De verbinding Ieper - Veurne anders bekeken: Het geconstrueerde debat als onderzoekstool

Wouter

Verleure

Debat het [-ten] uitwisseling van argumenten, discussie

(Bron: Prisma woordenboek)

Het boeiende aan een debat is de confrontatie van diverse betrokkenen, waarbij iedere actor zijn mening kan verdedigen. Het is net in deze debatten dat tal van informatie verscholen zit. Dat meningen dichter bij elkaar liggen dan men in eerste instantie zou vermoeden, is afgeleid uit een studie over de verbinding Ieper – Veurne (N8); ook wel ‘de oorspronkelijke doortrekking van de A19’ genoemd.

Kaart 1: Mobiliteitsknelpunten in de Westhoek

Kaart 1: Mobiliteitsknelpunten in de Westhoek

Het project ‘verbinding Ieper – Veurne’ in de Westhoek (zoals de naam al doet vermoeden: in het uiterste westen van West-Vlaanderen) is een project dat al meer dan 50 jaar aansleept. De logische vraag die hierop volgt is: “Waarom duurt dit allemaal zolang?” Het antwoord op die vraag kan een aanzet zijn om een nieuw inzicht te krijgen op de problematiek. De informatie die voorhanden is, bestaat voornamelijk uit reeds gevoerde studies, waarbij een tracé – vaak voorgesteld en ontworpen door politici – theoretisch werd onderzocht. Daarnaast zijn tal van krantenartikels gepubliceerd omtrent de verbinding Ieper – Veurne. Deze informatie gaf mij een inzicht in het historische verloop van het project, maar bood echter geen antwoord op mijn vragen over de lange aansleep van het project en hoe de communicatie tussen de verschillende actoren is verlopen. Daarnaast geven ze geen inzicht in de huidige standpunten van de verschillende actoren. Ook werden tal van actoren slechts minimaal betrokken bij de totstandkoming van die studies. Om een juist antwoord te vinden op mijn vragen was een nieuw onderzoek vereist waarbinnen de verschillende actoren een centrale rol spelen.

In tegenstelling tot het traditionele debat, bestond de onderzoeksmethodiek uit een confrontatie van verschillende actoren zonder dat deze fysiek een debat met elkaar hebben gevoerd. Er is met andere woorden een fictief debat geconstrueerd tussen de diverse actoren aan de hand van citaten. Deze citaten werden afgeleid uit individuele dieptegesprekken die ik heb gevoerd omtrent overeenkomstige thema’s, gerelateerd aan het project ‘verbinding Ieper – Veurne’. Deze methodiek had als voordeel dat de actoren onafhankelijk van elkaar uitgebreid hun mening konden geven omtrent diverse thematieken. De confrontatie in de geconstrueerde debatten gaf mij inzicht in overeenkomstige standpunten alsook argumenten bij discussiepunten.

Het hoe van een geconstrueerd fictief debat

In juli 2015 werd mijn onderzoek gestart met de vraag aan diverse actoren om een gesprek aan te gaan omtrent ‘de verbinding Ieper – Veurne’. In eerste instantie waren dit de burgemeesters van de gemeentes langsheen en rond de N8 tussen Ieper en Veurne, maar al snel werd ik doorverwezen naar tal van andere actoren betrokken binnen het beleid. Daarnaast kwam ik in contact met verschillende adviesorganen en belangengroepen. Dit leidde tot een 40-tal dieptegesprekken. Na het uittypen van deze gesprekken maakte ik een schema om de posities van de verschillende actoren ten opzichte van elkaar weer te geven. Hierdoor werden in eerste instantie al verschillende machtsverhoudingen bloot gelegd. De aangehaalde thema’s werden geordend en vormden uiteindelijk de leidraad van de thesis. Alle thema’s samen boden een antwoord op de onderzoeksvragen. Vervolgens werden de verschillende gesprekken gelezen en de belangrijkste citaten aangeduid en ingedeeld volgens de verschillende thema’s. Dit gebeurde door de uitgetypte gesprekken te verknippen, te coderen en onder te brengen in mapjes die samen de verschillende hoofdstukken en thema’s van de masterproef vormden. Hierna werden fictieve debatten tussen de verschillende actoren geconstrueerd aan de hand van de verknipte citaten, die dienst deden als puzzelstukken van het debat. Het construeren van de debatten startte telkens binnen één map van een bepaald thema. Daarbinnen trachtte ik een logisch opbouwend verhaal te maken. De verschillende meningen van de actoren gaan in interactie met elkaar. Daaruit kon ik dan conclusies trekken. Als onderzoeker fungeerde ik in dit debat als neutrale moderator die de discussie in goede banen leidde. Daarnaast sta ik zelf ook kritisch tegenover de argumenten die aangehaald werden. Deze reflectie is meegenomen op het einde van elk debat.

Vaststellingen

Zoals in de eerste alinea al aangegeven liggen de verschillende meningen van de actoren veel dichter bij elkaar dan men zou denken. Zo heeft iedere actor een belang aangekaart of een knelpunt uitgelicht, waarbij we kunnen concluderen dat al deze elementen het toekomstverhaal binnen de Westhoek moeten gaan vormen. De ‘problematiek’, die in zekere mate genuanceerd moet worden, moet in een breder kader geplaatst worden, meerbepaald in dat van de Westhoek. Vervolgens kunnen we met het onderzoek vaststellen dat er binnen het huidige verhaal geen sprake meer is van een missing link tussen Ieper en Veurne, zoals de problematiek op vandaag benoemd wordt, maar eerder over verschillende knelpunten verspreid in de Westhoek (zie kaart 1). Naast een verbreding in schaal, dient ook een verbreding in thematiek te gebeuren bij een toekomstige aanpak. Zo dient niet enkel gekeken te worden op vlak van verbindend motorisch verkeer, maar moeten ook alle elementen die stedenbouw omvat samen ontwikkeld worden. Deze zijn onder andere woonuitbreiding, economische ontwikkeling, vrijwaren van de open ruimte, de identiteit van de streek, openbaar vervoer, landschapsontwikkeling, enz. Op die manier kunnen we komen tot een samenhangend verhaal voor de Westhoek waar mobiliteit een onderdeel van is maar niet het enige criterium is.

Toekomst?

Toekomst gericht lijkt deze bredere aanpak in schaal en in thematiek enkel te zullen werken indien de deskundigen een plaats in het begin van het proces gaan krijgen. Dit staat in fel contrast met de voormalige aanpak, waarbij politici fungeerden als ontwerper en de deskundigen pas later werden ingezet. Deze laatsten hadden nog weinig impact op de inhoud van het dossier. Binnen dit verhaal is mijn masterproef geen einde, maar eerder een begin. Het kan een aanloop zijn naar een ontwerpmatig onderzoek op schaal van de Westhoek die gevoerd wordt door deskundigen in overleg met de bewoners.

Bibliografie

A.W.A. (2004-2007). Association for World War archeology, Geraadpleegd via: http://www.a-w-a.be/nl/picaerials6.html (laatst aangepast op 9/11/2007, laatst geraadpleegd op 02/08/2016).

Adoplan (2015). Screening milieueffecten van het Provinciaal RUP ‘Regionaal bedrijventerrein Ieper’, in opdracht van de provincie West-Vlaanderen.

Ahp. (22 okt. 2007). Uw gemeente elke dag in de krant: Vleteren. Het Nieuwsblad, p.19 (Geraadpleegd via: http://academic.gopress.be/nl/vowb-login, laatst geraadpleegd op 02/08/2016).

Bacelle, L. & Crott, S. (27 apr. 2016). Hoop op ontdubbeling Spoorlijn 69. Het Laatste Nieuws, Regio Ieper (Geraadpleegd via: http://www.hln.be/regio/nieuws-uit-ieper/hoop-op-ontdubbeling-spoorlijn…, laatst geraadpleegd op 01/08/2016).

Bacelle, L. (08 jan. 2016). Minister Ben Weyts wil nieuw onderzoek naar beste oplossing: Vijf jaar uitstel voor heraanleg N8. Het Laatste Nieuws regio Ieper. (Geraadpleegd via: http://www.hln.be/regio/nieuws-uit-ieper/vijf-jaar-uitstel-voor-heraanl…, laatst geraadpleegd op 27/04/2016).

Bacelle, L. (09 sept. 2015). Poging om minister tot actie aan te zetten verzandt in politiek circus: Zelfs simpele N8-motie haalt het niet. Het Laatste Nieuws regio Ieper. (Geraadpleegd via: http://www.hln.be/regio/nieuws-uit-ieper/zelfs-simpele-n8-motie-haalt-h…, laatst geraadpleegd op 29/07/2016).

Bacelle, L. (2015). Zelfs simpele N8-motie haalt het niet. (Geraadpleegd via: http://www.hln.be/regio/nieuws-uit-ieper/zelfs-simpele-n8-motie-haalt-h…, laatst aangepast op 09/09/2015, laatst geraadpleegd op 17/07/2016).

Baeten, G., Spithoven, A., & Albrechts, L. (1997). Mobiliteit: Landschap van Macht en Onmacht. Leuven/Amersfoort: Acco.

Benweyts.be (2016). Weyts wil de trambus nu ook in Vlaanderen laten rijden. Geraadpleegd via: http://www.benweyts.be/nieuws/weyts-wil-de-trambus-nu-ook-in-vlaanderen… (laatst aangepast op 05/04/2016, laatst geraadpleegd op 02/08/2016).

Berx, C. (2009) Naar een snellere en betere besluitvorming over complexe projecten.

BlaBlaCar.be (2016). Via: https://www.nl.blablacar.be/ (laatst geraadpleegd op 02/08/2016).

Blondia, M. (2015). De onzichtbare kant van infrastructuurprojecten. Ruimte, 27, 46-51.

Bossu, P. (2000). Ok Westhoek!: een pleitrede voor het behoud van de groene en stille identiteit van de Westhoek. Diksmuide: Meander.

Bossu, P., Castelein, B., Chielens, P., Denoo, J. [e.a.] (2001). De A19 doortrekken? Neen, merci!. Diksmuide: Meander.

Boury, F. (1987). A19… een noodzaak? Uit de hoek (Koksijde), 2 (2&3), 5-20.

Bouwend Ieper (2015). Dorpskernen Brielen en Elverdingen blijven lijden onder verkeersdruk na stilstand dossier N8, (Geraadpleegd via: https://bouwendieper.wordpress.com/2015/07/15/dorpskernen-brielen-en-el… ,laatst aangepast 15/07/2015, laatst geraadpleegd 17/07/2016).

Buck Consultants International (nov. 2015). Naar intergemeentelijk bedrijventerreinen in de Westhoek: Eindrapportage, Nijmegen.

Bycicle innovation lab (2016). The Reverse traffic Pyramid. (Geraadpleegd via: http://www.bicycleinnovationlab.dk/?show=jpn&l=UK, laatst geraadpleegd op 01/08/2016).

Colet, G. (1958). De Nationale Maatschappij van Buurtspoorwegen, in Onze Buurtspoorwegen nr. 73. Via: Wikipedia (2016). Nationale Maatschappij van Buurtspoorwegen: Krimp. Geraadpleegd via: https://nl.wikipedia.org/wiki/Nationale_Maatschappij_van_Buurtspoorwegen (laatst aangepast op 31/07/2016, laatst geraadpleegd op 01/08/2016).

Complexeprojecten.be (2016) Decreet complexe projecten (Geraadpleegd via: http://www.complexeprojecten.be/, laatst geraadpleegd op 05/08/2016).

Coppens, T. (2008).De tien stappen methode. Ruimte en planning, 28 (1), 43-46.

De Block, E. (2015). Motie moet druk in N8-dossier opvoeren. (Geraadpleegd via: http://www.hln.be/regio/nieuws-uit-ieper/motie-moet-druk-in-n8-dossier-…, laatst aangepast op 15/07/2015, laatst geraadpleegd op 17/07/2016).

De Lijn.be (2016). Routeplanner. Geraadpleegd via: https://www.delijn.be/nl/ (laatst geraadpleegd op 01/08/2016)

debliemaker.wordpress.com (2013). (Geraadpleegd via: https://debliedemaker.wordpress.com/2013/11/07/neos-herdenkt-zijn-overl…, laatst aangepast op 07/11/2013, laatst geraadpleegd op 02/08/2016).

Declercq, A. (2016). Cambio autodelen kan nu ook in Ieper. Focus WTV. Geraadpleegd via: http://www.focus-wtv.be/nieuws/cambio-autodelen-kan-nu-ook-ieper# (laatst aangepast op 07/01/2016, laatst geraadpleegd op 01/08/2016).

Departement Mobiliteit en openbare werken - afdeling beleid, (2016). Open offerteaanvraag voor aanneming van diensten: Inhoudelijke en organisatorische ondersteuning van de werking van de vervoerregio Westhoek.

Devlaeminck, R., Vanhulle, A. & Van Rompuy, S. (2015). Draaiboek Groenplan: Richtlijnen bij het opmaken van een lokale groenvisie. Brussel: uitgave van Agentschap Natuur en Bos i.s.m. Ruimte Vlaanderen.

Dienst erfgoed (16 februari 2012). Mailconversatie deputatie ruimtelijke ordening en Departement ruimtelijke ordening, woonbeleid en onroerend erfgoed. Advies voorontwerp gewestelijk RUP Wegverbinding Ieper-Veurne.

Dujardin, D. (11 apr. 2009). Een ramp voor ons dorp. Het Laatste Nieuws. (Geraadpleegd via: http://academic.gopress.be/nl/vowb-login, laatst geraadpleegd op 30/07/2016).

Dujarding, D. (10 nov. 2008). Protest tegen randweg. Het Laatste Nieuws. (Geraadpleegd via: http://academic.gopress.be/nl/vowb-login, laatst geraadpleegd op 28/07/2016).

Duurzame-mobiliteit.be (2016). STOP in het gemeentelijk mobiliteitsbeleid. (Geraadpleegd via: http://www.duurzame-mobiliteit.be/stop-het-gemeentelijk-mobiliteitsbele…, laatst geraadpleegd op 01/08/2016).

EMDP. (21 dec. 2004). Pilkem Ridge geen werelderfgoed. De Standaard, p. 35.

Gemeente.belangen.be (2016). 20 jaar Gebiedsgerichte werking in de Westhoek. (Geraadpleegd via: http://gemeente-belangen.be/20-jaar-gebiedsgerichte-werking-in-de-westh…, laatst aangepast op 02/03/2016, laatst geraadpleegd op 03/08/2016).

Genicot, L. (1947). ‘Etudes sur la construction des routes en Belgique’, Bulletin de l’Institut de Recherches Economiques et Sociales, via Wegen-Routes.be (2007-2010).

Geopunt.be (2016). Historische kaarten. Geraadpleegd via: http://www.geopunt.be/ (laatst geraadpleegd op 31/07/2016).

Google Streetview (2016). Geraadpleefd via: https://www.google.be/maps/ (laatst geraadpleegd op 02/08/2016).

Grietens, E. (2009) Vlaanderen in de knoop, Een uitweg uit de ruimtelijke wanorde, ASP, Brussel.

Groep Planning (1998). Intensiteitsdiagram 1996: N8 richting Veurne. 7 jan. 1998. Dossiernummer (1536).

Haelewyn, R. (1971). Oostenrijkse wegen in West-Vlaanderen. Brugge: Westvlaams verbond van Kringen voor heemkunde.

Korsmit, J. & Serbruyns, M. (1997). Verbinding Ieper-Veurne: Voorbereidend Onderzoek Tracéstudie A19-N8.

laatst aangepast op 06/04/2016, laatst geraadpleegd op: 7 april 2016).

Lesage, P. (05/2015). Brielenaars ontgoocheld over uitblijven dorpskernvernieuwing. (Geraadpleegd via: http://www.focus-wtv.be/nieuws/brielenaars-ontgoocheld-over-uitblijven-…, laatst aangepast op 06/05/2015, laatst geraadpleegd op 17/07/2016).

Lesage, P. (07/2015). Opnieuw discussie in Ieper over verbindingsweg N8. (Geraadpleegd via: http://www.nieuwsblad.be/cnt/dmf20150908_01857081, laatst aangepast op 09/09/2015, laatst geraadpleegd op 17/07/2016).

lne.be (2016). Milieueffectenrapportage (Geraadpleegd via: https://www.lne.be/themas/milieueffectrapportage/, laatst geraadpleegd op 29/07/2016).

Maes, M. (25 jan. 2011). Huis moet plaats maken voor verbreding N8: 80-plussers bouwen nieuwe woing in ‘tuin’. Het Nieuwsblad regio Ieper. (Geraadpleegd via: http://www.nieuwsblad.be/cnt/4135ebn3, laatst geraadpleegd op 31/07/2016).

MINT, (juli 2012) Rapport: Herkomt-Bestemmingsonderzoek in opdracht van Departement Mobiliteit en Openbare werken.

NMBS (2016). Al een MOBIB-kaart? Geraadpleegd via: http://www.belgianrail.be/nl/vervoersbewijzen/mobib/mobib.aspx (laatst geraadpleegd op 02/08/2016).

PLACQ, G. (1951). ‘Le développement du réseau routier belge de 1830 à 1940’, Bulletin de l’Institut de Recherches Economiques et Sociales, 17 via Wegen-Routes.be (2007-2010).

N-VA (2014). Mobiliteit in de Westhoek – de gewestweg N8 Ieper-Veurne. (Standpunt N-VA – Partijbestuur 31 maart 2014).

Prof. J. Rotmans in De Mol, J. (2013). Duurzame mobiliteit, méér dan duurzame motorvoertuigen: mobiliteit in Transitie. Energiedag voor Lokale Besturen, Abstracts. Presented at the Energiedag voor Lokale Besturen, Brussel: VVSG.

Protocolakkoord (12 augustus 2005) Afspraken meerderheidspartijen Vlaamse regering ivm wegverbinding Ieper-Veurne.

Provincie West-Vlaanderen (2011). Mailconversatie tussen Deputatie van de Provincie West-Vlaanderen en de Vlaamse overheid (dienst mer): Advies op Kennisgevingsnota Project-MER N8.

Provincie West-Vlaanderen, p. 10. (Geraadpleegd via: https://www.lne.be/merdatabank/uploads/nthnvg3134.pdf, laatst geraadpleegd op 05/08/2016).

Redactie HLN (2015). Uberpop wordt opgeschort in Brussel. (Geraadpleegd via: http://www.hln.be/hln/nl/957/Binnenland/article/detail/2488098/2015/10/…, 13/10/2015, laatst geraadpleegd op 25/05/2016).

Redactie KW (15 okt 2015). Extra trajectcontroles op gewestwegen in Poperinge, Staden, Waregem en Anzegem. Krant van West-Vlaanderen. (Geraadpleegd via: http://kw.knack.be/west-vlaanderen/nieuws/verkeer-en-mobiliteit/extra-t…, laatst geraadpleegd op 29/07/2016).

Redactie KW (19 aug. 2005). Snelle weg tussen Ieper en Veurne. Krant van West-Vlaanderen. (Geraadpleegd via: http://academic.gopress.be/nl/vowb-login, laatst geraadpleegd op 02/08/2016).

Rfbelguim.be (2016). Over Road Federation Belgium. Geraadpleegd via: http://www.rfbelgium.be/nl/over.html (laatst geraadpleegd op 02/08/2016).

Road Federation Belgium (2013). RFB Position Paper, Brussel, p. 4.

Ruimte Vlaanderen (2016). GRUP: Wegverbinding Ieper-Veurne. Geraadpleegd via: https://www.ruimtevlaanderen.be/NL/Diensten/GRUPS/GRUPSDetail/rid/RUP_0… (laatst geraadpleegd op 28/07/2016) .

rwo.be (2016). Strategische Adviesraad Ruimtelijke Ordening - Onroerend Erfgoed. Geraadpleegd via: https://www.rwo.be/Home/SARO (laatst geraadpleegd op 28/07/2016).

Schauvliege, J., (2015). Nota aan de leden van de Vlaamse Regering: Ontwerp van decreet tot wijziging van de regelgeving voor ruimtelijke uitvoerings-plannen teneinde de planmilieueffectrapportage en andere effectbeoordelingen in het planningsproces voor ruimtelijke uitvoeringsplannen te integreren door wijziging van diverse decreten.

Stadsregio.nl (2012). Zoro-bus rijdt vanaf 9 december (Geraadpleegd via: http://stadsregio.nl/zoro-bus-rijdt-vanaf-9-december, laatst aangepast op 19/09/2012, laatst geraadpleegd op 01/06/2016).

Storme, B. (2014). De Lijn lanceert WOI buslijn en Poppyas. Reportage Focus WTV. Geraadpleegd via: http://www.focus-wtv.be/nieuws/de-lijn-lanceert-woi-buslijn-en-poppypas# (laatst aangepast op 15/04/2014, laatst geraadpleegd op 31/07/2016).

Technum (2012). Niet technische samenvatting: Project-MER Veurne - Ieper, p. 19.

Tritel (2012). Nota MCA uitvoeringsvarianten en configuraties aansluitingscomplexen: N8 Veurne Ieper. Versie C, Januari 2012.

Uber (2015). Open brief aan Rudi Vervoort (Geraadpleegd via: https://newsroom.uber.com/belgium/open-brief-aan-rudi-vervoort/#.Vh0OMt…, laatst aangepast op 12/10/2015, laatst geraadpleegd op 25/05/2016).

Uber (2016). Uber zoekt jou, via: https://partners.uber.com/ (laatst geraadpleegd op 02/08/2016).

Van Hoof, N. (2016). Carpoolplatform BlaBlaCar maakt Belgische intrede. (Geraadpleegd via: http://www.zdnet.be/nieuws/179113/carpoolplatform-blablacar-maakt-belgi…, laatst aangepast op 06/04/2016, laatst geraadpleegd op 07/08/2016).

Vandermeulen, A., & De Brabander, A. (2000). Socio-economische beleidsvisie en hefboomprojecten voor de westhoek : de virtuele cyclus tussen hernieuwde economische dynamiek, kwaliteit van woon- en leefomgeving en de doorbraak van de kenniseconomie. Diksmuide: Streekplatform Westhoek vzw.

Vectris (april 2005) Studieopdracht betreffende de verbinding Ieper-Veurne: Eindrapport. Ministerie van de Vlaamse gemeenschap departement leefmilieu en infrastructuur, mobiliteitscel, Brussel.

Vectris (augustus 2008) Studieopdracht betreffende de verbinding Ieper-Veurne: Evaluatierapport. Vlaams ministerie van mobiliteit en openbare werken departement mobiliteit en openbare werken afdeling beleid mobiliteit en verkeersveiligheid.

Verleure, W. (2015). Paper Beeldvorming: Een nieuw beeld voor een geschiedenis aan krantenartikels omtrent de verbinding Ieper – Veurne.

Vlaams Parlement (2016). Ontwerp van decreet tot wijziging van de regelgeving voor ruimtelijke uitvoeringsplannen teneinde de plan milieueffectenrapportage en andere effectbeoordelingen in het planningsproces voor ruimtelijke uitvoeringsplannen te integreren door wijziging van diverse decreten. (Geraadpleegd via: https://www.vlaamsparlement.be/parlementaire-documenten/parlementaire-i…, laatst aangepast op 22/06/2016, laatst geraadpleegd op 29/07/2016).

Vlaamse overheid (03/2009). Decreet betreffende het Mobiliteitsbeleid: 20 maart 2009. (Geraadpleegd via http://www.mobielvlaanderen.be/overheden//artikel.php?id=859, laatst geraadpleegd op 04/08/2016).

Vlaamse overheid (2011) Ruimtelijk Structuurplan Vlaanderen: Gecoördineerder versie. (Geraadpleegd via: https://rsv.ruimtevlaanderen.be/, laatst geraapleegd op 26/07/2016).

Vlaamse overheid (2011). Ruimtelijke Structuurplan Vlaanderen, gecoördineerde versie februari 2011, p. 376.

Vlaanderen (nov. 2014 - mei 2015). Eindnota Relance BRV: Gebied ‘Westhoek’, p. 24.

Wegen-Routes.be (2007-2010). Dossier: A19 Kortrijk – Ieper – Veurne. Geraadpleegd via: http://www.wegen-routes.be/doss/A19n.html (laatst geraadpleegd op 25/07/2016, laatst aangepast op 25/06/2016).

Westhoek.be (2016). 20 jaar Gebiedsgerichte werking in de Westhoek. (Geraadpleegd via: http://www.westhoek.be/jewaserbij/8839/20-jaar-gebiedsgerichte-werking-…, laatst aangepast op 08/03/2016, laatst geraadpleegd op 03/08/2016).

Westhoek.be (2016). De Westhoek. Geraadpleegd via: http://www.westhoek.be/de-westhoek/ (laatst geraadpleegd op 25/07/2016).

Westhoekoverleg (2016). Geraadpleegd via: http://www.westhoekoverleg.be/nl/wp-content/uploads/2016/04/20160415-Pe… (laatst aangepast op 15/04/2016, laatst geraadpleegd op 02/08/2016).

Westhoekverbeeldt.be (2016). Hoogstade Dorpplaats. Geraadpleegd via: http://www.westhoekverbeeldt.be/beelden/indeling/detail?trefwoord=N8+ho… (laatst geraadpleegd op 27/07/2016).

Westhoekverbeeldt.be (2016). Zoekterm: Tram. Geraadpleegd via: http://www.westhoekverbeeldt.be/ (laatst geraadpleegd op 02/08/2016).

Wikipedia (2012). Lijst van NMVB-tramlijnen in België: Buurtspoorwegen van de provincie West-Vlaanderen. Geraadpleegd via: https://nl.wikipedia.org/wiki/Lijst_van_NMVB-tramlijnen_in_Belgi%C3%AB (laatst aangepast op 28/12/2012, laatst geraadpleegd op 01/08/2016).

World commission on Environment and Development. (WCED) (1987). Brudtland-rapport, Our common future.

Yellow Window (2015). Designbrief Landelijke Mobiliteit.

Yellow Window (2016). Verslag Service Design traject landelijke mobiliteit. (Versie 31 maart 2016).