUVEN, www.asro.kuleuven.ac.be
DEPARTEMENT LEEFMILIEU, NATUUR EN ENERGIE, VLAAMSE OVERHEID, www.lne.be/themas/duurzaam-bouwen-en-wonen
DESIGN, PRODUCTION & MANAGEMENT UTWENTE, www.opm.ctw.utwente.nl
ELEMENTENMETHODE '91, http://nl-sfb.bk.tudelft.nl
FACILITAIRE INFORMATIE ONLINE, www.facilitaire-info.nl/gebouw/9906xx-kantoor.html
FEDERALE OVERHEIDSDIENST ECONOMIE, http://statbel.fgov.be
GAP MINDER, www.gapminder.org
GLOBAL FOOTPRINT NETWORK, www.footprintnetwork.org
GREEN TRANSFORMABLE BUILDINGS CENTER UTWENTE, www.utwente.nl/ctw/gtbcenter
HET CONSTRUCTEURSPLATFORM, www.constructeursplatform.nl
IFD BOUWEN, www.ifdbouwen.be
LIGHTNESS STUDIOS, www.lightness-studios.nl
M. E. RINKER, SR. SCHOOL OF BUILDING CONSTRUCTION, www.bcn.ufl.edu
META ARCHITECTUUR, www.meta-architectuur.be
N. JOHN HABRAKEN, www.habraken.com
NATIONAAL ARCHITECTUUR INSTITUUT, www.nai.nl
NATIONAL ACADEMIC RESEARCH AND COLLABORATIONS INFORMATION SYSTEM, www.onderzoekinformatie.nl
OPEN BUILDING, www.open-building.org
ORIGIN, www.origin.eu
RESTRUCTURING URBANISED AREAS, www.reurba.org
ROTOR, http://rotordb.org
RUIMTELAB ARCHITECTEN, www.ruimtelab.nl
SLIMBOUWEN, www.slimbouwen.nl
SMART ARCHITECTURE, www.smartarchitecture.org
STEALTH.UNLIMITED, www.stealth.ultd.net/stealth/11_smartarchitecture.html
STEWART BRAND, http://web.me.com/stewartbrand
SUPERUSE; www.superuse.org
THE LONG NOW FOUNDATION, http://longnow.org
UNIT ARCHITECTURAL DESIGN AND ENGINEERING, TU/E, www.bwk.tue.nl/ade
UNIT STRUCTURAL DESIGN TU/E, w3.bwk.tue.nl/nl/unit_sdct
WTCB, www.wtcb.be

NORMEN EN DIVERSE:

DUWOBO, Afwegingsinstrument duurzaam wonen en bouwen in Vlaanderen, s.l., s.n., 2010
DUWOBO, SIMONS T., Duurzaam Wonen en Bouwen: Vlaanderen in de steigers, Brussel: s.n., 2005
EUROPEAN ENVIRONMENT AGENCY, Indicator Fact Sheet Signals 2001: Chapter Waste, via eea Europa, www.eea.europa.eu/themes/waste/indicators, 2001
EUROSTAT, Environment & Energy, via epp eurostat, http://epp.eurostat.ec.europa.eu, 2006
FOD ECONOMIE, K.M.O., MIDDENSTAND EN ENERGIE, Afval van de Belgische economie 2004, s.l., s.n., 2005
INTERNATIONAL ENERGY AGENCY, Annex 31: Energy-Related Environmental Impact of Buildings, Assessing the Adaptability of Buildings, s.l., November 2001
NYS C., LEMINEUR P., Origin, vraaggesprek te Brussel, op 1 december 2010
VAN LOCO K., projectarchitect bij Polo-Architects, vraaggesprek te Antwerpen, op 13 april 2011
WTCB, Referentiekader voor Duurzame Woningen, s.l., s.n., 2009