SciMingo helpt onderzoekers het juiste evenwicht te vinden tussen complexiteit en begrijpelijkheid in wetenschapscommunicatie. Zo leren we je hoe je mensen aanspreekt zonder afbreuk te doen aan je onderzoek. Als volleerde flamingo's, meesters in evenwicht 🦩
Armoede in onze welvaartsstaat?! De mythe van de 'gouden' jaren zestig doorprikt.
Jeroen
Barrez
Denkt u even rustig na over de relatie tussen armoede en welvaart. De kans is groot dat u beide begrippen als elkaars tegenpolen ziet: in een land dat grote welvaart kent, is de armoede klein en vice versa. Toch sluit welvaart armoede niet uit. Sterker nog, ze kan zelfs armoede creëren. Armoede is dan wel geen absoluut tekort aan voedsel, kleding of onderdak, maar een relatief fenomeen: iemand leeft in armoede ten opzichte van zijn medeburgers.
In onze welvaartsstaat komt de meerderheid van de bevolking nauwelijks iets te kort. In de naoorlogse periode werd een uitgebreid sociaal vangnet op poten gezet dat ons diende te behoeden voor persoonlijke tegenslagen. Op die manier zou iedereen een zorgeloos leven leiden en armoede tot een minimum herleid worden. Toch blijkt in de praktijk dit welvaartsideaal moeilijk haalbaar. De nog bestaande armoede - de uitzondering op de welvaartsnorm - duwt men daarom nogal snel naar de achtergrond. Voor velen blijft armoede in een welvarende maatschappij een tegenstelling. Ik zal aantonen dat dit niet noodzakelijk zo hoeft te zijn.
Armoede ten tijde van grote welvaart
Zeker wanneer het ons economisch voor de wind gaat, denken we armoede de baas zijn. Het is daarom interessant te kijken hoe mensen naar armoede keken tijdens een van de meest welvarende periodes uit onze geschiedenis: de golden sixties. Het vooruitgangsoptimisme vierde toen hoogtij en het einde van de armoede leek in zicht. Tot op vandaag bestaat er een beeld van rozengeur en maneschijn over de 'gouden' jaren zestig. Ik zal deze welvaartsmythe ontkrachten door aan te tonen dat ook tijdens de jaren zestig de armoedeproblematiek er toe deed.
In de eerste helft van de jaren zestig (1958-1964) zorgde de economische en sociale welvaart er evenwel voor dat de armoede uit het gezichtsveld verdween. De overvloed bedekte de armoede. Armoede was een vorm van fysieke ontbering of honger en het deel van de bevolking die dit ervaarde, nam af. Bijgevolg ontglipte de armoede in deze eerste fase aan de ogen van politici en onderzoekers. Diegenen die toen wezen op de nog bestaande armoede waren op één hand te tellen. Het idee dat een volgroeide welvaartsstaat armoede een halt zou toeroepen overheerste.
De welvaart onthult de armoede: de paradox van de 'gouden' jaren zestig
In een tweede fase (vanaf 1965) bleek dat de tijd geen raad bracht: armoede bleef bestaan in de welvaartsstaat. De aanhoudende welvaart gaf de armoede wel steeds meer een relatieve betekenis; wat de aanzet gaf tot een hernieuwde aandacht voor de problematiek. Er werden steeds meer vraagtekens geplaatst bij de welvaartsstaat als ideale maatschappijvorm. Sociale wetenschappers, middenveldorganisaties en politici kregen de armoede opnieuw in het vizier. Vanaf de late jaren zestig bereikten het armoedeonderzoek en de politieke initiatieven een hoogtepunt. Het recht op een bestaansminimum - dat in 1974 werd ingevoerd - vormde daarbij de kers op de taart.
Ik noem dit de paradox van de 'gouden' jaren zestig: juist in de periode dat de welvaart fors toenam, werd de armoede herontdekt. Armoede was niet langer het gebrek aan iets levensnoodzakelijk maar veeleer een relatieve achterstelling tegenover de andere leden van de samenleving. De economische voorspoed gaf het armoedebegrip een nieuwe invulling. Armoede en welvaart waren niet langer tegenpolen maar veeleer twee kanten van dezelfde medaille.
Voorbij het 'goud' van de jaren zestig
De jaren zestig blijven fascineren. Het waren de hoogdagen van onze huidige maatschappijvorm: de welvaartsstaat. Ze worden afgebeeld als de periode waarin economisch alles op wieltjes liep en de sociale verworvenheden elkaar opvolgden. Kortom, iedereen deelde in de welvaart. Toch klopt dit beeld niet. Zo bleek het tijdens de 'gouden' jaren zestig niet mogelijk de armoede te bannen. Onze sociale zekerheid was én is geen wondermiddel. Bij een kleine groep maatschappijkritische denkers groeide dit besef vanaf de tweede helft van de jaren zestig.
In zekere zin dragen we het welvaartsoptimisme van de jaren zestig nog steeds met ons mee. Zo duwt de stijgende levensstandaard de armoede tot op vandaag naar de achtergrond. Het welvaartsideaal blijft bekoren. Niettemin moeten we ons blijven herinneren dat het welvaartsideaal een utopie is. Ze werd namelijk nooit volledig gerealiseerd. Vandaar dat de mythe van de 'gouden' jaren zestig aan een grondige herziening toe is: ze waren niet van 'goud' voor iedereen. Ook toen was er een duidelijk onderscheid tussen wenselijkheid en werkelijkheid. We moeten daarom - ondanks alle vruchten die ze ons heeft opgeleverd - kritisch blijven tegenover de welvaartsstaat. Haar gloriejaren - de 'gouden' jaren zestig - van naderbij bekijken, is zeker geen overbodige luxe.
Bibliografie
Bibliografie
Bronnen
Uitgegeven bronnen
ABEL-SMITH, B. en TOWNSEND, P., The Poor and the Poorest, Londen, 1965.
De behoeften van de mens en de Belgische economie in de jaren tachtig, Brussel, 1971.
De Derde Leeftijd tegemoet, s.l., 1966.
DE LA GORCE, P., La France pauvre, Parijs, 1965.
De vierde wereld in België, 1981, Brussel.
DURLACHER, G., De laagstbetaalden, Amsterdam, 1965.
ELSEN, J., Armoede en C.O.O.: poging to sociologische explicitering van armoede, Leuven, 1969.
FROIDURE, E., Paria's 57: de onder-beloonden, de krotten, de moreel verlaten kinderen, Brussel, 1958.
HARRINGTON, M., The Other America: Poverty in the United States, New York, 1962.
Het verlenen van steun door de commissies van openbare onderstand, Brussel, 1969.
JOORIS, P., De sociale hulp in verband met de hervorming van de Commissie van Openbare Onderstand, Heule, 1967.
LEBLANC, R. C. e.a., Manifest der meest onterfden, Brussel, 1968.
LEBLANC, R. C. e.a., De derde leeftijd... een avontuur!, Brussel, 1969.
Le problème des déshérités en Belgique, Brussel, 1967.
Les perspectives de l'assistance social, s.l., 1960.
PEN, J. e.a., Wij en de welvaart, Antwerpen, 1964.
Psycho-sociale werking van de C.O.O., Brussel, 1971.
REYNDERS, A., De algemene toestand van de steuntrekkenden bij de Commissie van Openbare Onderstand van Sint-Truiden, Heverlee, 1962.
VERCAUTEREN, P., Les sous-prolétaires: essai sur une forme de paupérisme contemporain, Brussel, 1970.
VRANKEN, J. e.a., Armoede in België: een kollectief pamflet, Antwerpen, 1971.
VRANKEN, J. red., Armoede in België, Antwerpen en Utrecht, 1972.
VRANKEN, J., Armoede in de welvaartsstaat. Een poging tot historische en structurele plaatsing, Antwerpen, 1977.
Periodieken
A. Titels
De Gids op Maatschappelijk Gebied, 59 (1958) - 74 (1973).
De Liberale Syndicalist, 37 (1958) - 52 (1973).
De Maatschappelijke Vooruitgang: Tijdschrift van de Belgische vereniging voor De Maatschappelijke Vooruitgang, 46 (1958) - 61 (1973).
De Werker, 13 (1958) - 28 (1973).
B. Belangrijke artikels
COSER, L. A, 'The sociology of poverty', Social problems, 2 (1965), 141-148.
DEHAENE, J-L., 'De armoede in de welvaartstaten', De Gids op Maatschappelijk Gebied, 56 (1965), 1067-1071.
DELEECK, H., 'Maatschappelijke Zekerheid en Inkomensverdeling in België', Belgisch Tijdschrift voor Sociale Zekerheid, 9 (1967), 915-928.
DELEECK, H., 'Waarheen met de Sociale Zekerheid?', Belgisch Tijdschrift voor Sociale Zekerheid, 13 (1971), 1-30.
DELEECK, H., 'Het Matteuseffect: over scheeftrekkingen in de verdeling van de collectieve voorzieningen, De Gids op Maatschappelijk Gebied, 66 (1975), 711-741.
RENARD, R. en PAUWELS, K., Onderzoek over het sociale minimum, Bevolking en Gezin, 1 (1972), 123-146.
PICHAULT, G. en MINON, P., 'Het pauperisme in welvaartseconomie. Een enquête bij Luikse gezinnen.', Belgisch Tijdschrift voor Sociale Zekerheid, 13 (1971), 1291-1449.
SCHOETTER, P., 'Industriële maatschappij en armoede', Arbeidsblad, 73 (1968).
SCHOETTER, P., 'Sociale zekerheid en openbare onderstand', Belgisch Tijdschrift voor Sociale Zekerheid, 5 (1966), 499-599.
VAN BENEDEN, A., 'Armoede, tol van onze welvaart', De Gids op Maatschappelijk Gebied, 61 (1970), 698-704.
VRANKEN, J., 'Inkomensverdeling, armoede en sociale politiek', De Gids op Maatschappelijk Gebied, 64 (1973), 805-819.
VERSICHELEN, M., 'Armoede in de welvaartsstaat: een concrete studie van 300 armen in ons land', Belgisch Tijdschrift voor Sociale Zekerheid, 12 (1970), 1081-1152.
VRANKEN, J., 'Armoede in België', De Nieuwe Maand, 14 (1971), 446-460.
VRANKEN, J., 'Armoede in België. Waarom één op tien en wat er aan gedaan?', De Nieuwe Maand, 14 (1971), 510-522.
Parlementaire verslaggeving
Parlementaire Handelingen van België, Kamer van Volksvertegenwoordigers, Brussel.
Parlementaire Handelingen van België, Senaat, Brussel.
Archivalische bronnen
BRUSSEL, Vereniging van Belgische Steden en Gemeenten, dossiers van de Commissie voor de hervorming van de openbare onderstand. (1958-1973)
BRUSSEL, Vereniging van Belgische Steden en Gemeenten, Raad van Bestuur. (1958-1973)
LEUVEN, KADOC, Archief Centrum voor Politieke, Economische en Sociale Studies (CEPESS) van de CVP, 1945-2004, nr. BE/942855/4.
LEUVEN, KADOC, Nationale Actie voor Bestaanszekerheid. Verslagen van vergaderingen, uitnodigingen, briefwisseling, lijsten, 1965-1975, nr. BE/942855/629/AHR_15.13.
Werken
BAUMAN, Z., Work, Consumerism and the New Poor, Maidenhead, 1998.
BERGHMAN, J., 'Poverty and Inequality in Belgium', GEORGE, V. en LAWSON, R. red., Poverty and Inequality in Common Market Countries, Londen, 1980.
BLOM, H. en LAMBERTS, E., Geschiedenis van de Nederlanden, Amersfoort, 2013.
BRODIEZ-DOLINO, A., 'Entre social et sanitaire: les politiques de lutte contre la pauvreté-précarité en France au XXe siècle', Le Mouvement Social, 54 (2013), 1-55.
BROEKAERT, E. e.a., Orthopedagogiek en maatschappij: vragen en visies, Antwerpen en Apeldoorn, 1997.
BUCHANAN, T., Europe's Troubled Peace: 1945 to the Present, Hoboken, 2012.
DEBRAY, F., Expo 58: de grote ommekeer, Gent, 2008.
DAVIES, H. en JOSHI, H., 'Gender and income inequality in the UK 1968-1990: the feminization of earnings or of poverty?', Journal of the Royal Statistical Society, 162 (1998), 33-61.
DELEECK, H., De architectuur van de welvaartsstaat opnieuw bekeken, Leuven, 2008.
DE MECHELEER, L., De armoede in onze gewesten van vroeger tot nu, Brussel, 1991.
DUJARDIN, V. e.a., Nieuwe geschiedenis van België: deel III: 1950-heden,Tielt, 2009.
ENGBERSEN, G. en DE HAAN, J. red., Balans en toekomst van de sociologie, Amsterdam, 2007.
ENGBERSEN, G., VROOMAN, G. en SNEL, E., Arm Nederland. Het eerste jaarrapport armoede en sociale uitsluiting, 's-Gravenshage, 1996.
FARMBRY, K. red., The War on Poverty: a Retrospective, New York, 2014.
FOUCAULT, M., Les mots et les choses, Parijs, 1966.
FOURASTIE, J., Les Trente glorieuses ou la Révolution invisible de 1946 à 1975, Parijs, 1979.
FUCHS, R. C., Gender and Poverty in Nineteenth-Century Europe, Cambridge, 2005.
GERARD, E., Hedendaagse geschiedenis, Leuven, 2011.
GESTRICH A., KING, S. en RAPHAEL, L. red., Being Poor in Modern Europe: Historical Perspectives 1800-1940, Bern, 2006.
GORDON, D. en SPICKER, P. The International Glossary on poverty, Londen, 1999.
HOBSBAWM, E., Een eeuw van uitersten. De twintigste eeuw 1914-1991, Utrecht, 1995.
HOOGHE, M. e.a., Golden sixties, 1958-1973. België in de jaren zestig, Brussel, 1999.
KORT, A., Geen cent te veel: armoede en armenzorg op Zuid-Beveland, 1850-1940, Hilversum, 2001.
KOSSMANN, E. H., De lage landen 1780-1980, 2dln., Amsterdam, 1986.
LAMPAERT, F., Het armoededebat: benaderingen, begrippen, metingen, Brussel, 1987.
LATRE, B., Strijd & Inkeer: de kerk- en maatschappijkritische beweging in Vlaanderen 1958-1990, Leuven, 2011.
LELIEVELDT, H., Wegen naar macht: politieke participatie en toegang van het maatschappelijke middenveld op lokaal niveau, Amsterdam, 1999
LEVEQUE, K., Armoede is...? Schets van een eeuw lang antwoorden uit het sociaal-wetenschappelijke veld, Antwerpen en Apeldoorn, 2003.
LISTER, R., Poverty, Cambridge, 2004.
LUYKX, P. en SLOT, P. red., Cultuur en mentaliteit in de lange jaren vijftig, Hilversum, 1997.
LUYTEN, D. en VANTHEMSCHE, G., Het sociaal pact van 1944: oorsprong, betekenis en gevolgen, Brussel, 1995.
MAHIEU, M. en LUKOWIAK, A., De openbare centra voor maatschappelijk welzijn: de organiek wet van 8 juli 1976 en aanverwante wetgeving, Antwerpen en Apeldoorn, 1999.
MOMMEN, A., The Belgian Economy in the Twentieth Century, Londen, 1994.
NOLAN, B. en WHELAN, C. T., Resources, Deprivation, and Poverty, Oxford, 1996.
PLUVINAGE, G., Expo 58: tussen droom en werkelijkheid, Tielt, 2008.
RABIER, A., Leurder en mollenvanger: een geschiedenis van zeven generaties armoede, Antwerpen, 1988.
REYNEBEAU, M., Een geschiedenis van België, Tielt, 2004.
RIGHART, H., De eindeloze jaren zestig. Geschiedenis van een generatieconflict, Amsterdam, 1995.
SCHOLLIERS, P., Arm en rijk aan tafel: tweehonderd jaar eetcultuur in België, Berchem, 1993.
SENAEVE, P., De bestrijding van de armoede in België, Leuven, 1977.
SLACK, P., Poverty and Policy in Tudor and Stuart England, Longman, 1988.
TOLLEBEEK, J. en NYS, L., De stad op de berg: een geschiedenis van de Leuvense universiteit 1968-2005, Leuven, 2008.
VANDEBROEK, H., 'Gehuwd en werkloos? Opvattingen over vrouwenarbeid en vrouwenwerkloosheid in Belgische katholieke intellectuele kringen (1945-1960)', Belgisch Tijdschrift voor Nieuwste Geschiedenis, 35 (2003), 215-258.
VANDEBROEK, H., Het geslacht van de arbeid: Opvattingen over vrouwenarbeid in België in Belgische katholieke en intellectuele kringen (1945-1960), Leuven, 2002.
VANDEPUTTE, R., Sociale geschiedenis van België 1944-1985, Tielt, 1987.
VANDERPLASSCHEN, W. e.a., Orthopedagogische werkvelden in beweging: organisatie en tendensen, Antwerpen en Apeldoorn, 2006.
VANHAECKE, F. e.a., 1951-1991: een tijdsbeeld, Brussel, 1991.
VAN HERCK, K. en AVERMAETE, T. red., Wonen in welvaart: Woningbouw en wooncultuur in Vlaanderen, 1948-1973, Rotterdam, 2006.
VAN MOLLE, L., Huishoudens in Europa na 1800: convergenties en divergenties, Cursus, Katholieke Universiteit Leuven, onderzoekseenheid Geschiedenis, 2015.
VANTHEMSCHE, G., De beginjaren van de sociale zekerheid in België: 1944-1963, Brussel, 2014.
VANTHEMSCHE, G., 'Laboratoires d'idées et progrès social. Le cas de l'Association Belge pour le progrès social et ses prédécesseurs (1890-1960)', KURGAN-VAN HENTENRYK, G. red., Laboratoires et réseaux de diffusion des idées en Belgique (XIXe-XXe siècles), Brussel, 1994.
VAN ROBAEYS, B., DIERCKX, D. en VRANKEN, J., (G)een blad voor de mond. Spanningsvelden bij de participatie van armoedeverenigingen aan het armoedebeleid, Gent, 2005.
VERCAUTEREN, G., In naam van de sociale vooruitgang: de rol van de overheid in het sociaal overleg in België (1944-1981), Leuven, 2007.
VERSCHAEREN, J., Burgerlijke Godshuizen, Burelen van Weldadigheid, Commissies van Openbare Onderstand en Openbare Centra voor Maatschappelijk Welzijn: organisatie, bevoegdheden, archiefvorming, Brussel, 2001.
VOS, L. e.a., De Stoute Jaren: Studentenprotest in de jaren zestig, Tielt, 1988.
WILS, K., De omweg van de wetenschap: Het positivisme en de Belgische en Nederlandse intellectuele cultuur, 1845-1914, Amsterdam, 2005.
Digitale informatie
Belgian Chamber of Representatives - Proceedings of the plenary sessions, 2015 (www.plenum.be). Geraadpleegd op 7 december 2015.
DUSART, M., Biografie Edouard Froidure, 2016 (http://www.froidure.be/?page_id=181&lang=nl). Geraadpleegd op 22 februari 2016.
HEMMERIJCKX, R., Stortingslijst van het archief van Association Belge pour le Progrès Social, 1995 (ftp://digital.amsab.be/finding_aids/finding_aid_BE_AMSAB_099.pdf). Geraadpleegd op 25 februari 2016.
MELS, S., Een geschiedenis met de armsten, 2001 (http://www.ethesis.net/armsten/armsten_hfst_1.htm#2). Geraadpleegd op 20 februari 2016.
NEWELL, A., The Poor and the Poorest, Fifty Years On, 2014 (http://ftp.iza.org/dp7909.pdf). Geraadpleegd op 14 maart 2016.
SCHOKKAERT, L., De Nieuwe Maand, 2016 (http://www.odis.be/hercules/search2.php?searchMethod=simple&search=nieu…). Geraadpleegd op 21 maart 2016.
