Van God houden is als houden van een spelend kind

Carmen

Dhondt

Christelijke wortels in een islamitisch nest

Tijdens haar kindertijd zette Lisa[1] haar schoentje klaar voor de sint, versierde ze de kerstboom en was ze misdienaar in de kerk. In haar huidige leven knutselt ze met de kinderen lampionnen voor de vastenmaand, bidt ze vijf maal per dag en gaat ze bewust voor halal.

Het verhaal van Lisa illustreert één van de getuigenissen van Belgische vrouwen die op jonge of volwassen leeftijd kozen voor een islamitisch gezinsleven. In een antropologische studie laat ik de lezer kennis maken met de leefwereld van tien Vlaamse en Brusselse moslimgezinnen. De centrale vragen zijn: Welke invulling geven de moeders aan een islamitische opvoeding? En staat dit haaks op de opvoeding die zij zelf als kind meekregen?

Diversiteit

Divers. Hiermee vat ik de brede waaier aan mogelijke islamitische praktijken en visies samen. Net zoals dé christen of dé jood niet bestaat, is er geen eenduidige definitie over wie dé moslim is. Het islamitisch opvoeden gebeurt bijgevolg op verschillende manieren. De ene ouder legt meer de nadruk op regels en tracht binnen de grenzen van halal en haram te blijven, terwijl de andere ouder meer vanuit een spirituele visie opvoedt. Souraya probeert bijvoorbeeld het onderscheid tussen halal (wat het geloof toelaat) en haram (wat het geloof niet toelaat) zo strikt mogelijk door te trekken. Al is zij zich er wel van bewust dat ze in een westerse wereld leeft en dus niet kan verwachten van haar kinderen dat zij even strikt omgaan met die regels, als een kind dat pakweg in Mekka opgroeit.

Salam alaikum of vrede zij met u?

Elke opvoeding is anders en er zijn opvoedingsstijlen bij de vleet. Het belangrijkste verschil met een niet-islamitisch gezin is de tastbare aanwezigheid van religieuze elementen in huis zoals de Koran of een gebedsmatje, maar ook in de communicatie tussen de gezinsleden. Arabische uitdrukkingen voegen zich vloeiend tussen het Nederlandse taalgebruik. De meeste bekeerlingen zijn sneller geneigd om bijvoorbeeld hun dankbaarheid of hoop te vertalen naar het Arabisch in plaats van het Nederlands. Arabisch is de taal waarin de islam is overgeleverd en verbindt op die manier moslims wereldwijd. De meeste uitdrukkingen kennen echter een zelfde betekenis in het christendom en het jodendom, de vredesgroet is daar het meest herkenbare voorbeeld van.

Tussen kerstboom en iftar-barbeque

De getuigenissen van de vrouwen illustreren dat de islam voor hen een positief geloof is waarin ze rust vinden. Tegelijk ervaren ze het moslima-zijn bij momenten als een moeilijke opdracht. De moeilijkheid ligt juist in het evenwicht zoeken tussen de christelijke of atheïstische opvoeding die de betrokken moeders meekregen als kind en hun hedendaagse keuze voor een islamitisch gezinsleven. Het is zoals opgroeien op het platteland en nadien kiezen voor de stad: bepaalde gewoontes houden stand terwijl andere stilletjes aan uitdoven. De belichaming van een religie zoals de islam is natuurlijk meer dan gewoontevorming. Ook het perspectief op de samenleving verandert voor een stuk mee.

Al deze veranderingen lokken vaak negatieve, angstige reacties uit bij familie en vrienden van de bekeerlingen. Angst gevoed door de media. In de nasleep van 9/11 is de idee van een clash of civilisations populair geworden en juist daardoor dreigt men in de val van stereotypering en discriminatie te vallen. Als antropologe pleit ik ervoor om voorzichtig om te springen met de idee van een clash of civilisations. In het publieke en politieke discours gaat men al te snel ervan uit dat de islam onverzoenbaar is met een Europees of westers organisatiemodel van de samenleving. Deze visie houdt het gevaar in om de ander, in dit geval moslims, enkel op hun islamitische identiteit aan te spreken. Er is dan geen oog voor een meervoudige identiteit die vast en zeker gelijkenissen vertoont met de identiteiten van niet-moslims. Zo kan men bijvoorbeeld én moeder én moslima én leerkracht zijn.

Water bij de wijn

De betrokken gezinnen onderhandelen met hun niet-islamitische omgeving over culturele en religieuze waarden en normen. Er hoeft niet altijd een felle strijd te woeden om tot een compromis te komen. Een interessante dynamiek die zich hier afspeelt is de creatieve wijze waarop de bekeerlingen hun islamitische gebruiken inpassen in hun dagelijkse realiteit en vermengen met niet-islamitische aspecten. Zo werd ik bijvoorbeeld tijdens de ramadan uitgenodigd bij Eva thuis voor een iftar barbecue waarbij we bij het breken van de vasten gegrild halal vlees aten.

Om het samenleven en de interculturele dialoog te bevorderen is het naar mijn mening belangrijk dat beide partijen – islamitische gezinnen en personen uit de niet-islamitische omgeving – spreekwoordelijk water bij de wijn doen. Hierbij kunnen bekeerlingen een taak als brugfiguur vervullen. Op basis van de ontmoetingen met tien diverse moslimgezinnen kan ik vaststellen dat een meerderheid erin slaagt een evenwicht te vinden tussen hun islamitische identiteit en alle andere aspecten die niet onmiddellijk met religie te maken hebben. Zij kunnen als motor van vernieuwing en verandering optreden door hun islamitische beleving vorm te geven in de context van het seculiere België en Europa.

[1] Lisa is een fictieve naam

Bibliografie

Allievi, S. (2006). The shifting significance of the halal/haram frontier: Narratives on the hijab and other issues. In K. van Nieuwkerk (ed.), Women embracing Islam: Gender and conversion in the west (pp. 120-149). Texas: University of Texas Press.

Alsulaiman, A. (23.03.2012). Islam: kennismaking met een wereldreligie. In Hoger Instituut voor Gezinswetenschappen, Islamitische visies op relaties en opvoeding. HUBrussel.

Appadurai, A. (1996). Modernity at large: Cultural dimensions of modernity. London and Minneapolis: University of Minnesota Press.

Arnaut, K. (Gent, 17.05.2012). Samenleven in (super)diversiteit. [Interview met M. Kanmaz].

Asad, T. (1996). Comments on conversion. In P. van der Veer (ed.), Conversion to modernities: The globalization of Christianity (pp. 262-273). New York: Routledge.

Askew, K. (18.04.2013). Being a Muslim in the age of Facebook, Youtube and Twitter: Anthropological reflections on media and religion in Bamako, Cairo and Dar-Es-Salam. Symposium, Faculty of Social Sciences: Anthropology, KU Leuven.

Baarda, B., de Goede, M. & Teunissen, J. (2009). Basisboek kwalitatief onderzoek: handleiding voor het opzetten en uitvoeren van kwalitatief onderzoek. Houten: Stenfert Kroese.

Baer, M.D. (2008). Honored by the glory of Islam: conversion and conquest in Ottoman Europe. New York: Oxford university press.

Badran, M. (2006). Feminism and conversion: Comparing British, Dutch, and South African life stories. In K. van Nieuwkerk (ed.), Women embracing Islam: Gender and conversion in the west (pp. 192-229). Texas: University of Texas Press.

Barth, F. (1998). Ethnic groups and boundaries: The social organization of difference. Illinois: Waveland Press.

Bhabha, H.K. (1994). The Location of Culture. London: Routledge.

Bhabha, H.K. (1996). Culture’s in-between. In S. Hall, & P. du Gay (eds.), Questions of cultural identity. London: Sage.

Blommaert, J. & Maly, I. (2012). Realisme als ideologie: over superdiversiteit, precariteit en de nood aan Verlichting. In F. Coussée & L. Bradt (red.), Jeugdwerk en sociale uitsluiting: handvatten voor emanciperend jeugdbeleid (pp. 99-110). Leuven: Acco.

Boeije, H. (2005). Analyseren in kwalitatief onderzoek. Amsterdam: Boom Onderwijs.

Bourdieu, P. (1979). La distinction: Critique sociale du jugement. Paris: Minuit.

Bourdieu, P. (1990). The logic of practice. California: Stanford University Press.

Bourdieu, P. (1993). The field of cultural production. Cambridge: Polity Press.

Bührig K., House J., & ten Thije J.D. (2009). Translatory action and intercultural communication. Manchester: St. Jerome Publishing.

Cheppih, M. (Gent, 17.05.2012). Samenleven in (super)diversiteit. [Interview met M. Kanmaz].

Clycq, N. (2008). Religieuze continuïteit in het gezinssocialisatieproces: betekenis en praktijk. Een kwalitatief onderzoek bij Belgische, Italiaanse en Marokkaanse ouders. In E. Vanderwaeren & C. Timmerman (eds.), Diversiteit in islam: over verschillende belevingen van het moslim zijn. Leuven: Acco.

Clycq, N. (2009). Van keukentafel tot God: Belgische, Italiaanse en Marokkaanse ouders over identiteit en opvoeding. Antwerpen & Apeldoorn: Garant.

Davies, C.A. (2008). Reflexive ethnography: A guide to researching selves and others. London & New York: Routledge.

De Koning, M. (2008). Zoeken naar een zuivere islam. Amsterdam: Uitgeverij Bert Bakker.

Denzin, N., & Lincoln, Y. (2005). The discipline and practice of qualitative research. In D. Norman, & Y. Lincoln (ed.), The Sage handbook of qualitative research (pp. 1-32). California: Sage.

Douglas, M. (1999). Land animals, pure and impure. In M. Douglas, Leviticus as literature (pp.194-207). Oxford University Press.

Droogers, A., Gooren, H. & Houtepen, A. (2003). Conversion careers and culture politics in Pentecostalism: A comparative study in four continents. Proposal submitted to the thematic program: The future of the religious past. The Netherlands Organization for Scientific Research.

Dutton, Y. (1999). Conversion to Islam: Quaranic paradigm. In C. Lamb & M. Bryant (eds.), Religious Conversion: Contemporary practices and controversies (pp.151-165). London and New York: Cassell.

Fadil, N. (2013). Migration- and Minorities Policies: Anthropological Presuppositions and Implications [cursustekst]. KU Leuven.

Fadil, N., Pype, K. & De Coster, J. (18.04.2013). Being a Muslim in the age of Facebook, Youtube and Twitter: Anthropological reflections on media and religion in Bamako, Cairo and Dar-Es-Salam. Symposium, Faculty of Social Sciences: Anthropology, KU Leuven.

Foucault, M. (1989). Discipline, toezicht en straf: de geboorte van de gevangenis. Groningen: Historische uitgeverij.

Geertz, C. (1973). Thick description: Toward and interpretative theory of culture. In C. Geertz (ed.), The interpretation of cultures. New York: Basic Books.

Giles, H. & Coupland, N. (1991). Accommodating Language: Contexts and consequences. Great Britain: Open University Press.

Gooren, H. (2010). Religious Conversion and Disaffiliation. Tracing patterns of change in faith practices. New York: Palgrave Macmillan.

Gooren, H. (19.04.2012). Lecture on conversion. KU Leuven.

Gumperz, J.J. (1982). Discourse Strategies. Cambridge and New York: Cambridge University Press.

Haddad, Y.Y. (2006). The quest for peace in submission: Reflections on the journey of American women converts to Islam. In K. van Nieuwkerk (ed.), Women Embracing Islam: Gender and Conversion in the West (pp.19-47). Texas: University of Texas Press.

Haleem, H.A. (2003). Experiences, needs and potentials of new Muslim women in Britain. In K. van Nieuwkerk. (ed.), Women Embracing Islam: Gender and Conversion in the West (p.158). Texas: University of Texas Press.

Hall, E.T. (1959). The silent language. New York: Doubleday.

Hannerz, U. (1992). Cultural complexity: Studies in the social organization of meaning. Columbia University Press.

Hofmann, G. (2006). Muslimin werden: Frauen in Deutschland konvertieren zum Islam. In K. van Nieuwkerk. (ed.), Women Embracing Islam: Gender and Conversion in the West (p.8). Texas: University of Texas Press.

Hoger Instituut voor Gezinswetenschappen (2008). Zin in Gezin: kan levensbeschouwing de duurzaamheid van gezinsrelaties bevorderen? Tielt: Lannoo.

Houtart, F. (2005). Religious identity. In C. Timmerman & B. Segaert (eds.), How to conquer the barriers to intercultural dialogue: Christianity, Islam and Judaism (pp.105-115). Brussel: Peter Lang.

Huberman, A.M. & Miles, M.B. (1994). Qualitative data analysis: an expanded sourcebook. California: Sage

Huberman, A.M. & Miles, M.B. (1998). Data Management and Analysis Methods. In K. Norman & Y.S. Lincoln (eds.), Collecting and interpreting qualitative materials (pp.179-210). California: Sage.

Huls, E. (2001). Dilemma's in menselijke interactie; een inleiding in de strategische mogelijkheden van taalgebruik. Utrecht: Lemma.

Huntington, S.P. (1996). The clash of civilizations and the remaking of world order. New York: Simon & Schuster.

Jackson, M. (1996). Introduction: phenomenology, radical empiricism, and anthropological critique. In M. Jackson (ed.), Things as they are: New directions in phenomenological anthropology (pp.1-50). Bloomington & USA: Indiana University Press.

Jawad, H. (2006). Female conversion to Islam: The Sufi paradigm. In K. van Nieuwkerk (ed.) Women Embracing Islam: Gender and Conversion in the West (pp.153-171). Texas: University of Texas Press.

Jenkins, R. (2000). Categorization: Identity, social process and epistemology. In Current Sociology, 48(3), pp.7-25.

Jennes, G. (2008). Levensbeschouwing en zingeving: voeden ze duurzame relaties en zorg? In Hoger Instituut voor Gezinswetenschappen. Zin in Gezin. Kan levensbeschouwing de duurzaamheid van gezinsrelaties bevorderen? (p.8). Tielt: Lannoo.

Khan, S. (1998). Muslim women: Negotiations in the third space. Signs: Journal of Women in Culture and Society, 23(2), pp. 464-494.

Köse, A. (1996). Conversion to Islam: a study of native British converts. Abingdon: Routledge.

Kvale, S. (1996). InterViews: An introduction to qualitative research interviewing. London: Sage Publications.

Laermans, R. (2010). Sociologie [cursustekst]. Leuven: Acco.

Lechkar, I. (2012). Striving and stumbling in the name of Allah: neo-Sunnis and neo-Shi‘ites in a Belgian context. [Doctoraatsthesis]. KU Leuven.

Leman, J. (1987). From challenging culture to challenged culture. The Sicilian cultural code and the socio-cultural praxis of Sicilian immigrants in Belgium. Leuven University Press.

Leman, J., Stallaert, C., Choi, P. & Lechkar, I. (2010). Crossing boundaries: Ethnicity and Islamic conversion in Belgium. Ethnoculture, 2 (3), pp.27-44.

Leman, J. (2011). Anthropology of religion [cursustekst]. KU Leuven.

Lévi-Strauss, C. (1966). The savage mind. Chicago: University of Chicago Press.

Levtzion, N. (1979). Conversion to Islam. New York: Holmes and Meier.

Lofland, J. & Skonovd, N. (1981). Conversion motifs. Journal for the Scientific Study of Religion, 20(4), pp.373-385.

Merleau-Ponty, M. (1962). Phenomenology of perception (Colin Smith, trans.). London: Routledge and Kegan Paul.

Morrison, K. F. (1992). Understanding conversion. Charlottesville: Virginia Universtiy Press.

Naegels, T. (23.03.2013). Standaardtaal. De Standaard.

Nieuwkerk, K. van (2006). Women Embracing Islam: Gender and Conversion in the West, Texas: University of Texas Press.

Parekh, B. (2008). European liberalism and the Muslim question, ISIM/Leiden: Amsterdam University Press.

Rambo, L. R. (1993). Understanding religious conversion. New Haven: Yale University Press.

Rabinow, P. (1977). Reflections on Fieldwork in Morocco. Berkeley: University of California Press.

Roald, A.S. (2006). The shaping of a Scandinavian Islam: Converts and gender equal opportunity. In K. van Nieuwkerk (ed.) Women Embracing Islam: Gender and Conversion in the West (pp.48-70). Texas: University of Texas Press.

Roosens, E. (2006). Sociale en culturele antropologie: een kritische belichting van enkele hoogtepunten. In N. Clycq (ed.), Kinderen breng je niet alleen groot: visies van Belgische, Italiaanse en Marokkaanse ouders op gezinssocialisatie. Universiteit Hasselt en Universiteit Antwerpen: Steunpunt Gelijke Kansenbeleid.

Schielke, S. (2010). Second thoughts about the anthropology of Islam, or how to make sense of grand schemes in everyday life. ZMO working papers, Vol. 2.

Stallaert, C. (2012). Interculturele Communicatie [cursustekst]. KU Leuven.

Turner, T.S. (1980). The social skin. In J. Cherfas & R. Lewin (eds.), Not work alone: A cross-cultural view of activities superfluous to survival (pp.112-140). London: Temple Smith.

Van Crombrugge, H. (2008). Opvoeden met de Koran hier en nu. In Hoger Instituut voor Gezinswetenschappen, Zin in gezin: kan levensbeschouwing de duurzaamheid van gezinsrelaties bevorderen? (pp.153-165). Tielt: Lannoo.

Vanderwaeren, E., & Timmerman, C. (2008). Diversiteit in islam. Over verschillende belevingen van het moslim zijn. Leuven: Acco.

Van Wolputte, S. (2011). Hedendaagse auteurs en thema's in de Sociale en Culturele Antropologie [cursustekst]. KU Leuven.

Van Wolputte, S. (2013). Anthropology of the Body [cursustekst]. KU Leuven.

Vergaelen, E. (2008). Thuis in de islam, Antwerpen: Meulenhoff/Manteau.

Vertovec, S. (2006). The emergence of super-diversity in Britain. Centre on Migration, Policy and Society, working paper, 25, University of Oxford.

Vink, N. (2001). Grenzeloos communiceren: een nieuwe benadering van interculturele communicatie. Amsterdam: KIT Publishers.

Visker, R. (2008). Vreemd gaan en vreemd blijven: kleine filosofie van de multiculturaliteit. In T. Rayen, T. (ed.), Interculturaliteit en populaire cultuur: verkenning vanuit de bijdrage van Homi Bhabha (masterproef). Geraadpleegd via bib.kuleuven.be

Wagtendonk, K. (1994) Islam, godsdienstwetenschappen en de ideeën van al-Nisa. In van Nieuwkerk (ed.). Women Embracing Islam: Gender and Conversion in the West (p.1). Texas: University of Texas Press.

Wedeen, L. (2002). Conceptualizing culture: Possibilities for political science. In American Political Science Review, 96(4), pp.713-728.

Wohlrab-Sahr, M. (1999). Konversion zum Islam in Deutschland und den USA. In van Nieuwkerk (ed.). Women Embracing Islam: Gender and Conversion in the West (p.1). Texas: University of Texas Press.

Elektronische bronnen

Bogaert, M. (2008). De ‘ander’ in beeld: liminaal denken in fotografie. De representatie van de Roma in het werk van Jan Yoors, Josef Koudelka, Gianni Berengo Gardin en Ljalja Kuznetsova (masterproef). [05.05.2013, Scriptiebank: http://www.scriptiebank.be/sites/default/files/e6d72dce451f632c4a8f247f…].

Chorale Rissala, (Brussel, 18.11.2012). Mijn moeder [Audiobestand].

El Azzouzi, F. (02.04.2013). Ik ben bang dat ik de jihadi’s voor de voeten zal lopen.

[05.05.2013, Kifkif: http://www.kifkif.be/actua/ik-ben-bang-dat-ik-de-jihadis-voor-de-voeten…].

Fadil, N. (31.08.2012). Religie en beeldvorming. [Interview met N. Janssen]. [05.05.2013, Kifkif:http://www.kifkif.be/actua/religie-en-beeldvorming-interview-nadia-fadil].

Feisal, A.R. (19.06.2012). Angst en liefde: een gesprek met de New Yorkse imam Feisal Abdul Rauf. [interview met Halal Monk]. [05.05.2013, Kifkif: http://www.kifkif.be/actua/angst-en-liefde-een-gesprek-met-new-yorkse-i…].

Jans, E. (2008). De interculturele bouwwerf: lezing eerste Christelijke forum intercultureel samenleven. In T. Rayen (ed.) Interculturaliteit en populaire cultuur: verkenning vanuit de bijdrage van Homi Bhabha. (masterproef). [05.05.2013, Pedagogische Wetenschappen: bib.kuleuven.be].

Lleshi, B. (29.03.2013). Bleri Lleshi [29.03.2013, Facebook: https://www.facebook.com/Bleri.Lleshi]

Ouald C.S. (03.04.2013). Over 'de hoofddoek' en 'pipo’s'. [05.05.2013, Kifkif: http://www.kifkif.be/actua/over-de-hoofddoek-en-pipo%E2%80%99s].

Pew Forum (09.08.2012). The World's Muslims: Unity and Diversity [05.05.2013, Pew Forum: http://www.pewforum.org/the-worlds-muslims.aspx].

Pew Forum (18.12.2012). The global religious landscape. [05.05.2013, Pew Forum: http://www.pewforum.org/global-religious-landscape.aspx].

Rayen, T. (2008). Interculturaliteit en populaire cultuur: verkenning vanuit de bijdrage van Homi Bhabha (masterproef). [05.05.2013, Pedagogische Wetenschappen: bib.kuleuven.be].

Wat is het verschil tussen soennieten en sjiieten? (13.03.2012). De Standaard. [05.05.2013, De Standaard: http://www.standaard.be/cnt/DMF20120313_075].