Universiteit Gent
Academiejaar 2007-2008
EEN ERVARING BUITEN DE MUREN
Verhandeling voorgelegd aan de Faculteit Letteren en Wijsbegeerte,
Vakgroep Kunst-, Muziek- en Theaterwetenschappen,
Optie Theaterwetenschap (Podium- en Mediale Kunsten),
voor het verkrijgen van de graad van Licentiaat,
door Steven De Jonge.
Promotor: Prof. Dr. Christel Stalpaert
Copromotor: Dr. Bram Van Oostveldt
Woord Vooraf
02 juli 2003, Intercultureel centrum De Centrale – Gent. Ontvangen diploma
interieurarchitectuur.
26 mei 2008, Faculteit Letteren en Wijsbegeerte – Gent. Indienen
licentiaatverhandeling ‘Een ervaring buiten de muren’.
Hoe komt het dat iemand uit de wereld van de interieurarchitectuur bijna vijf jaar later
een theaterproefschrift indient, waarbij bewust de ruimte buiten de muren wordt opgezocht?
Het is het resultaat van een omzwerving van iemand die via het theater buiten de muren
gefascineerd raakte door het landschap van de straat- en ook de reguliere theaterkunsten.
Dit proefschrift kwam tot stand na het doorlopen van een traject dat startte bij de wondere
wereld van Architects of Air, theoretisch gevormd werd op de Universiteit Gent en eindigde
met een vrijwillige stage op het ‘Internationaal Straattheaterfestival’. Via zelf ervaren
voorstellingen ontplooien zich in deze scriptie verschillende theoretische beschouwingen die
de kunsten in de openbare ruimte plaatsen in het hedendaagse kunst- en
theaterwetenschappelijke discours.
De keuzes in dit traject werden sterk beïnvloed door mensen, zonder wie dit alles
onmogelijk zou geweest zijn. Als eerste wil ik graag de promotor, Prof. Dr. Christel Stalpaert,
en de copromotor, Dr. Bram Van Oostveldt, van deze thesis bedanken. Ondersteund door de
overige personeelsleden van de vakgroep Theaterwetenschappen, wijdden ze mij in in de
wereld van het theater en voegden ze er bovendien theoretische beschouwingen en
interessante bemerkingen aan toe. Iets vroeger in het traject waren het Marie-Paule
Haegeman en Steven Jacobs die de deuren van de wereld van de kunsten voor het eerst
voor mij openden. Prof. Dr. Bart Vandenabeele zal ik altijd dankbaar zijn voor zijn filosofische
inzichten en de kennismaking met de theorieën van ondermeer John Dewey.
Lotte van den Berg wil ik uitvoerig bedanken voor de zeer fijne en verhelderende
gesprekken naar aanleiding van verschillende van haar voorstellingen. Het is altijd
aangenaam om met gelijkgestemden te praten en in dit opzicht heb ik een even grote
waardering voor het gesprek met Roos van Geffen. Onze korte ontmoeting in Dordrecht is
een ervaring die ik wellicht niet snel zal vergeten. Alan Parkinson en de voltallige crew van
Architects of Air zou ik willen bedanken voor het vertrouwen, maar vooral voor de jarenlange
vriendschap. Ook Fabien Audooren en de fantastische ploeg van het ‘Internationaal
Straattheaterfestival’ beschouw ik ondertussen reeds als veel meer dan zomaar
gelegenheidscollega’s. Mijn dankbaarheid voor hen zal zeker niet afnemen nu ze hun naam
veranderd hebben in ‘MiramirO’. De mensen van ‘HorsLesMurs’ in Parijs, het ‘Vlaams
Theater Instituut’ in Brussel, de universiteitsbibliotheken in Gent en Antwerpen en de
medewerkers van ‘Antwerpen Open’ en het ‘Toneelhuis’ in Antwerpen wil ik graag bedanken
voor hun ongedwongen en vooral vriendelijke behulpzaamheid.
Tenslotte kan ik niet afsluiten zonder een woord van dank te richten tot enkele
mensen die veel meer verdienen dan slechts een vermelding in het voorwoord van deze
thesis. Nele en Elly die het laatste jaar steeds in bemoedigende termen spraken en nooit
benauwd waren om er eens stevig op door te filosoferen. Alle vrienden en vriendinnen met in
het bijzonder Jochen en Felix, voor alle welgekomen momenten van ontspanning. Sigrid,
voor zowat alles, maar vooral om mijn steun en toeverlaat te zijn doorheen dik en dun en dit
reeds gedurende zoveel jaren. Mijn familie, ouders, broer en zus voor het geduld die ze aan
de dag leggen met hun “eeuwige student”.
Inhoudtafel
I. Inleiding 1
1.1 ‘Straattheater’ in de spotlight 1
1.2 Bronnenbespreking en opzet 2
II. Buiten de Muren 6
2.1 Straat’THEATER’ 6
2.2 ‘STRAAT’theater 9
2.3 ‘David’ brengt redding? 11
III. Ervaring 13
3.1 Inleiding 13
3.1.1 Waarom buiten de muren?.......................................................................................... 13
3.1.2 Het publiek…………………………………………………………………………………… 15
3.1.3 Weg van de tekst en het object……………………………………………………………. 18
3.1.4 Op zoek naar een ervaring………………………………………………………………… 22
3.2 Space and Place 26
3.2.1 Yi-Fu Tuan…………………………………………………………………………………… 26
Space en Place 26
Common Experience 28
Intimate Experience 29
3.2.2 ‘Arcazaar’ – Architects of Air………………………………………………………………. 30
Alan Parkinson en Architects of Air 30
Op zoek naar de ‘binnenkant’ van zichzelf in een lichtkathedraal 32
3.3 Art as Experience 37
3.3.1 John Dewey………………………………………………………………………………..… 37
Continuïteit tussen kunst en leven 38
Kunst en wetenschap 41
Ervaring en ‘een ervaring’ 42
3.3.2 ‘Het bezoek van de sultan der Indiën op zijn olifant die door de tijd
kan reizen’ - Royal de Luxe……………………………………………………………….... 46
Jean Luc Courcoult en Royal de Luxe 46
Het bezoek van de sultan der Indiën op zijn olifant die door de tijd kan reizen 48
Een gratis machinaal spektakel saboteert de alledaagse realiteit 52
3.3.3 ‘Het blauwe uur’ – Lotte van den Berg…………………………………………………..... 60
Lotte van den Berg 60
Het blauwe uur 61
Met het vergrootglas kijken naar de ‘oppervlakte’ van de werkelijkheid 62
IV. Het lichaam 70
4.1 Inleiding 70
4.2 Phénoménologie de la Perception 74
4.2.1 Maurice Merleau-Ponty…………………………………………………………………….. 74
Fenomenologie van de waarneming 74
4.2.2 ‘Immens’ – Roos van Geffen………………………………………………………………. 76
Roos van Geffen 77
Immens 78
Een collectieve ervaring die leidt tot individuele (zelf-)reflectie 82
4.3 Capitalisme et schizophrénie 91
4.3.1 Gilles Deleuze……………………………………………………………………………….. 91
Het Orgaanloos Lichaam 92
4.3.2 ‘Animal Farm’ – de Queeste……………………………………………………………….. 96
Roel Swanenberg en de Queeste 96
Animal Farm 99
De energieke ‘achterkant’ van de stad en haar gemeenschap 101
V. Besluit 106
VI. Bibliografie 110
VII. Bijlage (afzonderlijk gedeelte) 1-54