Gemeenschapstoerisme als alternatieve ontwikkeling in een regio verdeeld door sociaal-ecologisch conflict.

Julie

Mahie

Van wantrouwen tot sociale duurzaamheid: mijnbouw vs gemeenschapstoerisme in Peru.

In een wereld waar we steeds meer willen en de kloof tussen zij die krijgen wat ze willen en zij die daar de dupe van zijn steeds groter wordt, staat de zoektocht naar grondstoffen garant voor conflict.De ontginning van grondstoffen (zoals aardolie, koper, goud en zilver) gebeurt veelal in het Zuiden, de consumptie voornamelijk in het Noorden. Nu ook nieuwe wereldmachten zoals China tegemoet willen komen aan een groeiende vraag naar grondstoffen banen we ons een weg tot de meest afgelegen gebieden op zoek naar nieuwe koperaders of oliebronnen.Deze afgelegen gebieden worden vaak bevolkt door autochtone gemeenschappen die een ander concept hebben van de natuur (en al haar grondstoffen) dan de Westerse mens.Naast een economische en sociale ongelijkheid gaan deze ontmoetingen ook gepaard met heuse conflicten. Aan de basis van die conflicten liggen de fundamenteel tegenstrijdige wereldbeelden die beide groepen kleuren en de ongelijke machtsrelatie die daarmee gepaard gaat. Sceptici slagen er zonder veel moeite in om de schijnbaar economische en sociale voordelen van mijnbouw met wetenschappelijk onderbouwde argumenten van tafel te schuiven.Mijnbouw is in se niet duurzaam. Grondstoffen zijn eindig en de meest gebruikte ontginningstechnieken hebben een schadelijke impact op de lokale mens en natuur.Aan een sterke anti-mijnbouw beweging geen gebrek, maar bij de lokale vraag 'wat is ons alternatief voor een duurzame ontwikkeling?' staat menig wetenschapper nog steeds met zijn mond vol tanden. Tijdens mijn verblijf in de Peruaanse provincie Huancabamba werd ik ook heel vaak geconfronteerd met deze vraag. Ik deed er in het kader van de opleiding sociaal cultureel werk en in samenwerking met de Belgische organisatie CATAPA vzw een allereerste inleidende prospectie van de regio naar de mogelijkheden voor duurzaam toerisme.Deze doelstelling paste binnen de visie van de lokale partnerorganisatie op een alternatief ontwikkelingsplan als reactie op het gangbare vertrouwen in de mijnbouwsector.Huancabamba was het toneel van een zwaar sociaal-ecologisch conflict tussen 2003 en 2009. De aanleiding voor dit conflict was het mijnbouwproject Río Blanco, gelegen in het uiterste Noorden van Peru dicht tegen de Equadoriaanse grens. Toen de lokale boerengemeenschappen in 2003 op de hoogte werden gebracht van de komst van het Brits mijnbouwbedrijf Monterrico Metals laaide het conflict meteen hoog op. De ongelijke machtsverhouding tussen het bedrijf en de lokale bevolking speelde zich zowel op politiek als economisch vlak af. Economisch gewin kreeg voorrang op elementaire mensenrechten en de grondwet. Ondanks het illegale karakter van het mijnbouwproject creëerde een intensieve campagne, gevoerd door voor- en tegenstanders, een sterk gepolariseerde realiteit die tot op vandaag voelbaar is. De vele infomomenten en workshops van beide kampen plaatste ook de bevolking lijnrecht tegenover elkaar. De argwaan die er was voor de mooie woorden van het bedrijf nestelde zich op die manier binnen de families. Dit interne wantrouwen leidde meermaals tot gewelddadige confrontaties met dodelijke afloop. In 2009 werd het Río Blanco project tijdelijk opgeschort, maar in juli 2012 zocht het mijnbouwbedrijf opnieuw contact met de burgemeester van Huancabamba. De vrees voor de voortzetting van het project maakt verder onderzoek naar de mogelijkheden voor een alternatief ontwikkelingsplan des te dringender. Kan gemeenschapstoerisme een duurzaam alternatief bieden in Huancabamba? Met deze bachelorproef heb ik niet de ambitie om een sluitend antwoord op deze vraag te formuleren. Ik geef wel een duidelijke schets van de mijnbouwproblematiek in Peru, zowel op nationaal als lokaal niveau, hiervoor gebruik ik de specifieke situatie in Huancabamba. Dit eerste hoofdthema confronteer ik met gemeenschapstoerisme dat ik verder kader binnen het algemene concept duurzaam toerisme en de ruimere context van de ontwikkelingssamenwerking. De term duurzaamheid vormt de rode draad doorheen deze twee onderwerpen en wordt nog eens extra behandeld in haar relatie tot het sociaal werk en, meer specifiek, tot het samenlevingsopbouwwerk. Ik beëindig deze scriptie met een terugkoppeling naar mijn praktijkervaring in Huancabamba en de mogelijke rol die het sociaal werk daar zou kunnen spelen in de toekomst. Meer dan een evaluerend en adviserend werk over een alternatieve ontwikkeling in Huancabamba wil ik met deze bachelorproef een aanzet geven tot discussie over de mogelijkheden van gemeenschapstoerisme als onderdeel van een duurzame ontwikkeling. Een discussie waarin de stem van het sociaal werk volgens mij niet mag ontbreken, want (sociale) duurzaamheid start bij een veerkrachtige gemeenschap.

Bibliografie

1. Schriftelijke bronnen DEBAENE, R., DE KESEL, M., Sociale filosofie en ethiek. Cursus, Gent, Arteveldehogeschool – opleidingBachelor in het sociaal werk, 2010-2011, 161 blz. DE RUYCK, M., Agro si, Mina no? Golven van sociale dynamieken binnen de controverse rond hetmijbnbouwproject Río Blanco in Huancabamba, Noord-Peru. Niet-gepubliceerde masterproef ManaMaConflict and development, Gent, Universiteit Gent, faculteit politieke en sociale wetenschappen, 2011, 82blz. DEVELETERE, P., De Belgische ontwikkelingssamenwerking. Davidsfonds, Leuven, 2005, 317 blz. DIEUSAERT, T., Peru. (Landenreeks), Amsterdam, KIT Publishers, 2006, 129 blz. GORIS, G., Toerisme: Waar vliegt het geld heen? MO Mondiaal Magazine, jrg. 2003, nr. 5, 2003, blz. 30 – 36 LONGHENA, M., e.a., De Inca's. Geschiedenis en cultuur van de beschavingen in de Andes. (ZuidBoekprodukties) Veltman uitgevers B.V., 2000, 291 blz. NOVOA, J., e.a., HUANCABAMBA: Páramos, bosques y biodiversidad. Piura, Instituto de Montaña, 2011, 55blz. PEETERS, J., Een veerkrachtige samenleving. Sociaal werk en duurzame ontwikkeling. Berchem, EPO vzw,2010, 423 blz. SEN, A., Development as freedom. Amsterdam, Contact, 2000, 365 blz. 2. Mondelinge bronnen DURÁN, G., mondelinge mededeling, via informeel gesprek, 25 juli 2011. GUAILLAS, L., mondelinge mededeling, via informeel gesprek, 18 april 2012. PATIÑO, J., mondelinge mededeling, via informeel gesprek, 11 april 2012. PATIÑO, J., mondelinge mededeling, via informeel gesprek, 17 juni 2012. 3. Elektronische bronnen ANTONIO LUCERO, J., Seeing like an NGO. Encountering Development and Indigenous Politics in the Andes.Henry M. Jackson School of International Studies, 2011, blz. 23-25, pdf, internet.(http://stonecenter.tulane.edu/uploads/Lucero_Seeing_Like_an_NGO_Tulane-…) BEBBINGTON, A., e.a., Minería y desarrollo en el Perú: con especial referencia al Proyecto Río Blanco,Piura.Lima: Oxfam Internacional; IEP; CIPCA; PSG, 2007, 112 blz., pdf, internet.(http://www.perusupportgroup.org.uk/files/fckUserFiles/file/Key%20Issues…) BEBBINGTON, A., e.a., Mining and social movements, struggles over livelihood and rural territorialdevelopment in the Andes. World Development, vol. 36, n° 12, 2008, 18 blz., pdf, internet.(http://people.ucsc.edu/~jbury/Publications/Bebbington,%20Bury%20et%20al…) BUITELAAR, M., Aglomeraciones mineras y desarrollo local en América Latina, International DevelopmentResearch Centre, Bogotá, 349 blz., pdf, internet.(http://idl-bnc.idrc.ca/dspace/bitstream/10625/30489/79/117066.pdf) CATAPA, Mining in Paradise, (12 augustus 2012).(www.mininginparadise.org) CATAPA, Persdossier. Mijnbouwconflicten in Peru: het Congaproject in Cajamarca. Juni 2012, blz. 2, pdf,internet. (http://catapa.be/files/persdossierconga_def.pdf) CIA World Factbook, Peru. Internet, (15 juli 2012).(https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/pe.html) COOPERACCION, Informe de seguimiento de las concesiones mineras en el Perú. Región Piura, 2010, 10 blz.,pdf, internet. (http://www.cooperaccion.org.pe/info-concesiones/piura.pdf) DE ECHAVE, J., e.a., Minería y territorio en el Perú. Conflictos, resistencias y propuestas en tiempos deglobalización. UNMSM, Lima, 2009, 432 blz., pdf, internet.(http://www.democraciaglobal.org/adjuntos/article/102/mineria.pdf) EL GRUPPO SALINAS, Historia. (13 augustus 2012).(http://www.salinerito.com/index.php?option=com_content&view=article&id=…ón de la pobreza en el Perú al 2010. INEI, gepubliceerd rapport, 2012, 27 blz., pdf, internet.(http://www.inei.gob.pe/DocumentosPublicos/Pobreza_ExposicionJefe.pdf) EXTRACTIVE INDUSTRIES REVIEW, Striking a Better Balance; Volume I The World Bank Group and ExtractiveIndustries. 2003, 92 blz., pdf, internet.(http://irispublic.worldbank.org/85257559006C22E9/All+Documents/85257559…) IMF, World economic outlook (International Monetary Fund). International Monetary Fund, Washington,april 2012, 250 blz., pdf, internet. (http://www.imf.org/external/pubs/ft/weo/2012/01/pdf/text.pdf) INSTITUTO DE MONTAÑA, internet, (12 augustus 2012)(http://mountain.org) JAN VOS, S., Natuurlijke hulpbronnen: per definitie slecht voor groei? Het belang van instituties ennatuurlijke hulpbronnen voor economische groei. Niet-gepubliceerde doctoraalscriptie, UvT, 2006, 52 blz.,pdf, internet. (http://www1.fee.uva.nl/toe/content/people/content/vos/Downloadablepaper…) JANSSENS, D., Blinkt alle goud? Mijnbouw, ecologie en mensenrechten. (MO*paper), Wereldmediahuis,Brussel, 2008, 39 blz., pdf, internet. (http://www.mo.be/sites/default/files/MO-paper23-Mijnbouw.pdf) LOBERA, J., Insostenibilidad: aproximación al conflicto socioecológico. Internet, Revista CTS, vol. 4, nr. 11,2008. (http://oeibolivia.org/files/Volumen%204%20-%20N%C3%BAmero%2011/doss02.p…) Mapas del Perú. internet, (25 juli 2012).(http://www.infoperu.com/es/view.php?lang=es&p=5) MARTINEZ-ALIER, J., The environmentalism of the poor. Universiteit van Witswatersrand, 2002, blz. 1-3, pdf,internet. (http://www.wrm.org.uy/actors/WSSD/alier.pdf) MINCETUR, Lineamientos para el desarrollo del turismo rural comunitario en el Perú. Documento de trabajopara la actualización. MINCETUR, San Isidro, 2008, 8 blz., pdf, internet.(http://www.mincetur.gob.pe/newweb/Portals/0/LINEAMIENTOS_DESARROLLO_TUR…) MINEM, Misión, Visión, objetivos generales. Internet, (5 augustus 2012)(http://www.minem.gob.pe/descripcion.php?idSector=10&idTitular=270&idMen…, B., Mijnbouw in Peru: op zoek naar de waarheid. IPIS, Antwerpen, 2 januari 2007, 30 blz., pdf,internet. (https://docs.google.com/viewer?url=http%3A%2F%2Fipisresearch.eu%2Fdownl… METALS PLC, Annual Report and Accounts 2006, Londen, Emperor Design Consultants, 2006,56 blz., pdf, internet.(http://www.monterrico.com/i/pdf/2006AnnualReport.pdf) PERU SUPPORT GROUP, Zijin moves to restart Río Blanco. Internet, 25 juli 2012.(http://www.perusupportgroup.org.uk/news.php?news_id=569#569) Piura. internet, (26 juli 2012).(http://www.keywordpicture.com/abuse/piura%20paita///) RALPH, R., Chairman's statement. Monterrico Metals plc. Annual Report and Accounts 2006, Londen,Emperor Design Consultants, 2006, blz. 5, pdf, internet.(http://www.monterrico.com/i/pdf/2006AnnualReport.pdf) RED MUQUI, Observatorio de los conflictos mineros en el Perú. Piura: primer informe. 2006, blz. 2, pdf,internet. (http://www.todosobrerioblanco.com/adjuntos/PrimerInformeObservatorioCon…) RED MUQUI, Observatorio de los conflictos mineros en el Perú. Resumen informativo: Piura. internet,augustus 2011. (http://www.muqui.org/observatorio/2011-Agosto/observatorio_agosto_2011…) RED MUQUI, Observatorio de los conflictos mineros en el Perú. Resumen informativo: Piura. internet. Juni2012. (http://www.cooperaccion.org.pe/OBSERVATORIO/piura.html) RED MUQUI, Boletín. Resumen de noticias. 27 juni 2012, 19 blz., pdf, internet.(http://www.muqui.org/adjuntos/RM_27-06-12.pdf) RED MUQUI, Quines somos? internet, (10 augustus 2012).(http://www.muqui.org/) ROZEMEIJER, N., e.a., Community-based tourism in Botswana: The SNV experience in three communitytourismprojects. Gaborone, SNV Botswana, 2001, 65 blz., pdf, internet.(http://www.snvworld.org/sites/www.snvworld.org/files/publications/botsw…) RUIZ BALLESTEROS, E., e.a., Turismo comunitario en Ecuador. Desarrollo y sostenibilidad social, Cuenca,Universidad de Cuenca, 2007, blz 5-7, pdf, internet.(http://hospitalidad.ucuenca.edu.ec/hospitalidad/images/stories/contenid…) ¿Se deben cambiar los estudios de impacto ambiental en el Perú? internet, El Comercio, 21 november 2011.(http://elcomercio.pe/economia/1336947/noticia-se-deben-cambiar-estudios…) THE BRUNDTLAND COMMISSION, Brundtland Report, gepubliceerd rapport, Oxford, Oxford University,1987, 247 blz., pdf, internet. (http://conspect.nl/pdf/Our_Common_Future-Brundtland_Report_1987.pdf)USGS, 2010 Minerals Yearbook. Peru [advanced release], 2010, 15 blz., pdf, internet.(http://minerals.usgs.gov/minerals/pubs/country/2010/myb3-2010-pe.pdf) UC3M TECHNICAL TEAM, Vocational training and sustainable tourism. Universidad Carlos III de Madrid,Madrid, 2011, 280 blz., pdf, internet. (http://www.vtsustainabletourism.org/Teachers_Guide.pdf) UNWTO, Conceptual definition, Internet, (26 juli 2012).(http://www.unwto.org/sdt/mission/en/mission.php) WALTER, M., Conflictos ambientales, socioambientales, ecológico distributivos, de contenido ambiental...Reflexionando sobre enfoques y definiciones. Internet. ECOS, nr. 6, 2009.(http://www.ecologiaradical.com.mx/VB/Biblioteca/Conflictos%20ambientale…) WORLD TOURISM ORGANISATION, Annual Report 2011. UNWTO, Madrid, 2012, 46 blz., pdf, internet.(http://dtxtq4w60xqpw.cloudfront.net/sites/all/files/pdf/annual_report_2…