Vlaamse Begijnhoven als Werelderfgoed: De zoektocht naar een gezamenlijk beheer

Nena

De Roey

Vlaamse Begijnhoven als Werelderfgoed:
De zoektocht naar een gezamenlijk beheer

Gedeelde unieke universele waarden
Begijnhoven zijn historische plaatsen waar religieuze vrouwen op een eigenzinnige manier samenleefden en werkten. Op het huidig Vlaams grondgebied was deze leefwijze vanaf de 13de eeuw sterk verankerd. De religieuze begijnenbeweging is inmiddels uitgedoofd, maar liet haar sporen na in het Vlaamse landschap. Van quasi authentiek bewaarde begijnhoven tot een enkele straatnaam die de herinnering aan een verdwenen begijnhof draagt: je vindt ze over heel Vlaanderen terug.
Zo’n vijftien jaar geleden werden dertien representatieve Vlaamse begijnhoven door België en de UNESCO erkend als Werelderfgoed. De unieke universele waarden die de sites deze status opleverde, zijn niet gelinkt aan één afzonderlijk begijnhof. Het zijn net de gecombineerde erfgoedwaarden van deze dertien geselecteerde begijnhoven samen die ze uniek maken. Niet te verwonderen dus, dat ze op de Werelderfgoedlijst werden ingeschreven als een geheel of een serie. Dit heeft echter één belangrijke consequentie, namelijk dat deze dertien vrijwel onafhankelijke erfgoedsites op een gelijkaardige manier beheerd en geëvalueerd zouden moeten worden. Of dit het geval was anno 2011-2012 en of dit mogelijk zou zijn in de toekomst was het voornaamste uitgangspunt van deze thesis. Tegelijkertijd bood dit onderzoek kans om de impact van de UNESCO nominatie op deze sites te bevragen.

Dertien sites, één aanpak?
Dertien erfgoedsites verspreid over Vlaanderen: op welke manier worden de begijnhoven van Hoogstraten, Mechelen (groot begijnhof), Lier, Turnhout, Sint-Truiden, Gent (klein begijnhof), Sint-Amandsberg, Diest, Leuven (groot begijnhof), Tongeren, Brugge en Kortrijk gemeenschappelijk beheerd? Om op deze hamvraag te kunnen antwoorden, werd eerst het beheer van elk van deze sites afzonderlijk in kaart gebracht door middel van literatuuronderzoek, plaatsbezoeken en interviews met 68 betrokkenen (o.a. inwoners, eigenaars, beheerders, erfgoedconsulenten en lokale besturen). Voor elk begijnhof werden vooraf opgestelde informatievelden ingevuld waardoor een systematisch overzicht tot stand kwam.
Dit zette de deur open om verschillende facetten van het beheer van deze sites te vergelijken. Hoe zijn de begijnhoven wettelijk beschermd, wiens eigendom zijn ze en welke functies herbergen ze? Aspecten die resultaat zijn van en tegelijkertijd een grote invloed uitoefenen op het beheer van een erfgoedsite. Niet alle begijnhoven zijn bijvoorbeeld op dezelfde manier beschermd. Bewoning blijkt de belangrijkste huidige functie te zijn van de Vlaamse begijnhoven. Vooral de eigendomsstructuur van de verschillende sites blijkt zeer divers. Hetzelfde kan gezegd worden van de staat, het onderhoud en de bestaande documentatie van de dertien begijnhoven.

Tijdens het onderzoek kwamen verschillende gemeenschappelijke uitdagingen aan het licht. Zo kampen enkele begijnhoven met financiële problemen door dure (maar nodige) restauratie- en onderhoudswerken. Het aantrekken van privékapitaal biedt hier een oplossing, maar brengt dan weer specifieke problemen van gentrificatie met zich mee. De meeste begijnhoven zijn afgesloten architecturale eenheden met woonhuizen rond een plein of in een stratenpatroon. De toegankelijkheid van de veelal gekasseide sites laat in verschillende begijnhoven te wensen over, wat echter niet eenvoudig op te lossen is omwille van de historische waarde van bijvoorbeeld deze bestrating. Ook het wel of niet toelaten van geparkeerde voertuigen leidt vaak tot discussies. Actueel is de problematiek van duurzaamheid en energie-efficiënte in begijnhofwoningen. Hierbij speelt de keuze tussen (beter) isoleren of zoveel mogelijk erfgoedwaarde behouden een rol. Uit het onderzoek bleek tevens dat slechts 2 van de 13 begijnhoven een juridisch bindende buffer zone hebben die de site moet beschermen tegen bijvoorbeeld verstorende hoogbouw in de omgeving. Ten slotte blijkt dat participatie en samenwerking bij verschillende begijnhoven zelfs op een lokaal niveau eerder gering is.
Kan het beheer van de verschillende begijnhoven met elkaar vergeleken worden? Dit is niet zo’n eenvoudige opdracht. In de thesis worden verschillende mogelijke systemen naar voren geschoven. Toch blijkt dat bijna elk begijnhof een eigen beheerstraditie heeft. Feit is dat een overkoepelend Vlaams beleid of visie rond dit Werelderfgoed ontbreekt. De dertien begijnhoven vallen wel onder dezelfde Vlaamse wetgeving, maar dit is immers het geval voor al het beschermd onroerend erfgoed in Vlaanderen. Een aparte regeling voor Werelderfgoed of specifiek voor de Vlaamse begijnhoven is er niet. Volgens de respondenten bracht de UNESCO status weinig verandering met zich mee sinds de nominatie.
Toch waren en zijn er wel degelijk contacten tussen betrokkenen van de dertien Vlaamse begijnhoven op de Werelderfgoedlijst. Zo bestond er een tijdje een informeel platform voor begijnhoven, aangemoedigd door de overheid. Dit platform werd echter nooit officieel opgericht en boekte weinig duurzame resultaten. Het grootste probleem was de verscheidenheid aan visies, motivaties en betrokkenen die vandaag nog steeds speelt.
De Vlaamse begijnhoven zijn niet de enige seriële nominatie op de Werelderfgoedlijst. Uit een screening van alle culturele sites op de Werelderfgoedlijst blijkt dat bijna één derde serieel is. Toch bestaan er weinig tot geen handleidingen over het beheer van zulk serieel Werelderfgoed. Beheersplannen van twee andere seriële Werelderfgoedsites worden in de thesis besproken. Ook enkele bestaande netwerken van Werelderfgoedsites en andere erfgoednetwerken komen aan bod. Deze voorbeelden kunnen zeker inspirerend zijn voor de Vlaamse begijnhoven.

Toekomstig beheer in zicht
Is een gemeenschappelijk beheer van de dertien Vlaamse begijnhoven mogelijk? Een hapklare oplossing is er niet. Wel kunnen enkele stappen genomen worden die een meer uniform beleid faciliteren. Zo kan de Vlaamse overheid een omlijnde visie uitwerken over de toekomst van de begijnhoven en deze duidelijk communiceren naar de betrokkenen. Hierbij is een integrale benadering cruciaal. De aangehaalde gemeenschappelijke uitdagingen kunnen hierin een belangrijke rol spelen. Voorts moeten de verschillende Vlaamse begijnhoven de nodige begeleiding en instrumenten krijgen om deze visie te implementeren. Ook kan de samenwerking tussen betrokkenen op lokaal en interlokaal niveau verbeterd worden. Deze betrokkenen moeten mee kunnen beslissen over de toekomst van het erfgoed waar zij bewoner, eigenaar of beheerder van zijn. Deze thesis is slechts een eerste aanzet of stap in dit bredere proces, dat zeker nog aandacht verdiend.

Bibliografie

Nena De Roey

Vlaamse Begijnhoven als Werelderfgoed:
De zoektocht naar een gezamenlijk beheer

Bibliografie (Volume I and II)

Literatuur
ADRIAENSSENS, I. (red.), Het hof van Sint-Agnes: bezoekersgids voor het begijnhof van Sint-Truiden en zijn kerk, Hasselt, 2007.

AUGUSTINI-NRECAJ, M., Management of Flemish Beguinages as a World Heritage Serial Property: Advantages and Difficulties: case study: Beguinage of lier, Leuven and Hoogstraten., unpublished paper, Raymond Lemaire International Centre for Conservation, Catholic University of Leuven, 2011.

BAILLIEUL, B. en BONCQUET, D. e.a., INKIJK : Tien jaar dienst Monumentenzorg en Architectuur in Hotel d’Hane Steenhuyse, Gent, 2009.

BOGAERT, C., LANCLUS, K. & VERBEECK, M., Inventaris van het cultuurbezit in België, Architectuur, Stad Gent, Fusiegemeenten, Bouwen door de eeuwen heen in Vlaanderen 4ND, Brussel – Gent, 1983.

BOGAERT, C., DUCHENE, H., LANCLUS, K. & VERBEECK, M. s.d.: Inventaris van het bouwkundig erfgoed, Provincie Oost-Vlaanderen, Arrondissement Dendermonde, Bouwen door de eeuwen heen in Vlaanderen 20N, (onuitgegeven werkdocumenten).

CESARO, G., Boundaries and Buffer zones as tools for protecting Integrity at World Heritage Properties: the case of Petra, Jordan, unpublished master thesis, KU Leuven, RLICC, 2011.

CEULEMANS, C. en HELSEN, J., Het kunstpatrimonium van het O.C.M.W.- Tongeren, 1991.

COOMANS, T. (red.) and BERGMANS, A. (red.), In zuiverheid leven: Het Sint-Agnesbegijnhof van Sint-Truiden: het hof, de kerk, de muurschilderingen, Relicta Monografiën (2), Brussel, 2008.

DEBONNE, V. m.m.v. BERGMANS, A., Inventaris van het bouwkundig erfgoed, Provincie Vlaams-Brabant, gemeente Leuven, Aanvulling grote complexen, Bouwen door de eeuwen heen in Vlaanderen, onuitg. Werkdocumenten, 2010.

DE GUNSCH, A. en DE LEEUW, S. en METDEPENNINGHEN, C., WVL5, onuitgegeven werkdocument. (Cf. inventaris.onroerenderfgoed.be, ID 8568).

DE RYNCK, P., Miniatuurstad van wereldformaat: Het begijnhof van Diest, stad Diest, (s.d.).

De SADELEER, S. en PLOMTEUX, G. 2002: Inventaris van het cultuurbezit in België, Architectuur, Provincie Antwerpen, Arrondissement Turnhout, Kanton Hoogstraten, Bouwen door de eeuwen heen in Vlaanderen 16N4, Brussel - Turnhout.

DE SADELEER, S. en PLOMTEUX G. 1997: Inventaris van het cultuurbezit in België, Architectuur, Provincie Antwerpen, Arrondissement Turnhout, Kanton Turnhout,Bouwen door de eeuwen heen in Vlaanderen 16N1, Brussel - Turnhout.

DE WINTER, M. and HELSEN, J. and SEVERIJNS, P., ‘Het Sint-Catharinabegijnhof van Tongeren’ in Limburg-Het Oude Land van Loon, Extranummer 2, Hasselt, 2001.

Divisie Monumenten, Technische diensten K.U.Leuven, ‘Bouwtechnisch onderhoud en beheer van het Groot Begijnhof in Leuven’ in UNESCO Info, nr. 71 (2008), 20-23.

EEMAN, M., KENNES, H. en MONDELAERS, L. 1984: Inventaris van het cultuurbezit in België, Architectuur, Stad Mechelen, Binnenstad, Bouwen door de eeuwen heen in Vlaanderen 9N, Brussel - Gent.

ENGELS, B. (ed.) and OHNESORGE, E.(ed.) and BURMESTER, A. (ed.) Nominations and Management of Serial Natural World Heritage Properties: Present Situation, Challenges and Opportunities, BfN–Scripten, 2009.

FEILDEN, B. M., and JOKILEHTO, J., Management guidelines for World cultural heritage sites, second edition, ICCROM, Italy, 1998.

GELEYNS, P. ‘UNESCO Werelderfgoed in Vlaanderen: een inleiding’, in Monumenten, Landschappen & archeologie, 29 (5), 2010, 6-14.

GENICOT, L.F., VAN AERSCHOT, S., DE CROMBRUGGHE, A. SANSEN, H. en VANHOVE, J., Inventaris van het cultuurbezit in Vlaanderen, Architectuur, Provincie Brabant, Arrondissement Leuven, Bouwen door de eeuwen heen in Vlaanderen 1, Luik, 1971.

GILTE S., VANWALLEGHEM, A. & VAN VLAENDEREN, P., Inventaris van het cultuurbezit in België, Architectuur, Stad Brugge, Middeleeuwse stadsuitbreiding,Bouwen door de eeuwen heen in Vlaanderen 18NB Zuid, Brussel – Turnhout, 2004.

HEIRMAN, H., Langs Vlaamse Begijnhoven, Leuven, 2001.

HORSTEN, F., Van Blufpoker tot Monumentenprijs: De begijnenbeweging – De begijnhoven – Het begijnhof van Hoogstraten – Het restauratieproject van de vzw Het Convent, Hoogstratens Oudheidkundige Kring, HOK-Jaarboek 2000.

JOOS, L., Guide du visiteur : courte notice historique du béguinage de notre Dame du pre, Longue rue des Violettes, Gent, 1938.

JOOS, L., Begynhof O.L. Vrouw Ter Hoye, geschiedenis en gids, Gent, 1934.

KENNES, H. & WYLLEMAN, L. 1990: Inventaris van het cultuurbezit in België, Architectuur, Provincie Antwerpen, Arrondissement Mechelen, Kanton Lier, Bouwen door de eeuwen heen in Vlaanderen 13N1, Brussel - Turnhout.

MAHIEU, F., ‘De restauratie van het schrijnwerk in het Kortrijkse Sint-Elisabeth Begijnhof’ in Monumenten, Landschappen & archeologie, 30 (1), 2011, 6-19.

MEES, M. (ed.), De Begijnhofkerk van Lier. Bouwgeschiedenis en inventaris van het kunstpatrimonium van de Sint-Margarethakerk, Lier, 1999.

Monumenten, Landschappen & archeologie, 29 (5), 2010.

NUYTTEN , D., ‘Onderhoud en Restauratie in het Groot Begijnhof in Leuven in de periode 1999-2009/2010.’ In Monumenten, Landschappen & archeologie, 29 (5), 2010, 47-56. (thematic publication about beguinages).

PATER LUYTS, L., Het groot begijnhof van Sint-Elisabeth in zijn verleden en zijn heden, Gent, 1978.

RINGBECK, B., Management Plans for World Heritage Sites: a practical guide, German Commission for UNESCO, Bonn, 2008.

ROSSLER, M. (ed.) and MENETREY-MONCHAU, C., Periodic Report and Action Plan: Europe 2005-2006, World Heritage Reports 20, World Heritage Centre, 2007.

SCHEPENS, E. en POELMAN, R. e.a., 125 jaar Groot Begijnhof te Sint-Amandsberg 1874-1999, Heemkundige Kring de Oost-Oudburg, Gent, 1999.

SCHLUSMANS, F. m.m.v. VANTHILLO, C. 1990: Inventaris van het cultuurbezit in België, Architectuur, Provincie Limburg, Arrondissement Tongeren, Kantons Riemst - Tongeren, Bouwen door de eeuwen heen in Vlaanderen 14N1, Brussel - Turnhout.

SCHLUSMANS, F. m.m.v. GYSELINCK, J., LINTERS A., WISSELS R., BUYLE, M. & DE GRAEVE M.-CH. Inventaris van het cultuurbezit in België, Architectuur, Provincie Limburg, Arrondissement Hasselt, Bouwen door de eeuwen heen in Vlaanderen 6N2 (He-Z), Brussel – Gent, 1981.

SIMONS, W., Cities of Ladies: Beguine Communities in the Medieval Low Countries, 1200-1565, Philadelphia, 2001.

SNEIJERS, M., Begijnhoven, UNESCO zet licht op groen, onuitgegeven scriptie, Katholieke Hogeschool Mechelen, Departement handelswetenschappen en bedrijfskunde, 1999.

STROOBANTS, A., Gids voor het Sint-Alexiusbegijnhof en het Begijnhofmuseum van Dendermonde, Dendermonde, 2006.

T KINDT, B., Begijnhoven vroeger en nu, onuitgegeven verhandeling, propotor Dhr. Sercu, klas 4de monumentale, 1981-1982.

TRIEST, M. en VAN POUCKE, G. en VANOOTEGHEM, C., Grote madammen: het Sint-Elisabethbegijnhof in Gent en Sint-Amandsberg, Altiora, 2011.

United Nations Educational Scientific and Cultural Organisation, Operational Guidelines for the Implementation of the World Heritage Convention, World Heritage Center, 2012.

UNESCO-ICOMOS Documentation Centre, Management Plans and the World Heritage Convention: A bibliography, Paris, 2010.

VAN AERSCHOT, S. and HEIRMAN, M., Flemish beguinages: World heritage, Leuven, 2001.

VANDENBOSSCHE, H., ‘Onroerend Erfgoed en toegankelijkheid’, Vioe-handleidingen 03, Brussel, 2010.

VANDENWAL, S. and VAN RECEM, H., Begijnhof Tongeren: bewoningsgeschiedenis, Hoeselt, 2007.

VAN DER AUWERA, E. en VERLINDEN, P., Vlaamse begijnhoven: werelderfgoed, video i.o.v. Ministerie van de Vlaamse Gemeenschap, Brussel, 2000.

VAN LEEUWEN, J. and VERCAUTEREN, G., Netwerken in erfgoedland: Werkboekje voor het weven van een prachtig web, F ARO, Brussel, 2011.

VANORMELINGEN, W., Toegankelijkheid van historich erfgoed; De Notelaer, onuitgegeven eindverhandeling, Provinciale Hogeschool Limburg, Departement Architectuur, 2011.

VERCAUTEREN, G., Samen werken aan cultureel erfgoed: cultureel-erfgoedconvenants in Vlaanderen, FARO Vlaams steunpunt voor cultureel erfgoed, 2011.

VILEIKIS, O., Management Plans for World Heritage Sites: Final Report, unpublished paper, ICCROM, 2008.

WYNANTS, M. (ed.), Begijnen en begijnhoven, Dossier bij de tentoonstelling Begijnen en begijnhoven in Antwerpen en Brabant, Algemeen rijksarchief, Brussel, 1994.

Beleidsdocumenten
BOURGEOIS, G., Beleidsbrief 2012: Onroerend Erfgoed, 2012.
(http://www.geertbourgeois.be/files/minister1/nva_images/beleid/beleidsb…)

HEROVER DE FORTENGORDEL: Concept Vesting Antwerpen: Ruimtelijk planologische ontwikkelingsmogelijkheden van de Brialmontforten rond Antwerpen, Stramien cvba in opdracht van de Provincie Antwerpen, 2001. (source: www.provant.be, last consulted December 2012).

DE BOCK, V. en DE CEULAER, R., Verkennende nota: de fortengordels als provinciaal gebiedsgericht project, Provincie Antwerpen, 2006.

VAN AERSCHOT, S., Béguinages Flamands: un passé bien présent, liste du patrimoine mondial, proposition d’inscription, 1997.

Proposition d’inscription de biens sur la liste du Patrimoine mondial, présentation générale, Région Wallonne, Belgique.

Woolmers Estate, Longford, Tasmania: Conservation Management Plan, prepared by Clive Lucas, Stapleton and Partners Pty.Ltd., Sydney, 2008, 62.

Protection and Management Plan on Kaiping Diaolou and villages (extract), Urban Planning and Design Centre of Peking University, 2001.

VAN DEN BOSSCHE, H., Begijnhoven en het werelderfgoed, interne nota Vlaamse overheid, 2001.

VAN AERSCHOT, S., Vlaamse begijnhoven Werelderfgoed: sneuveltekst voor beleidsnota, interne nota Vlaamse overheid, vermoedelijk 2002.

Handreiking: hoe omgaan met (historische) ramen en energiebesparing bij beschermd erfgoed? Standpunt Onroerend Erfgoed, document for internal use, from Flemish Agency for Immovable Heritage, 2012.

Gemeentelijk Ruimtelijk Structuurplan Hoogstraten, 2005.
(www.hoogstraten.be/Gemeentelijk-Ruimtelijk-Structuurplan-Hoogstraten.ht…)

Statutes of the ‘vzw Het Convent’, last altered on 18-01-2001, from www.ejustice.just.fgov.be and www.hetconvent.be (last consulted July 2012).

The hereditary leasing contract concluded between the city of Hoogstraten and ‘vzw Het Convent’, from HORSTEN, F., Van Blufpoker tot Monumentenprijs: De begijnenbeweging – De begijnhoven – Het begijnhof van Hoogstraten – Het restauratieproject van de vzw Het Convent, Hoogstratens Oudheidkundige Kring, HOK-Jaarboek 2000.

BARBARA VAN DER WEE ARCHITECTS en SUMPROJECT, Restauratie en actualisering van het begijnhof van Lier: Masterplan, Conventie, Operationeel Masterplan, 2008.

Correspondence between the city of Lier and other stakeholders concerning the file of the pavement in the beguinage of Lier, archives Ann Ceulemans, city of Lier, 2009-2010.

Internal analysis: Defining and assessing heritage management systems Beguinage Lier, Rudy De Graef, heritage consultant, 2012.

Several touristic brochures, for instance ‘Goesting in Lier’, Magazine van toerisme Lier, (2) 2012.

Gemeentelijk Ruimtelijk Structuurplan Lier, 2003.
(http://www.lier.be/Wonen_leven_ondernemen/Wonen_leefomgeving/Ruimtelijk…), last consulted July 2012.

Statutes of the vzw De Vrienden van het Begijnhof van Turnhout, 2001, from www.ejustice.just.fgov.be (last consulted July 2012).

Modelpachtovereenkomst, O.C.M.W. Turnhout.

Reglement van inwendige orde van het Begijnhof van Turnhout, O.C.M.W. Turnhout.

O.C.M.W. Turnhout, Wonen op het Begijnhof: algemene infobrochure, 2011.

WOUTERS, A., Herwaarderingsplan Groot Begijnhof, (unpublished tentative version), Mechelen, 2011.

Uitgebreid beschermingsdossier met aanzet beheersplan, DL002393, Jos Gyselinck, 1995.

Verruimd B.P.A. Veemarkt, stedenbouwkundige voorschriften, studiegroep omgeving, 1997.

LEGRAND, J. en DE VISSCHER, M., Een religieuze poort op je weg: Masterplanstudie van het begijnhof van Sint-Truiden in opdracht van de Provincie Limburg, 2003.

Afsprakennota tussen de provincie Limburg en het stadsbestuur van Sint-Truiden in verband met het onthaal en het beheer van de Begijnhofkerk Sint-Truiden, Provinciaal Centrum voor Cultureel Erfgoed, 2012.

TECHNUM N.V., Bijzonder plan van aanleg “begijnhof” herziening 2, stedenbouwkundige voorschriften (dossier 63-33800), Provincie Limburg, stad Tongeren, 2002.

Stad Tongeren, Bijzonder plan van aanleg “begijnhof” herziening 2, toelichtingsnota
bij dossier, 2002.

Ingenierusbureau G. Derveaux NV, Dossier 3425-1, Begijnhof Sint-Alexius Dendermonde: Masterplan, Gent, 2009.

Erfpachtakte tussen ‘vzw Begijnhof van Dendermonde’ en de stad Dendermonde, Protocal met het Stadsbestuur voor gebruik van het binnenplein in bijlage, 24-04-2007.

Vzw Begijnhof van Dendermonde, Intern Reglement van het Sint-Alexiusbegijnhof te Dendermonde, december 2007.

Vzw Begijnhof van Dendermonde, statuten, 2004.

Statutes of the ‘vzw Begijnhof Onze-Lieve-Vrouw ter Hoyen, 2004. (Cf. www.ejustice.be, last consulted August 2012).

Intern reglement van het Begijnhof O.-L.-V. Ter Hoyen te Gent, circa 1995.

Ingenieursbureau G. Derveaux NV met de samenwerking van architectenbureau Van Acker C.V., Begijnhof O.L.V. Ter Hoyen Gent: feasibility study, Gent, 1991. (note: I could only look at the table of contents)

Leaflet: ‘Hedendaags wonen in een historisch kader’, Begijnhof O.-L.-V. Ter Hoyen Gent, s.d.

Several issues of the newsletter of the beguinage, for instance:‘Ons Begijnhof’: Nieuwsbrief van het Begijnhof O.-L.-V. Ter Hoyen, 2011 (62).

Bijzonder Plan van Aanleg, nr. 121 Binnenstad deel Zuid, Stedenbouwkundige voorschriften, november 2002. (Cf. www.gent.be, last consulted August 2012).

Statutes of the vzw Begijnhof Sinte-Elisabeth te Sint-Amandsberg, 2006. (Cf. www.ejustice.just.fgov.be/tsv/tsvn.htm, last consulted August 2012).

Vzw Begijnhof Sinte-Elisabeth te Sint-Amandsberg, Hofgids, 2005

Stad Leuven, Bijzonder Plan van Aanleg L14, Groot Begijnhof, goedgekeurd bij MB van 17/01/1989, voorschriften, 2004.

Universitair Woonerf Groot Begijnhof, Huisreglement, 2011.

Sum Research, Toon Berckmoes, Karvansera, Strategisch beleidsplan toerisme Leuven, 2010-2015.

Documentation regarding the reshaping of the pavement (reports of meetings, files, mails), 2000-2002, from personal archives Dirk Van Eenhooge.

Het Begijnhof in Brugge, enkele reflecties na 30 jaar conservatie en restauratie, powerpoint, 2006.

Historic Centre of Brugge (Belgium) (C 996), in WHC-10/34.COM/7B.Add , World Heritage Committee, thirty-fourth session, Brasilia, Brazil, 25 July – 3 August 2010, 136-139.

Outprint of the maintenance plan and list of interventions, monuments services Brugge, 03-04-2012.

Samenwerkingsovereenkomst exploitatie Sint-Elisabeth begijnhof (nog goed te keuren), van O.C.M.W. Kortrijk.

Woonreglement Begijnhof, O.C.M.W. Kortrijk, 2008.

Archieven
Archives of Frans Horsten, Hoogstraten.
Archives of Vlaamse Contactcommissie Monumentenzorg, Antwerpen.

Wetgeving
Artikel 4.7.16 van de Vlaamse Codex Ruimtelijke Ordening en het besluit van de Vlaamse regering van 5 juni 2009 tot aanwijzing van de instanties die over een vergunningsaanvraag advies verlenen, Cf. last consulted December 2012.

Decreet van 7 mei 2004 betreffende de materiële organisatie en werking van de erkende erediensten, art. 35, Cf. Handleiding voor het opstellen van een kerkinventaris, Centrum voor Religieuze Kunst en Cultuur vzw, uitgave 3, 2012, 6.

Decreet van 8 mei 2009 houdende algemene bepalingen betreffende het energiebeleid en het Besluit van de Vlaamse Regering van 19 november 2010 houdende algemene bepalingen over het energiebeleid (in werking getreden op 1 januari 2011).

DRAYE, A., International heritage law: Legal Texts, student textbook, Raymond Lemaire International Centre for Conservation, Leuven, 2010-2011.

Besluit van de Vlaamse Regering van 28 mei 2004 betreffende de dossiersamenstelling van de aanvraag voor een stedenbouwkundige vergunning, art. 4 en 8 en 17 en 20, 6°. Besluit van de Vlaamse Regering van 5 juni 2009 tot aanwijzing van de instanties die over een vergunningsaanvraag advies verlenen art. 1, 1°, g.

Besluit van de Vlaamse Regering tot vaststelling van een gewestelijke stedenbouwkundige verordening met betrekking tot toegankelijkheid, Art. 2.2.3 en Art. 35, 2009.

VAN RENTERGHEM, V. and VAN DEN BERGHE., K., Wet, Decreet-en Regelgeving, Monumenten, Stads-en Dorpsgezichten, Landschappen, Archeologie en Varend Erfgoed (officiëuze coördinatie), Brussel, 2012.

Nieuwsartikels
Knack West Vlaanderen, Enige nog levende begijn Marcella Pattyn gevierd in Kortrijk, 20 juli 2012. (Cf. kw.knack.be/west-vlaanderen/nieuws/algemeen/enige-nog-levende-begijn-marcella-pattyn-gevierd-in-kortrijk/article-4000146066215.htm#)

Video recording, Villa Vanthilt, Marcella Pattyn wordt negentig, 27 augustus 2010, (Cf. www.een.be/programmas/villa-vanthilt/marcella-pattyn-wordt-negentig)

‘Mechelen: brouwerij Het Anker verhuist gedeeltelijk uit de binnenstad’, in SIWE-nieuwsbrief, 67 (2012), 22.

‘Geld voor restauratie monumentale kerken in Mechelen’, 20 december 2011. (from www.historiek.net, last consulted July 2012.)

SVH, ‘Mechels keerdok krijgt er twee opvallende woontorens bij’ in Gazet Van Antwerpen, 12 december 2011. (from www.gva.be, last consulted July 2012)
(also cf. www.city-site.be/projecten/winketkaai)

Websites (last consulted 2012)

https://whc.unesco.org
www.unesco-vlaanderen.be
www. belgium-icomos.org
www.kunstenenerfgoed.be
www.immaterieelerfgoed.be
www.geertbourgeois.be
www.vlaanderen.be
www.rwo.be,
https:/inventaris.onroerenderfgoed.be
www.monumentenwacht.be 
www.herita.be.
www.crkc.be
www.regionalelandschappen.be
www.agiv.be
www.ruimtelijkeordening.be
www.cjsm.vlaanderen.be
www.crkc.be
www.muzikaalerfgoed.be
www.volkskunde-vlaanderen.be
www.heemkunde-vlaanderen.be
www.faronet.be
www.erfgoedcellen.be
www.locusnet.be
www.kikirpa.be
www.stooparchitecten.be
www.enamecenter.org
www.kortrijk.be
kw.knack.be
www.een.be
www.brugge.be
www.minnehof.be
www.halvemaan.be
www.sum.be
www.blogmercedesvanvolcem.be
www.huizenonderzoekbrugge.be
www.kuleuven.be/grootbegijnhof
www.leuven.be
www.facultyclub.be
www.diest.be
www.ezeldijk.be
www.kantinvlaanderen.be
www.xaverius.be
www.gent.be
www.ejustice.just.fgov.be
www.grootbegijnhof.be
www.users.telenet.be/kleinbegijnhof
www.beeldbankgent.be
www.nucleo.be
www.aanloophuispocoloco.be
www.begijnhofvandendermonde.be
www.dendermonde.be
www.editievandendermonde.be
www.tongeren.be
www.geheugenvantongeren.be
www.stadsarchieftongeren.be
www.begijnhofmuseumtongeren.be
www.infirmerie.be
www.ocmw-st-truiden.be
www.limburg.be
www.sint-truiden.be
www.hetbegijntje.be
www.erfgoedplus.be
www.turnhout.be
www.vriendenbegijnhof.be
www.erfgoedbanknoorderkempen.be
www.kbs-frb.be
www.anco-torens.be
www.hetanker.be
www.beeldbankmechelen.be
www.mechelen.be
www.kempenserfgoed.be
www.liersgenootschap.weebly.com
www.toerismelier.be
www.hetconvent.be
www.toerisme.hoogstraten.be
www.erfgoedbankhoogstraten.be
www.kerknet.be
www.vsdc.be
www.notaris.be,
www.onderzoeksbalans.be
www.entervzw.be
www.energiesparen.be/epb/uitzonderingen
www.werelderfgoed.nl
www.assofrance-patrimoinemondial.org
www.sites-vauban.org
www.fortengordels.be
www.hofjesberaad.nl
www.fimnederland.nl
http://almshouses.org/almshouses 

Interviews
Interview with Piet Geleyns (UNESCO focal point Flanders), Leuven, 15-11-2011 and Brussels, 22-02-2012.

Interview with Suzanne Van Aerschot, Leuven, 15-11-2011.

Interview with Hugo Meeus (coordinator Spatial Planning and Mobility in the city of Turnhout, Turnhout), 29-11-2011.

Interview with Hugo Vanden Bossche (Friends of the beguinage of Turnhout), Turnhout, 29-11-2011.

Interview with Lieve Wouters (Teamleader secretariat O.C.M.W. Turnhout), Turnhout, 29-11-2011.

Interview with Nathalie Van Roy (heritage consultant province of Antwerp), Madeleine Manderyck (coordinator Immovable Heritage for the province of Antwerp), Yasmine Michielsen (heritage consultant province of Antwerp), Turnhout, 29-11-2011.

Interview with Cecile Boes (heritage consultant province of Vlaams-Brabant, responsible for the beguinage of Diest), Leuven, 12-12-2011.

Interview with Miek Goossens (coordinator of ICOMOS Flanders-Brussels and coordinator of Immovable Heritage West-Flanders), Bruges, 13-12-2011.

Interview with Elke Denissen (heritage consultant province of Antwerp), Michèle Eeman (coordinator monuments services of the city of Mechelen), Maarten Van den Mooter (staff member at the monuments services of the city of Mechelen), Mechelen, 22-12-2011.

Interview with Johan De Keersmaeker (vice-chairman of the neighboring committee of the beguinage of Mechelen), Mechelen, 22-12-2011.

Interview with Guido Vandeneede (secretary of the church council), Mechelen, 22-12-2011.

Interview with Nicole Meelbergs (inhabitant at the beguinage of Diest), Diest, 09-01-2012.

Interview with Thea Henderix (coordinator of the tourism office, city of Diest), 09-01-2012.

Interview with Marijke Wouters (heritage consultant province of Limburg, responsible for the beguinage of Sint-Truiden) and Christine Vanthillo (heritage consultant for the province of Limburg) and Vicky Wuyts (heritage consultant province of Limburg, responsible for the beguinage of Hasselt), Hasselt, 17-01-2012.

Interview with Guido Sannen (heritage services, city of Diest), Diest, 18-01-2012.

Interview with Johan van den Borne, (owner of private museum in the beguinage of Tongeren), Tongeren, 19-01-2012.

Interview with Ine Baptist (coordinator Spatial Planning office, city of Tongeren), Tongeren, 19-01-2012.

Interview with Steven Vandewal (city archivist of the city of Tongeren), Tongeren, 19-01-2012.

Interview with Betty Simon (Province of Limburg, responsible for church of beguinage of Sint-Truiden), Guy Plevoets (coordinator of heritage (cultural) of Sint-Truiden, also chairman of the neighbor committee of the beguinage), Josef Vanmechelen (chairman of the friends of the beguinage of Sint-Truiden), Ivo Brans (Technical services of the city of Sint-Truiden), Sint-Truiden, 20-01-2012.

Interview with Suzanne Van Aerschot (active inhabitant of the beguinage of Leuven) and Ona Vileikis (inhabitant of the beguinage of Leuven), Leuven, 27-01-2012.

Interview with Luc Boussemare (Director of the non-profit organization of the beguinage Sint-Amandsberg) and Lieven Decaluwé (Chairman of the non-profit organization of the beguinage Sint-Amandsberg), Sint-Amandsberg, Gent, 21-02-2012.

Interview with Cecile Vanoothegem (inhabitant and volunteer at the documentation centre of Sint-Amandsberg, Sint-Amandsberg, Gent, 21-02-2012.

Interview with Karel Robijns (coordinator at Immovable Heritage (OE)), Brussels, 22-02-2012.

Interview with Ann Ceulemans (heritage services, city of Lier), Lier, 06-03-2012.

Interview with Jacques Cappuyns (volunteer for the church council of Sint-Gummarus), Lier, 06-03-2012.

Interview with Ellen Boven (O.C.M.W. Lier), Lier, 06-03-2012.

Interview with Stephane Jennart (Tourism office Lier), Lier, 06-03-2012.

Interview with Tine Verhelst (Faculty Club Leuven), Leuven, 30-3-2012.

Interview with Dirk Van Eenhooge (Heritage consultant province of West-Flanders), Brugge, 03-04-2012.

Interview with sister Felicitas (monasterium De Wijngaard), Brugge, 03-04-2012.

Interview with Brigitte Beernaert and Marc Meulemeester (monuments services of the city of Bruges), Bruges, 03-04-2012.

Interview with Linda Wylleman (heritage consultant East-Flanders), Gent, 04-04-2012.

Interview with Hans Heyse (Social Housing Company ‘Volkshaard’), Gent, 04-04-2012.

Interview with Ferdinand Verdonck (vice-chairman non-profit organization) and Luc Robijns (administrator non-profit organization) and Robert Dendooven (coordinator of non-profit organization), Gent, 12-04-2012.

Interview with Sonja Vanoutryve (active inhabitant), Gent, 12-04-2012.

Interview with Marc Vervenne (president of the beguinage of Leuven), Leuven, 27-04-2012.

Interview with Jan Mortier (heritage consultant province of East-Flanders), Gent, 02-05-2012.

Interview with Dirk Boncquet (head of monuments services of the city of Gent), Gent, 02-05-2012.

Interview with Aimé Stroobants (curator archivist city of Dendermonde), Dendermonde, 10-05-2012.

Interview with Karel Dendooven (director of Forum vzw), Antwerp, 11-05-2012.

Interview with Etienne Van Hecke (vice-chairman of the non-profit organization), Dendermonde, 11-05-2012.

Interview with Frans Horsten (non-profit organization het Convent), Hoogstraten, 15-05-2012.

Interview with Marva Dexters (and Christine Vanthillo) (heritage consultants for the province of Limburg), Hasselt, 07-06-2012.

Interview with Dieter Nuytten (heritage consultant for the province of Vlaams-Brabant), Leuven, 12-06-2012.

Interview with Annie Garcia (inhabitant of the Leuven beguinage), Leuven, 12-06-2012.

Interview with Greet Verschatse (erfgoedcel city of Kortrijk), Kortrijk, 13-06-2012.

Interview with Francine Vanneste (architect of O.C.M.W. Kortrijk), Berber D’Haene (archivist of O.C.M.W. Kortrijk), Frederik Mahieu (heritage consultant province of West-Vlaanderen), Hubert Vroman (technical services of O.C.M.W. Kortrijk, inhabitant, concierge, active in non-profit org. ‘Friends of the beguinage’), and Jacque Gekiere (inhabitant, secretary of non-profit org. ‘Friends of the beguinage’), Kortrijk, 13-06-2012.

Interview with Rudy Degraef (heritage consultant province of Antwerp), Antwerp, 21-06-2012.

Interview with Paul Matthys (heritage consultant province of East-Flanders), Gent, 18-07-2012.

Interview with Peter Putseys, staff member of Herita vzw and initiator of the BOM netwerk, 21-11-2012.