Voetbalcriminaliteit in België anoo 2005: prioriteit of verwaarloosbare last? Een kwantitatief onderzoek

Wim

Hardyns

Mei 2006 werd een eerste studie afgerond betreffende de voetbalcriminaliteit gepleegd door supporters bij voetbalwedstrijden in de 1ste en 2de nationale Belgische voetbalcompetitie. Het is de betrachting dit eindwerk in de toekomst als een nulonderzoek te zien opereren voor verdere follow-up.

Na een omstandige literatuurstudie werd een empirisch onderzoek op poten gezet. Langs de ene kant ‘voetbalsupporters’ en langs de andere kant ‘niet-politionele veiligheidsmensen’ (veiligheidsverantwoordelijken en stewards) hebben als onderzoekssubjecten gefungeerd; dit vanuit de overtuiging dat zij een meerwaarde zouden opleveren voor wat betreft het ophangen van een waarheidsgetrouw beeld inzake voetbalcriminaliteit op een bepaald moment. Door middel van een 3 maanden on line internetenquête op de verschillende Nederlandstalige voetbalfora van de clubs uit 1ste en 2de nationale afdeling, werd deze doelpopulatie bereikt.

De deelnamebereidheid aan dit onderzoek was overweldigend en buiten alle verwachtingen. In totaal hebben 3209 personen zich de moeite getroost om de internetenquête in te vullen. Uit deze groep konden 3017 voetbalsupporters onderscheiden worden en 80 niet-politionele veiligheidsmensen. De overige respondenten behoren tot restcategorieën en werden niet in de berekeningen opgenomen.

Er werd aangetoond dat België momenteel beschikt over een gesofistikeerd netwerk ter bestrijding van voetbalgeweld gepleegd door supporters, maar om uitspraken te doen over efficiëntie en effectiviteit van de verschillende betrokken instanties en personen is geavanceerd aanvullend onderzoek noodzakelijk.

Spilinstantie is de voetbalcel FOD Binnenlandse Zaken die vooral het administratief sanctiesysteem, hen door de Voetbalwet van 1998 aangereikt, als sterkste wapen hanteert. Deze studie toont door middel van een stadionverbodanalyse trouwens aan dat maar liefst 96,3% van het aantal stadionverboden van dat administratieve type is. Dat de clubs met het hoogst aantal risicosupporters ook het hoogst aantal uitgesloten personen in hun rangen hebben, valt vanuit een enigszins logische redenering te begrijpen.

Opvallend is dat men vandaag de dag de voetbalveiligheid in eerste instantie poogt te verzekeren doorheen het niet-politionele apparaat en het politioneel systeem als stok achter de deur wil aanwenden. Dit ligt volledig in de lijn van de supportersvisie; uit de onderzoeksbevindingen blijkt namelijk dat supporters significant meer ontevreden zijn over het politiesysteem (32,8%) dan over het stewardingsysteem (15,4%) tijdens voetbalwedstrijden. De invloed van veiligheidsdiensten wordt overigens als nog negatiever ervaren na een wedstrijd (55,4% voor wat betreft het politiesysteem en 23,8% voor wat betreft het stewardingsysteem). Vooral bij een supportersbegeleiding naar buiten toe, dient hiermee dus rekening gehouden te worden.

Het voorgaande wil echter niet zeggen dat politie-inzet en kostprijs reeds tot een minimum zouden zijn herleid; ondanks een daling in 1ste nationale afdeling voor het seizoen 2004/2005 van zowel inzet (-16,5%) als kostprijs (-23,2%), wordt er nog steeds een aanzienlijke troepenmacht ingezet (32840 effectieven in het laatste seizoen). Daarenboven werd deze daling slechts door 22,8% van de supporters uit 1ste nationale opgemerkt en steeg de politiekostprijs zelfs in 2de nationale afdeling.

De invloed van de nog steeds frequent aanwezige harde kernen bij voetbalwedstrijden valt niet te verwaarlozen; hooliganisme wordt echter nog slechts door 18,3% van de respondenten als ‘erg tot zeer erg aanwezig’ ervaren in het huidige Belgisch voetbal, wat naar alle waarschijnlijkheid kan verklaard worden door die nog steeds hoge politie-inzet.

Een vorm van voetbalcriminaliteit die wel als heel problematisch kan aanzien worden, is provocatie. Niet alleen nummer 1 in de geregistreerde politiecijfers, ook supporters (47,2%) en niet-politionele veiligheidsmensen (59,2%) geven aan dat provocatie in 2004-2005 het vaakst is voorgekomen. De verschuiving van fysiek naar verbaal geweld lijkt zich te hebben voltrokken. Sterker nog is de onderzoeksbevinding omtrent een subtype van dit provocatief gedrag in en rondom voetbalstadia, namelijk het verbaal racistisch geweld. Niet minder dan 47,6% van alle bevraagde respondenten geeft aan dat racisme ‘erg tot heel erg’ aanwezig is in het huidige Belgisch voetbal. Schrijnend, zeker wanneer we dit resultaat plaatsen naast bijvoorbeeld hooliganisme (18,3%). Zonder twijfel is dit het meest markante resultaat van dit onderzoek. Bovendien worden bijna hoofdzakelijk bepaalde supportersgroepen van 2 clubs uit de provincie Antwerpen beschimpt (samen door 65,6% van de respondenten als clubs met het meest verbaal racistisch geweld aangeduid).

Ook vandalisme werd significant meer gerapporteerd dan andere vormen van voetbalgeweld; 28,5% van de bevraagde respondentenpopulatie vindt dat dit momenteel ‘erg tot heel erg’ aanwezig is in en rondom voetbalstadia.

Al bij al blijkt uit de geregistreerde politiecijfers dat het seizoen 2004-2005 het laagst aantal wedstrijden vertoont met incidenten wanneer men er de laatste 14 seizoenen op nahoudt. Zowel een grote meerderheid van de supporters (69,0%) als van de niet-politionele veiligheidsmensen (76,1%) bekrachtigen deze dalende tendens inzake voetbalgeweld. Verscheidene punten uit het onderzoek smeken echter om voorzichtigheid voor wat betreft uitspraken omtrent een voortdurende lineair dalende trend in de nabije toekomst (de eerste seizoenshelft 2005-2006 was er bijvoorbeeld reeds een opwaartse beweging waarneembaar).

Ook een verschuiving in beleidsfilosofie is waarneembaar. Waar men tot voor kort zeer ingrijpende maatregelen nam om het voetbalgeweld te bekampen (vooral naar identificatie toe), wil men nu meer efficiënt te werk gaan en zich expliciet gaan richten op de groepen supporters die een probleem vormen of kunnen vormen. Het doel heiligt niet langer de middelen en een politieke input heeft het een en ander grondig herschapen:

Maar liefst 89,1% van de supporters juicht de afschaffing van de totaal ineffectief gebleken Football Fancard toe; dit identificatiemiddel hield namelijk 50,9% van de bevraagde supporters ‘af en toe tot veel’ weg van de voetbalstadia.
Ook aan de supportersonvriendelijke ticketverkoop kwam in juli 2005 verandering; 52,2% van de niet-politionele veiligheidsmensen betreurt de versoepeling echter omwille van een gevreesde verhoogde werkdruk.
Af te wachten valt of de combiregeling hetzelfde lot zal beschoren zijn als de Football Fancard?! Maar liefst 64,7%! van de voetbalsupporters laat immers ‘af en toe tot veel’ een wedstrijd aan zich voorbijgaan enkel en alleen omwille van die maatregel, waarvan is aangetoond dat die een niet te versmaden contradictio in terminis bevat.

‘Een daling van de voetbalcriminaliteit mits respect voor de goedwillende voetballiefhebber’ als onvoorwaardelijk objectief?!

Bibliografie

BOEKEN

ADANG, O.M.J., Hooligans, autonomen, agenten: geweld en politie-optreden in relsituaties, Alphen aan den Rijn, Samsom, 1998, 146 p.

BACK, L., CRABBE, T. en SOLOMOS, J., The changing face of football: racism, identity and multiculture in the English game, Oxford, Berg, 2001, 309 p.

BOIN, V., Het gulden jubileumboek van de K.B.V.B. 1895-1945, Brussel, Leclercq en de Haas, s.d., 531 p.

CACHET, A. en MULLER, E.R., Beslissen over voetbalvandalisme: een permanent probleem, Arnhem, Gouda Quint, 1991, 231 p.

CANTER, D., COMBER, M. en UZZELL, D.L., Football in its place. An environmental psychology of football grounds, London, Routledge, 1989, 173 p.

CAPELLE, J., Ordehandhaving voetbalwedstrijden in cijfers, 1991-1992: een analyse van de registratie bij ordediensten voetbalwedstrijden tijdens het seizoen 1991-1992, Brussel, Politeia, 1992, 151 p.

COLIN, F., Vijfentwintig jaar topvoetbal, Antwerpen, Houtekiet, 2004, 320 p.

DEPS, B. en GULDEMONT, H., 100 jaar voetbal in België 1895-1995: Koninklijke Belgische Voetbalbond, Roeselare, Roelarta, 1995, 312 p.

DE VREESE, S. en CAPELLE, J., Ordehandhaving voetbalwedstrijden seizoen 1992-1993: een statistische benadering, Brussel, Politeia, 1993, 205 p.

DUNNING, E., MURPHY, P. en WILLIAMS, J., The roots of football hooliganism: a historical and sociological study, London, Routledge and Kegan Paul, 1988, 273 p.

GOVAERT, S. en COMERON, M., Foot et violence: politique, stades et hooligans: Heysel 85, Brussel, Pol-His, 1995, 199 p.

GREENFIELD, S. en OSBORN, G., Regulating football: commodification, consumption and the law, London, Pluto press, 2001, 224 p.

MORRIS, D. en SCHEEPMAKER, N., Spel om de bal: over tradities en rituelen, spelers en supporters in de fascinerende wereld van het voetbal, Amsterdam, Elsevier, 1982, 320 p.

PIJNENBURG, B. en ‘T HART, P., Het Heizeldrama: rampzalig organiseren en kritieke beslissingen, Alphen aan den Rijn, Tjeenk Willink, 1988, 238 p.

VAN DER BRUG, H.H., Voetbalvandalisme: een speurtocht naar verklarende factoren, Haarlem, De Vrieseborch, 1986, 319 p.

VAN GAGELDONK, P., Handboek Hooligan, Amsterdam, Nijgh en van Ditmar, 2001, 683 p.

VAN LIMBERGEN, K. en VERTONGEN, B., Mondiale ’90 Ciao Hooligans: Het veiligheidsconcept en het gedrag van de Belgische risicosupporters tijdens het W.K. in Italië, Brugge, Vanden Broele, 1991, 139 p.

VAN LIMBERGEN, K. en WALGRAVE, L., Hooligans vervolgd? Justitiële afhandeling van voetbalmisdrijven, Brugge, Vanden Broele, 1991, 124 p.

VAN LIMBERGEN, K. en WALGRAVE, L., Sides, fans en hooligans. Voetbalvandalisme: feiten, achtergronden en aanpak, Leuven, Acco, 1988, 259 p.

VAN WELZENIS, I., Fans of Hooligans? Constructieve aanpak van voetbalgeweld en –vandalisme door fan-coaching, Leuven, Garant, 1992, 118 p.

VERLEYEN, K. en DE SMET, S., Hooligans, Leuven, Davidsfonds, 1996, 126 p.

WILLEMS, R., Kan voetbal de wereld redden? Pleidooi voor ambiance & solidariteit, Antwerpen, Houtekiet, 2004, 448 p.

TIJDSCHRIFTARTIKELS

AGOZINO, B., ‘Football and the civilizing process: Penal discourse and the ethic of collective responsibility in sports law’, International Journal of the Sociology of Law, 1996, 163-188

BACHLEITNER, R., ‘Attitudes towards the Value of Sport’, International Review of Sport Sociology, 1983, 99-102

CLARYSSE, F. en SEGAERT-VANDEN BUSSCHE, Y., ‘De nieuwe voetbalwet: het openbaar ministerie getackeld’, Rechtskundig Weekblad, 1999-2000, 1145-1151

CRAIG, S., ‘Fever Pitch, 1909 (The long-term feud between two Scottish soccer teams and an episode ninety years ago, when the fans of both teams united against the authorities)’, History Today, 1999, afl. 5, 34-35

DE SMET, K., ‘Drie jaar city-coaching Anderlecht; Gebrek aan tastbare resultaten bemoeilijkt erkenning’, Pretekst, 1996, afl. 11, 23-24

GARLAND, J. en ROWE, M., ‘Policing racism at football matches: An assessment of recent developments in police strategies’, International Journal of the Sociology of Law, 1999, 251-266

HUYSENTRUYT, V., ‘Geweldpreventie in voetbalstadions: fancoaching bij Standard Luik’, Pretekst, 1997, afl. 16, 5-6

KERR, J.H., WILSON, G.V., NAKAMURA, I. en SUDO, Y., ‘Emotional dynamics of soccer fans at winning and losing games’, Personality and Individual Differences, 2005, 1855-1866

KING, A., ‘Violent pasts: collective memory and football hooliganism’, Sociological Review, 2001, 568-585

KRISHNA, D., ‘The Self-Fulfilling Prophecy and the Nature of Society’, American Sociological Review, 1971, 1104-1107

LEDUC, L. en MORIARTY, D., ‘A sceptical public favour self regulation of aggressiveness in televised sports’, C.A.H.P.E.R.-journal, 1978, afl.5, 19-21

MORIARTY, D., Mc CABE, A. en PRPICH, M., ‘SIR/CAR studies of television and youth sports’, International Journal of Sports psychology, 1979, 122-129

MULLENERS, F., ‘Spelen en brood: veiligheid bij voetbalwedstrijden’, De orde van de dag: criminaliteit en samenleving, 2004, afl. 27, 7-17

SCHEEPERS, D., SPEARS, R., DOOSJE, B. en MANSTEAD, A.S.R., ‘Two functions of verbal intergroup discrimination: Identity and instrumental motives as a result of group identification and threat’, Personality and Social Psychology Bulletin, 2003, 568-577

SOL, M., ‘Voetbalvandalisme: een onuitroeibaar fenomeen?’, Richting SportGericht, 1997-98, afl. 6, 24-26

SPAAIJ, R.F.J., ‘Het succes van de Britse voetbalwet. Kanttekeningen en best practices’, het Tijdschrift voor de Politie, 2005, afl. 1/2, 4-8

SPAPENS, A.C., BOGAERTS, S. en BRUINSMA, M.Y., ‘Voetbalgerelateerd geweld onderzocht?’, het Tijdschrift voor de Politie, 2003, afl. 12, 35-38

STRATSAERT, P., DEBROUX, S. en DUPUIS, B., ‘Cel Integrale Voetbalveiligheid. Voorzie haar van informatie’, Inforevue, 2003, afl. 13, 42-51

VAN DER BRUG, H. en MEIJS, J., ‘De media en het voetbalvandalisme’, Tijdschrift voor psychologie, 1989, afl. 5, 42-45

VAN HECKE, J., ‘De nieuwe voetbalwet. Nog korter op de bal spelen’, Politiejournaal-Politieofficier, 2003, afl. 4, 5-11

VERZAMELWERKEN

COMERON, M., ‘Du gang au groupe social: une analyse socio-préventive’ in Football, ombres au spectacle: violences dans les stades le supportérisme menace-t-il l’ordre public?, MINISTÈRE DE L’ INTÉRIEURE, (ed.), Paris, IHESI, 1996, 47-67

Fighting fans: hooliganism as a world phenomenon, DUNNING, E., MURPHY, P., WADDINGTON, I. en ASTRINAKIS, A., (eds.), Dublin, University College Dublin press, 2002, 270 p.

KUGEL, J., ‘De betekenis van fair play in een geïntegreerd sportbeleid’ in Promotion of fair play, HAHN, E. en REMANS, A., (eds.), Brussel, Internationale Stichting De Backer-Van Ocken voor de Strijd tegen het geweld in de Sport, 1988, 139-142

PONSAERS, P., ‘Wat betekent partnership voor de lokale politie? Community-partnership: kansen en risico’s’ in Partnership en politie, PONSAERS, P., VAN NUFFEL, D. en VAN OUTRIVE, L., (eds.), Brussel, Politeia, 2001, 9-24

TAN, A.S., ‘Social Learning of Agression from Television’ in Perspectives on media effects, BRYANT, J. en ZILLMANN, D., (eds.), Hillsdale (N.J.), Erlbaum, 1986, 41-55

VAN DER BRUG, H.H., ‘Football hooliganism in the Netherlands’ in Football, violence and social identity, BONNEY, N. en GIULIANOTTI, R., (eds.), London, Routledge, 1994, 174-195

VERVAEKE, G., VANDERHALLEN, M., OPDEBEECK, A. en GOETHALS, J., ‘Het ontwerp van een gevalsstudie’ in Criminologie in actie: Handboek criminologisch onderzoek, BEYENS, K., GOETHALS, J., PONSAERS, P. en VERVAEKE, G., (eds.), Brussel, Politeia, 2002, 418-442

WETGEVING

K.B. 15 juni 1999 betreffende het veiligheids- en coördinatiebeleid naar aanleiding van voetbalwedstrijden, B.S., 2 juli 1999

K.B. 3 november 2001 tot wijziging van het koninklijk besluit van 3 juni 1999 houdende de regels voor het ticketbeheer ter gelegenheid van voetbalwedstrijden, B.S., 22 november 2001

K.B. 20 juli 2005 houdende de regels voor het ticketbeheer ter gelegenheid van voetbalwedstrijden, B.S., 4 augustus 2005

Wet 15 februari 1993 tot oprichting van een Centrum voor gelijkheid van kansen en voor racismebestrijding, B.S., 19 november 1993

Wet 21 december 1998 betreffende de veiligheid bij voetbalwedstrijden, B.S., 3 februari 1999

Wet 10 maart 2003 tot wijziging van de wet van 21 december 1998 betreffende de veiligheid bij voetbalwedstrijden, B.S., 31 maart 2003

PARLEMENTAIRE DOCUMENTEN

Hand., Vlaams Parlement, 2005-06, 26 januari 2006, 7

Verslag uitgebracht namens de commissie voor de Binnenlandse Zaken, de Algemene Zaken en het Openbaar Ambt bij het wetsontwerp betreffende de veiligheid bij voetbalwedstrijden, Gedr. St., Kamer, 1997-98, nr. 1572/5

Vr. en Antw., Kamer, 2005-06, 25 januari 2006, 36 (Vr. nr. 9875 Claes)

Vr. en Antw., Senaat, 2004-05, 1 februari 2005, 39 (Vr. nr. 1891 Vandenberghe)

OMZENDBRIEVEN

Ministeriële omzendbrief OOP 28 van 4 mei 1999 aangaande de uitvoering van de wet van 21 december 1998 betreffende de veiligheid bij voetbalwedstrijden, B.S., 8 juli 1999

Ministeriële omzendbrief OOP 38 van 24 oktober 2002 betreffende de efficiënte inzet van de ordediensten naar aanleiding van voetbalwedstrijden en betreffende de informatiehuishouding en de taken van spotters, B.S., 13 november 2002

Omzendbrief OOP 23 van 8 juli 1996 betreffende de uitsluiting van toeschouwers bij voetbalwedstrijden, B.S., 25 juli 1996

Omzendbrief OOP 34 van 13 november 2001 houdende specificaties bij de uitvoering van het koninklijk besluit van 3 november 2001 tot wijziging van het koninklijk besluit van 3 juni 1999 houdende de regels voor het ticketbeheer ter gelegenheid van voetbalwedstrijden, B.S., 22 november 2001

Omzendbrief OOP 34 van 21 februari 2006 houdende specificaties bij de uitvoering van het koninklijk besluit van 20 juli 2005 houdende de regels voor het ticketbeheer ter gelegenheid van voetbalwedstrijden, B.S., 1 maart 2006

KRANTENARTIKELS

COLIN, F., ‘Tijd voor maatregelen’, De Standaard, 18 maart 2004, p.38

DE COCKER, N., ‘Combiregeling voor risicowedstrijden AA Gent’, De Standaard, 29 september 2004, p.38

EECKHAUT, M., ‘Voetbal zonder hekken in Westerlo’, De Standaard, 12 augustus 2004, p.5

FRANSEN, G., ‘Hooligan uit clubliefde’, De Standaard, 28 mei 2005, p.8

FRANSEN, G., ‘Racisme in Belgisch voetbal groeit’, De Standaard, 23 december 2004, p.1

FRANSEN, G., ‘Voetbalstadion weer voor iedereen’, De Standaard, 23 december 2004, p.36-37

G.V.O., ‘Belgisch voetbal tegen racisme’, De Gentenaar, 31 oktober 2005, p.3

HERREGODTS, D., ‘Combiregeling geslaagd voor testmatch’, De Standaard, 13 december 2004, p.42

LE BACQ, T., ‘Kwetsende gezangen kunnen ook Belgische wedstrijden lamleggen’, De Standaard, 19 oktober 2004, p.38

RASKIN, L., ‘Europese topspelers brengen bal aan het rollen’, De Standaard, 19 april 2006, p.28

VANDEWALLE, L., ‘Grote onvrede over fankaart’, De Standaard, 19 juli 2001, p.25

VANDEWALLE, L., ‘Profliga boycot actie tegen fankaart’, De Standaard, 29 maart 2002, p.19

VANDEWALLE, L., ‘Rode kaart voor vuile taal’, De Standaard, 27 januari 2001, p.10

INTERNETBRONNEN

Belgian Soccer Database: http://www.bsdb.be/uitslagen.asp [28/02/06]

Centrum voor gelijkheid van kansen en voor racismebestrijding: http://www.antiracisme.be/nl/cgkr/intro.htm [23/02/06]

COMMITTEE FOR ETHICS AND FAIR PLAY (s.d.) ‘Fair Play Code of Conduct’ [WWW]. FIFA: http://www.fifa.com/en/fairplay/fairplay/0,1256,12,00.html [01/03/06]

De Belgische federale politie: http://www.poldoc.be/dir/dga/dar/daraccn.htm [27/02/06]

De lokale politie: http://www.police.be/LOKPOL_NL/organisatie.htm#hand [26/02/06]

FOD Binnenlandse Zaken: http://www.ibz.be/code/maps.htm [22/02/06]

KABINET MINISTER BINNENLANDSE ZAKEN PATRICK DEWAEL (2005/06/17) ‘Persbericht: Fankaart officieel afgeschaft’ [WWW] Patrick Dewael: http://www.dewael.com [04/11/05]

KABINET MINISTER BINNENLANDSE ZAKEN PATRICK DEWAEL (2006/02/13) ‘Persbericht: Minister Dewael lanceert tijdens Ronde Tafel met burgemeesters en zonechefs voorstellen om veiligheid bij voetbalwedstrijden nog te verhogen’ [WWW] Patrick Dewael: http://www.dewael.com [21/02/06]

Sport.be nv: http://www.sport.be/nl/voetbal/lagere/ranking.html?comp=2081 [14/09/05]

Supportersfederatie Profclubs: http://www.supportersfederatieprofclubs.be/activiteiten.htm [28/02/06]

Universiteit Gent: https://athena.ugent.be [29/03/06]

VAN RIXTEL, J., ‘Student&Onderzoek, maak en verspreid de enquête voor je scriptie!’ [WWW]. Student&Onderzoek: http://www.studentenonderzoek.com [05/09/05]

YouTube: http://www.youtube.com/player.swf?video_id=4aF8Gq4-iiw [01/03/06]

NIET-COMMERCIËLE INFORMATIE

BELET, I. en CLAES, D., Federale en Europese voorstellen om het Belgisch voetbal weer op de kaart te zetten, Brussel, december 2004, 18 p. (rapport)

CENTRUM VOOR GELIJKHEID VAN KANSEN EN VOOR RACISMEBESTRIJDING, Analyserapport “Monitoring Voetbalwedstrijden” in het kader van de conventie 2004 tussen het centrum voor gelijkheid van kansen en racismebestrijding en de Voetbalcel van de FOD Binnenlandse Zaken, Brussel, 2004, 15 p. (analyserapport)

CENTRUM VOOR GELIJKHEID VAN KANSEN EN VOOR RACISMEBESTRIJDING, Jaarverslag Centrum 2004, Brussel, Jozef De Witte, 2005, 53 p. (jaarverslag)

CENTRUM VOOR GELIJKHEID VAN KANSEN EN VOOR RACISMEBESTRIJDING, Op stap naar diversiteit: 2002 jaarverslag, Brussel, Jozef De Witte, 2003, 166 p. (jaarverslag)

CHARLIER, P., DE VREESE, S., MAES, B. en QUATAERT, J., Jaarverslag IVV seizoen 2004-2005, Brussel, Cel Integrale Voetbalveiligheid, 2005, 120 p. (jaarverslag)

DE PAUW, N., Lijst van de veiligheidsverantwoordelijken 2005-2006, Brussel, Departement Veiligheid van de KBVB, 2005, 8 p. (adressenlijst)

DE PAUW, N., Vigerende regelgeving m.b.t. de organisatie van voetbalwedstrijden, Brussel, Departement Veiligheid van de Koninklijke Belgische Voetbalbond, 89 p. (presentatie in het kader van de opleiding voor veiligheidsverantwoordelijken)

DERIDDER, H., Voetbalcel Binnenlandse Zaken, Brussel, Voetbalcel FOD Binnenlandse Zaken, september 2005, 15 p. (presentatie in het kader van de opleiding voor veiligheidsverantwoordelijken)

DE VREESE, S. en MERCIER, B., De ordehandhaving naar aanleiding van het voetbalseizoen 1999-2000: Een statistische benadering, Brussel, Federale Politie, 2000, 42 p. (rapport)

FOD BINNENLANDSE ZAKEN, Activiteitenrapport 2004 Algemene Directie Veiligheids- en Preventiebeleid, Brussel, 2005, 152 p. (activiteitenrapport)

GHOLAMALIZAD, R., Racisme en xenofobie in het Belgisch voetbal, Brussel, Centrum voor gelijkheid van kansen en racismebestrijding, augustus 2005, 16 p. (presentatie in het kader van de opleiding voor veiligheidsverantwoordelijken)

HARDYNS, W., Stageverslag + Persoonlijke Visietekst. Stagiair op het Departement Veiligheid van de Koninklijke Belgische Voetbalbond, Gent, november 2005, 48 p. (stageverslag Criminologie)

KONING BOUDEWIJNSTICHTING, Stand up Speak up: Projectoproep 2005, Brussel, oktober 2005, 8 p. (brochure)

MINISTERIE VAN BINNENLANDSE ZAKEN, Veiligheid bij voetbalwedstrijden, Brussel, 1 september 1993 (persconferentie)

OVERLEGCOMMISSIE VOOR DE VEILIGHEID BIJ SPORTMANIFESTATIES, De evaluatie van de inzet van stewards, Brussel, Ministerie van Binnenlandse Zaken, 3 mei 1994 (vergaderingnota’s)

PAUWAERT, D., De veiligheidsverantwoordelijke, het “hoofd” van de veiligheid, Brussel, Departement Veiligheid van de Koninklijke Belgische Voetbalbond, 16 p. (presentatie in het kader van de opleiding voor veiligheidsverantwoordelijken)

PAUWELS, L., Kwantitatieve Statistische Informatieverwerking. “Inleiding tot SPSS” voor Criminologen, Gent, Universiteit Gent, 2005, 1-84 (cursus opleidingsonderdeel Statistische informatieverwerking in de criminologie)

QUATAERT, J., Problematiek voetbal, Brussel, Cel Integrale Voetbalveiligheid, augustus 2005, 15 p. (presentatie in het kader van de opleiding voor veiligheidsverantwoordelijken)

SPIRIT GENT, Open Stadion Gent, Gent, oktober 2005, 7 p. (projectvoorstel)

MONDELINGE EN SCHRIFTELIJKE PERSOONLIJKE INFORMATIE

Gesprek met E. SERVAEGE, dossierbeheerder Lokale Politie Kortrijk-Kuurne-Lendelede, Kortrijk, 21 april 2006

Gesprek met N. DE PAUW, veiligheidsverantwoordelijke KBVB, Brussel, 11 oktober 2005

Schriftelijke mededeling door H. WIJNNE, statistisch adviseur bij wetenschappelijk onderzoek, Amsterdam, 17 april 2006

Schriftelijke mededeling door J. QUATAERT, hoofdcommissaris Cel Integrale Voetbalveiligheid van de Federale Politie, Brussel, 19 april 2006