Onder de sterren

Een gemiddelde levensverwachting van maar liefst 70 jaar. In de westerse wereld bereikten we dit een dikke eeuw geleden, in stedelijk Mesopotamië lukte het al duizenden jaren eerder. Wat was hun geheim? Archeologe Emmy Van Laere (UGent): “Het wetenschappelijk niveau was hoog. Zelfs onder de hocus pocus van de priester-dokters zat vaak geneeskundige kennis verborgen. Het onderscheid tussen magie en wetenschap werd veel minder strikt gemaakt dan we tot nog toe aannamen.”

In dezelfde regio waar je nu de grenzen tussen Syrië, Irak en Iran terugvindt, ontstond 6000 jaar geleden het tweestromenland Mesopotamië. Deze bloeiende maatschappij staat bekend als een vroeg baken van kennis, cultuur, politiek, economie en wetenschap. Voor het eerst in de geschiedenis ontwikkelde men het schrift. Alles werd zorgvuldig bijgehouden op kleitabletten, waardoor we vandaag heel wat aspecten van deze maatschappij kunnen reconstrueren.

Zo ook de geneeskunde. Want hoe kwam het dat deze Mesopotamiërs duizenden jaren voor onze tijdrekening al een gemiddelde levensverwachting van maar liefst 70 jaar bereikten?

Een patiënt verlossen van zijn ziekte, werd vaak beschreven als een uitdrijving van allerlei demonen

Emmy Van Laere nuanceert: “De bronnen waarop we ons baseren komen in de eerste plaats van de geletterde elite uit de steden, niet van de gewone boeren op het platteland. Deze levensverwachting zal dus waarschijnlijk een eerder optimistische schatting zijn. Toch is het opvallend dat deze elite zo oud konden worden.

Er zijn verschillende verklaringen voor dit succes: zo hadden deze mensen al toegang tot meerdere soorten dokters. De asu behandelde de alledaagse kwalen zoals een bloedneus of een wonde én hij beoefende ook al een vorm van chirurgie.

De ashipu wordt beschouwd als een priester-dokter. Hij had in de eerste plaats een religieuze functie en hield zich bezig met vage klachten en mysterieuze ziekten zoals epilepsie, hoofdpijn of buikklachten.”

Demonen

“Vandaag is het vanzelfsprekend om een duidelijk verschil te maken tussen de alternatieve geneeswijzen enerzijds en de reguliere geneeskunde anderzijds. Mesopotamië daarentegen was een diepreligieuze maatschappij, waarbij hocus pocus en wetenschap door elkaar liepen.”

Op het eerste gezicht lijken al deze rituelen van de priester-dokter pure voodoo, toch had hij ook kennis van geneeskrachtige planten

“Een patiënt verlossen van zijn ziekte, werd vaak beschreven als een uitdrijving van allerlei demonen. Maar als er op een kleitablet werd geschreven dat je een zalfje ‘onder de sterren’ moest plaatsen, betekende dit waarschijnlijk gewoon dat het mengsel een nacht nodig had om voldoende te binden. Niet dat de goden hun krachten in het mengsel inbrachten. Vandaag is dit soort magische omschrijvingen een bron van verwarring, waardoor we consequent de wetenschappelijke kennis onderschatten.”

Geneeskundige planten

“Door de reconstructie van de persoonlijke verhalen weten we nu dat beide soorten dokters op de hoogte waren van geneeskunde en het menselijk lichaam. De priester-dokter stond alleen een trapje hoger op de ladder: hij had naast geneeskundige kennis ook kennis van religie en magie. Hij hield zich voornamelijk bezig met het uitdrijven van demonen en ritueel zuiveren van huizen en tempels. Op het eerste gezicht lijken al deze rituelen van de priester-dokter pure voodoo, toch kende hij de effecten van geneeskrachtige planten en hij gebruikte die ook tijdens de rituelen.”

Archeologische vondsten

Dat de Mesopotamiërs wel degelijk geneeskundige kennis hadden, blijkt onder meer uit deze archeologische vondsten…

Niersteenbehandeling

“Dit is een bronzen tube. Uit teksten blijkt, dat als een man last had van nierstenen, er een tube in de plasbuis werd ingebracht. Deze pijnlijke behandeling moest de patiënt verlossen van zijn vervelend ongemak.“

Waterhoofd

“Aan deze schedel was te zien dat de patiënt leed aan een waterhoofd, waardoor de druk op de hersenen te groot werd. De artsen moesten ingrijpen om de druk te verlichten en het leven van de patiënt te redden. Met een scalpel maakten ze dus opzettelijk een insnijding, een ingreep die wijst op een wetenschappelijke basis en kennis van het menselijk lichaam.”

Amulet

“Deze vondst duidt dan weer op het gebruik van magie: vrouwen droegen deze ketting wanneer ze zwanger waren, om zich te beschermen tegen miskramen. De amulet hield de vrouwelijke demon Lamashtu op een veilige afstand.”

Promotor: Prof. Dr. Katrien De Graef

Lees de scriptie

---

Archeologe Emmy Van Laere nam deel aan de Vlaamse Scriptieprijs 2018. Studeer je dit jaar af en verdient jouw bachelor- of masterproef meer aandacht? Doe mee aan de Vlaamse Scriptieprijs 2019 en maak kans op prijzen tot 2.500 euro!

Dit artikel verscheen in de Vlaamse ScriptieKrant en op de website van Eos-magazine.