Cultuurhuizen voor de moderne grootstad?

Trijn

Blondé

Cultuurhuizen voor de moderne grootstad?

"Het is de droom van elk cultuurhuis dat de weerspiegeling van de doorsnee bevolking in haar zalen terechtkomt...”

Stel dat u, als cultuurliefhebber afkomstig uit Nigeria, naar België migreert en deze uitspraak hoort, klinkt dit alleszins goed in de oren. Dit citaat van Anne Watthee van Kunstenfestivaldesarts is immers veelbelovend voor immigranten.

Bij theatervoorstellingen ervaar ik vaak dat de zitjes rondom mij in grote mate bezet worden door een relatief blank publiek. Ik heb het dan voornamelijk over grote cultuurhuizen zoals NTGent of het Toneelhuis. Is dit toeval of kenschetsend? Hoe profileren de cultuurhuizen zich tegenover cultuurgangers van andere etnisch-culturele afkomst? Ondernemen zij iets om hen te bereiken? Participeren allochtonen werkelijk zo weinig aan cultuur als beweerd wordt in verscheidene literatuurbronnen? De schijnbare ondervertegenwoordiging van mensen met een etnisch diverse afkomst lijkt me een eerste interessante factor om onder de loep te nemen.

Laten we dit van naderbij bekijken in Brussel. De stad telt immers vele minderheden. Het Kunstenfestivaldesarts en het Kaaitheater worden doorgaans beschouwd als ‘kwaliteitsvolle’ instellingen. In welke mate zijn deze cultuurhuizen toegankelijk voor mensen van Arabische of Afrikaanse origine?

Het Kunstenfestivaldesarts organiseert gedurende het hele seizoen opvoeringen in twee huizen én trekt ook de straat op. Het Kaaitheater programmeert, in festivalvorm, voorstellingen gedurende één maand in het jaar in een twintigtal cultuurhuizen. Hoewel de twee instellingen een compleet andere formule hanteren, tonen ze op vele vlakken overeenkomsten. De missie van beiden is dezelfde: door middel van kunst de toeschouwer laten reflecteren. De toeschouwer moet in staat zijn om zijn visie omtrent de wereld, de kunst en zichzelf in vraag te stellen. Het artistieke en beschouwende primeert en dus mijn inziens eerder mikkend op een zekere elite en niet op een uitgebreid, divers en allochtoon publiek. Beide cultuurhuizen willen hun publiek zoveel mogelijk uit hun comfortzone halen. Allochtonen van Arabische of Afrikaanse afkomst zijn meestal leken inzake de Belgische cultuur en ervaren dit Brussels aanbod als een drempel. Het uitgangspunt en de betrachtingen van het Kaaitheater en het Kunstenfestival zijn zeker bevorderend voor de hedendaagse kunst en de cultuursmaak van de geschoolde blanke. De gelegenheid om door hun werking een ruimer publiek van etnisch diverse herkomst aan te trekken, laten ze op deze manier echter aan zich voorbij gaan. Veel potentiële nieuwe Brusselaars blijven aldus op cultureel vlak in de kou staan. Een gemiste kans!

" "

Het Kunstenfestivaldesarts verspreidt haar flyers en brochures enkel over de verschillende elitaire culturele instellingen in Brussel en Europa. Ook daardoor wordt een meer divers publiek ontlopen. Bovendien worden de affiches duidelijk ontworpen met het oog op het vertrouwde, vaste publiek. Getuige daarvan is de editie van het seizoen 2016. Ze bestaat immers uit drie verschillende zwart gekleurde posters met op elk slechts een onderdeel van het logo. Wie het Kunstenfestival niet of nauwelijks kent, zal zich hierdoor zeker niet aangesproken voelen. Zoals u uit de foto hierboven kan afleiden, is ook de neutrale kaft van de brochure van vorig seizoen nietszeggend voor cultuurleken. Noch brochure noch affiche werken dus bevorderend voor een optimaal en intercultureel publieksbereik.

" "

Zowel het Kaaitheater als het Kunstenfestivaldesarts zijn dus vrij hoogdrempelige cultuurhuizen die voornamelijk een vast publiek uit de betere middenklasse aantrekken.

Beide instellingen werken met tussenorganisaties die ervoor zorgen dat reeds een grotere doelgroep, zoals mindervaliden, mensen in armoede of migranten, bereikt wordt. Hoewel het Kaaitheater over meer nauwe samenwerkingen beschikt dan het KFDA, zijn deze partnerschappen voor beide cultuurorganisaties onmisbaar. Door de (noodzakelijke) samenwerkingen met tussenorganisaties bereiken de cultuurinstellingen vandaag al heel wat migranten van Arabische of Afrikaanse afkomst die ze anders niet zouden bereiken. Maar de samenwerkingen zullen dan ook nooit tegemoet kunnen komen aan het grote aanbod van migranten dat er vandaag is.

Zowel het Kaaitheater als het Kunstenfestivaldesarts kunnen als hoogdrempelige instellingen beschouwd worden die voornamelijk een vast, middenklassengericht publiek hebben. Desondanks verrichten beide instellingen vele inspanningen om een divers multicultureel publiek aan te trekken. Al dient hier een onderscheid gemaakt te worden tussen ‘wensen’, ‘het aantrekken’ en ‘het effectieve bereik’. Het Kaaitheater wil zoveel mogelijk mensen vanuit diverse culturen met hun huis laten kennismaken. Hierbij trekken ze de openbare ruimte in. Echter, het huis neemt genoegen met het ‘triggeren’ van allochtonen. Het voert eerder een beleid dat op de toegang tot cultuur gericht is, dan dat het huis het effectieve cultuurbereik centraal stelt. Het effectieve bereik is een ideale droom die met de huidige ingesteldheid van beide cultuurorganisaties nooit waargemaakt kan worden. Ook het Kunstenfestival toont pogingen tot het bereiken van een breder publiek door acties te organiseren zoals het aanbieden van workshops of het aanspreken van bepaalde gemeenschappen. Maar ook deze inspanningen geven blijk van slechts een geringe invloed.

Pierre Bourdieu, Frans socioloog (1930-2002) beweerde dat de culturele habitus van een nieuwkomer ontegensprekelijk wordt opgeslorpt door de dominante elitevisie. Deze stelling geldt zeker voor zowel Kaaitheater als Kunstenfestival. Hoewel migranten vandaag wel degelijk worden verwelkomd en aanvaard met hun eigen culturele waarden en normen, staat het als een paal boven water dat ook nu nog de dominante (westerse) cultuur in Brussel overheerst. Het Kaaitheater en het Kunstenfestival zijn ondubbelzinnige voorbeelden van huizen die hun dominante visie en identiteit naar voren schuiven. Bourdieu’s visie is nog heel actueel.

Zowel het Kaaitheater als het Kunstenfestival reproduceren in zekere zin nog altijd de aloude sociale ongelijkheid die sinds de middeleeuwen al speelt in de verstedelijkte samenleving. Eeuwenlang werd de sociale en cultuurscène van steden als Gent, Antwerpen en Brussel gevoed door actoren uit hooggeschoolde middengroepen van de maatschappij. Het is nog steeds deze middengroep (waaronder niet alleen de blanke programmatoren maar ook het vertrouwde publiek) die de cultuur bepaalt.

De visie waar bovengenoemde huizen zich achter scharen, maakt hen tot wie ze zijn en bepaalt hun uniciteit in het culturele landschap. Er is niets mis met hun hoogdrempelige identiteit. Het publiek dat ze bereiken is echter geen weerspiegeling van de huidige maatschappij.

De droom, waarnaar verwezen in het begin van dit artikel, blijft voorlopig dus een droom voor zowel het Kunstenfestivaldesarts als het Kaaitheater.

-Trijn Blondé

Bibliografie

Gebruikte referenties

“Aandachtspunten FOV bij evaluatie participatiedecreet,” (2011). Laatst geraadpleegd op 10 mei 2016, http://www.fov.be/IMG/pdf/Aandachtspunten_participatiedecreet.pdf

Algemeen verslag over de Armoede.” Laatst geraadpleegd op 17 12 mei 2016. http://www.armoedebestrijding.be/publications/AVA95.pdf

Anthonissen, Peter. “Kaaitheater 1977-1998.” Humus 2 (1998): 1-39.

Badisco, Julie, en Ignace Glorieux en Theun Pieter Van Tienoven. Cultuurcentra op zoek naar een divers publiek. Antwerpen: Garant, 2011.

“Begeleiding van inburgeraars.” Laatst geraadpleegd op 4 mei 2016. http://www.vlaanderen.be/nl/gemeenten-en-provincies/dienstverlening-van…

“Beoordelingscommissies hard voor ‘te blanke’ cultuursector, laatst geraadpleegd op 7 mei 2016, http://www.demorgen.be/binnenland/beoordelingscommissies-hard-voor-te-b…

Beunen, Sofie, en An De Meester. “Drempels en drijfveren voor participatie.” Powerpointpresentatie. Laatst geraadpleegd op 24 april 2016. http://www.steunpuntcultuur.be/images/presentaties%20PaS2014/PaS14_sess…

Bijlage II. “Interview Anna Watthee.” 16 december 2015.

Bijlage III. “Publiekscijfers Kunstenfestivaldesarts.”

Bijlage V. “Interview Hilde Peeters.” 18 april 2016.

Bijlage VII. “Interview Johanne De Bie.” 10 mei 2016.

Bijlage IX. “Interview Mokhallad Rasem.” 19 februari 2016.

Bijlage X. “Partnerschappen Kaaitheater.”

Bogaerts, Bram. Broodnodig Interculturaliseren in kunst- en cultuurhuizen. Demos VZW. Brussel: EPO, 2011.

Boorsma, Miranda Ammy. Kunstmarketing. Hoe marketing kan bijdragen aan het maatschappelijk functioneren van kunst, in het bijzonder van toneelkunst in Nederland. Groningen: s.n., 1998.

“Bourdieu and Habitus.” Laatst geraadpleegd op 26 april 2016. http://www.powercube.net/other-forms-of-power/bourdieu-and-habitus/

“Bourdieu’s theorie van sociaal en cultureel kapitaal.” Laatst geraadpleegd op 26 april 2016. http://mens-en-samenleving.infonu.nl/sociaal-cultureel/80620-bourdieus-…

“Brochure Kunstenfestivaldesarts 2016.”

“Brussel krijgt verplicht inburgeringstraject.” Laatst geraadpleegd op 4 mei 2016. http://www.bruzz.be/nl/nieuws/brussel-krijgt-verplicht-inburgeringstraj…

“Brussels Kunstenoverleg.” Laatst geraadpleegd op 19 mei 2016. http://www.brusselskunstenoverleg.be/nl

Carpentier, Nico et al. Kunst in deze wereld. Brussel: EPO, 2010.

Crul, Maurice. “Multiculturalisme is dood, rechtspopulisme achterhaald.” Laatst geraadpleegd op 4 mei 2016. http://www.demorgen.be/binnenland/multiculturalisme-is-dood-rechts-popu…

“Cultuur.” Laatst geraadpleegd op 26 april 2016. http://www.vgc.be/aanbod/vrije-tijd/cultuur

“Cultuurrelativisme bij Ruth Benedict: Relativering van de betekenis van de westerse cultuur.” Laatst geraadpleegd op 5 mei 2016. https://www.bronso.be/blog/recht/cultuurrelativisme-bij-ruth-benedict-r….

CUDOS, Universiteit Gent. “Participatiedrempels van internet, cultuur en sport.” (2009). Laatst geraadpleegd op 24 april 2016. http://www.bloso-kics.be/MetenEnWeten/Gedeelde%20%20documenten/Particip….

Commissie voor Onderwijs en Gelijke Kansen. “Ontwerp van decreet houdende de algemene uitgavenbegroting van de Vlaamse Gemeenschap voor het begrotingsjaar 2014.” (2013). Laatst geraadpleegd op 7 mei 2016. https://docs.vlaamsparlement.be/docs/stukken/2013-2014/g15-3-h.pdf

“De Belgische Grondwet.” Laatst geraadpleegd op 3 mei 2016. http://www.senate.be/doc/const_nl.html.

“De Gemeenschappelijke Gemeenschapscommissie van Brussel-hoofdstad.” Laatst geraadpleegd op 6 mei 2016. http://www.ccc-ggc.irisnet.be/nl.

“De globale missie van Foyer.” Laatst geraadpleegd op 24 april 2016. http://www.foyer.be/?page=sommaire&modal=article&id_article=11430&ztr=1….

“De regionale overheden: gemeenschappen en gewesten.” Laatst geraadpleegd op 13 mei 2016. http://www.vlaanderen.be/nl/vlaamse-overheid/organisatie-van-de-vlaamse….

“De Vaartkapoen.” Laatst geraadpleegd op 24 april 2016. http://www.vaartkapoen.be/

Eeckhout, Bart. “De gesubsidieerde cultuursector in Vlaanderen blijft in ruime mate de passie van de blanke middenklasse.” DeMorgen (2016). Laatst geraadpleegd op 3 mei 2016. http://www.demorgen.be/opinie/-de-gesubsidieerde-cultuursector-in-vlaan…

Elchardus, Mark, en Bram Spruyt en Christophe Vanroelen. Sociologie, een inleiding. Amsterdam: Pearson Benelux, 2014.

“Festival Kanal.” Laatst geraadpleegd op 24 april 2016. http://www.festivalkanal.be/

FOD economie. “België 2015.” Laatst geraadpleegd op 2 mei 2016. http://statbel.fgov.be/nl/binaries/PB-Bevolking%201%20januari%202015_v2…

Gadeyne, Jolien, en Brecht Wille, red. Cahier Interact 1. Actie en reactie rond diversiteit en interculturaliteit in de Brusselse kunstensector, BKO en RAB, 2013. Laatst geraadpleegd op 17 mei 2016, file:///C:/Users/Treeejn/Downloads/interact-cahier_1_nl-bd%20(12).pdf

Gadeyne, Jolien, en Brecht Wille, red. Cahier Interact 5. Cultuurbeleid in Brussel: een caleidoscoop. BKO en RAB, 2014. Laatst geraadpleegd op 17 mei 2016, file:///C:/Users/Treeejn/Downloads/interact-cahier5-nl-bd%20(2).pdf

Geldof, Dirk. Superdiversiteit. Hoe migratie onze samenleving verandert. Leuven: Acco, 2013.

Geldof, Dirk. “Superdiversiteit als uitdaging voor onderwijs en samenleving.” Powerpointpresentatie, 22 mei 2015.

Geldof, Dirk en Kristel Driessens. “Cultuur in laagjes: Waarom we de échte participatiedrempels onvoldoende kennen.” In 360° Participatie, onder redactie van Marjolein Butynck. Demos, 2009. Laatst geraadpleegd op 11 mei 2016. http://www.dirkgeldof.be/system/files/Cultuur+in+laagjes.pdf.

Geling, Gert Jan. “Waarom wij af moeten van het multiculturalisme.” (2015). Laatst geraadpleegd op 4 mei 2016. http://www.nieuwwij.nl/nieuwwij-community/waarom-we-af-moeten-van-het-m….

“Gemeenschapsinstellingen in Brussel.” Laatst geraadpleegd 19 mei 2016. http://be.brussels/over-het-gewest/gemeenschapsinstellingen-in-brussel.

“Gratis Brussel.” Laatst geraadpleegd op 6 mei 2016. be.brussel/gratis-brussel.

Gruppelaar, Jaap, en Jean-Pierre Wils. Multiculturalisme. Budel: Damon B.V., 2001.

Hennaut, Bennoît, en Lars Kwakkenbos. red. Cultuurplan voor Brussel. Brussel: BKO en RAB, 2009.

Heylighen, Eef, en Claudia Bonamini en Kathelijne Houben, red. “Wat is een vluchteling.” Brussel: Cire en Vluchtelingenwerk Vlaanderen vzw. Laatst geraadpleegd op 11 mei 2016. https://www.vluchtelingenwerk.be/sites/default/files/wat-is-een-vluchte….

“HOBO.” Laatst geraadpleegd op 19 april 2016. http://www.caw.be/caw-brussel-hobo-0.

Hooghe, Marc. “Cultuur is macht. Pierre Bourdieu.” De Standaard (2002). Laatst geraadpleegd op 26 april 2016. http://www.homme-moderne.org/societe/socio/bourdieu/mort/ds0202.html.

“Interculturaliseren.” Laatst geraadpleegd op 10 mei 2016. https://cjsm.be/cultuur/themas/diversiteit/interculturaliseren.

Jans, Erwin. Interculturele intoxicaties over kunst, cultuur en verschil. Berchem: EPO, 2006.

Janssens, Rudi. “Brio-taalbarometer 3: diversiteit als norm.” Laatst geraadpleegd op 4 mei 2016. http://www.briobrussel.be/assets/onderzoeksprojecten/brio_taalbarometer….

“Kunstendecreet: adviezen werkingssubsidies voor organisaties 2017-2021.” Laatst geraadpleegd op 9 mei 2015. http://www.kunstenerfgoed.be/sites/default/files/generated/files/handle…;

Lleschi, Bleri, en Marc Van den Bossche. Identiteit en interculturaliteit. Identiteitsconstructie bij jongeren in Brussel. Brussel: VUBPress, 2010.

Malik, Kenan. “Making a difference: culture, race and social policy.” Patterns of prejudice 39, nr. 4 (2005).

Meremans, Marius. “Cultuur in Vlaanderen: op naar de dictatuur van de Vlaamse diversiteit?” DeMorgen (2016). Laatst geraadpleegd op 27 april 2016. http://www.demorgen.be/opinie/cultuur-in-vlaanderen-op-naar-de-dictatuu….

Michils, Charlotte, en Brecht Wille, red. Cahier Interact 7. Vrijwillig divers: Inschakelen van kwetsbare vrijwilligers in Brusselse culturele organisaties. BKO en RAB, 2015. Laatst geraadpleegd op 19 april 2016. file:///C:/Users/Treeejn/Downloads/150508-interact-cahier7-nl-bd_0%20(2).pdf.

“Migratieachtergrond per nationaliteit en gewest in België 2015.” Laatst geraadpleegd op 4 mei 2016. http://community.dewereldmorgen.be/blog/janhertogen/2015/09/04/migratie….

“Migratieachtergrond 2015 per gewest.” Excel. Laatst geraadpleegd op 4 mei 2016. http://community.dewereldmorgen.be/blog/janhertogen/2015/09/04/migratie…

“Migraties; Interne en internationale migraties.” Laatst geraadpleegd op 2 mei 2016. http://statbel.fgov.be/nl/statistieken/cijfers/bevolking/migraties/

“Missie.” Laatst geraadpleegd op 16 mei 2016. www.kaaitheater.be

“Missie.” Laatst geraadpleegd op 7 mei 2016. http://www.kfda.be/nl

“Mokhallad Rasem.” Laatst geraadpleegd op 5 mei 2016. http://www.vincentcompany.be/mokhallad_rasem

“Moussem nomadisch kunstencentrum.” Laatst geraadpleegd op 24 april 2016. http://www.moussem.be/

“Open Kunstenhuis.” Laatst geraadpleegd op 24 april 2016. http://www.globearoma.be/open-kunstenhuis/

“Over Fedasil.” Laatst geraadpleegd op 19 april 2016. http://fedasil.be/nl/center/Brussel-Klein-Kasteeltje

“Over Jes.” Laatst geraadpleegd op 24 april 2016. http://www.jes.be/over.php

“Overleg.” Laatst geraadpleegd op 6 mei 2016. http://www.brusselskunstenoverleg.be/nl/methodiek/overleg/overleg

“Participatiedecreet.” Laatst geraadpleegd op 10 mei 2016. https://cjsm.be/overkoepelende-themas/participatie/participatiedecreet

“Participatiesurvey.” Laatst geraadpleegd op 24 april 2016. http://www.steunpuntcultuur.be/onderzoekslijnen/participatiesurvey

“Partners.” Laatst geraadpleegd op 19 april 2016. http://www.kfda.be/nl/over/partners

Peeters, Hilde. “Diversiteitsbeleid.”

Petrovic, Milica, en Fons Ravijts en Els Roger, red. Migratiemaatschappij. 20 stemmen over samenleven in diversiteit. Leuven: Acco, 2014.

“Projecten.” Laatst geraadpleegd op 19 april 2016. http://www.globearoma.be/projecten/

“Publiek/Spectateur Artikel 27.” Laatst geraadpleegd op 24 april 2016. http://www.article27.be/bruxelles/-Ticket-Art-27-

“Regelgeving Vlaams integratiebeleid.” Laatst geraadpleegd op 14 mei 2016. http://integratiebeleid.be/vlaams-integratiebeleid/regelgeving-vlaams-i…

Schuringa, Leida. Omgaan met diversiteit. Een uitdaging. Boom: Lemma, 2001.

Statistics Belgium. “Structuur van de bevolking volgens huidige nationaliteit.” Laatst geraadpleegd op 2 mei 2016. http://statbel.fgov.be/nl/statistieken/cijfers/bevolking/structuur/huid…

Tanghe, Fernand. Multiculturalisme: kritisch bekeken. Antwerpen: Garant, 2010.

“Tickets.” Laatst geraadpleegd op 20 april 2016. http://www.kfda.be/nl/tickets

‘T Jonck Pieter. “Kaaitheater 1998-2007.” Humus 3, essay 2. 1-17.

“Toegankelijk Vlaanderen.” Laatst geraadpleegd op 24 april 2016. http://toevla.vlaanderen.be/publiek/nl/register/detail/511

Van Bruaene, Anne-Laure. Om beters wille. Rederijkerskamers en de stedelijke cultuur in de Zuidelijke Nederlanden (1400-1650). Amsterdam: University Press, 2008.

Vanden Driessche, Hugo. “Hugo VandenDriessche neemt afscheid als algemeen directeur van het Kaaitheater.” Interview door Michaël Bellon. Laatst geraadpleegd op 28 april 2016. http://www.kaaitheater.be/nl/n311/hugo-vanden-driessche-neemt-afscheid-….

Van de Perre, Kim. “De cultuursector is te blank.” DeMorgen (2016). Laatst geraadpleegd op 3 mei 2016. http://www.demorgen.be/nieuws/de-cultuursector-is-te-blank-b530c8c7/

Van Eijck, Koen, en Janna Michael. “Culturele consumptie en de habitus.” Mens en Maatschappij 88, nr 1 (2013). Laatst geraadpleegd op 4 mei 2016. file:///C:/Users/Treeejn/Downloads/metis_187476%20(4).pdf

Van Kerckhoven, Marianne. “Dertig jaar Kaaitheater.” Humus 3, essay 1. 1-17.

Van Leeuwen, Bart, en Ronald Van Tinnevelt. De multiculturele samenleving in conflict. Interculturele spanningen, multiculturalisme en burgerschap. Leuven: Acco, 2005.

Vileyn, Danny, en Goele De Cort. “Een op tien Brusselaars spreekt geen Frans, Nederlands of Engels.” Laatst geraadpleegd op 4 mei 2016. http://www.bruzz.be/nl/nieuws/een-op-de-tien-brusselaars-spreekt-geen-f…

Vileyn, Danny, en Goele De Cort. “Taalbarometer: Nederlands houdt stand, Engels rukt op.” Laatst geraadpleegd op 4 mei 2016. http://www.brusselnieuws.be/nl/nieuws/taalbarometer-nederlands-houdt-st….

Vos, Ine. “Cultuurparticipatie en maatschappelijk kwetsbare groepen.” In opdracht van CultuurNet Vlaanderen. Brussel: Lannoo, 2003.

Werbner, Pnina, en Tariq Modood. Debating cultural hybridity: Multi-Cultural identities and the politics of Anti-Racism. London: Zed Books, 1997.

Winter, Anne. Migranten maken de stad. Migratie, diversiteit en conflict in historisch perspectief. VUBPress, 2015.

“Zina.” Laatst geraadpleegd op 24 april 2016. http://www.zinaplatform.nl/overzina.php?l=nl

“Zinneke.” Laatst geraadpleegd op 24 april 2016. http://www.zinneke.org/C-est-quoi,1?lang=nl