In haar driejarige opleiding tot leerkracht lager onderwijs kwam ‘verlegenheid’ niet één keer aan bod. Uit eigen ervaring wist ze nochtans dat je daar niet zomaar overheen groeit, zoals velen denken. Emma De Ras (Odisee) ging zelf aan de slag en ontwikkelde 'Dapper': een schildpad die bang is om te praten in de klas, maar helemaal zichzelf kan zijn als hij thuis is.
2 september, de start van het nieuwe schooljaar. Een angstige kleuter verstopt zich achter mama’s groene rok. Bang om naar de nieuwe klas te gaan. Enkele meters verder staat een tienjarige jongen gespannen naast zijn vader. Hoewel zijn vrienden blij zijn om de nieuwe meester te ontmoeten, is het voor Bart helemaal anders. Bart heeft selectief mutisme, een extreme angst om te spreken.
Volgens de Vereniging Selectief Mutisme Vzw zou er in elke Vlaamse school gemiddeld één leerling zitten die aan selectief mutisme lijdt. Toch is er veel onwetendheid, en helaas ook ongeloof wat verlegenheid betreft.
'Een stil kind ziet men vaak als een braaf kind, niet als een kind met een probleem.'
Tijdens mijn opleiding viel het op hoe weinig aandacht er besteed wordt aan kinderen die niet durven spreken. Toen ik op zolder mijn heen-en-weerschriftje van de derde kleuterklas terugvond, kwam ik een dialoog tussen de juf en mijn moeder tegen. “Emma zegt niet veel in de klas” stond er, waarop mijn moeder antwoordde: “Ze groeit er wel overheen”.
We zijn ondertussen vijftien jaar verder en ik moet toegeven, kinderen groeien niet over hun verlegenheid heen. Dat weet ik uit eigen ervaring. Leerkracht worden was voor mij een manier om te bewijzen dat ik wel durfde te spreken. Ik ging de strijd aan met mezelf, in de hoop dat er iets zou veranderen.
'Waarom praat hij niet gewoon, zo moeilijk is dat toch niet?'
Spreekangst is een soort slechte gewoonte die het verlegen kind niet kan loslaten. Het is meer dan onzeker of beschaamd zijn. De angst om te spreken is zo groot dat dit invloed heeft op het functioneren van het kind. Het voelt alsof er een brok in zijn keel zit, waardoor het kind letterlijk geen woord uitgesproken krijgt. Dwingen om te spreken kan het tegenovergestelde effect hebben. De angst neemt toe, waardoor het nog meer zal dichtklappen.
'Het is een soort faalangst, maar dan om te spreken.'
Tijdens mijn onderzoek ging ik op zoek naar ervaringen van kinderen, tieners, ouders en hulpverleners die met extreme verlegenheid te maken kregen. Diezelfde avond kreeg ik meteen tientallen ingevulde vragenlijsten binnen.
Kinderen met spreekangst zijn bang om aangekeken te worden en om in het middelpunt van de belangstelling te staan. In een thuissituatie voelen de meeste kinderen zich veilig, daarom helpt het hen vaak als een ouder of vertrouwenspersoon aanwezig is.
Dapper is een superheld!
Deze zomer ging ik mee als ervaringsdeskundige op het allereerste zomerkamp voor kinderen en jongeren met selectief mutisme in België. Twaalf deelnemers tussen acht en negentien jaar gingen mee, elk met één ouder. We trokken vijf dagen naar het Luikse Anthisnes waar de kinderen voor het eerst de kans kregen om lotgenoten te ontmoeten.
De kinderen vonden inspiratie in de schildpad en lotgenoot Dapper, die ze vanaf dat moment Dappertje noemden. Dapper werd de mascotte van het kamp en we zagen de kinderen openbloeien. Dat gaf mij hoop. Er is verbetering mogelijk, maar we moeten er op tijd bij zijn.
Er bestaat geen kant-en-klare aanpak om verlegenheid ‘op te lossen’. De oorzaak van de spreekangst is bij ieder kind verschillend. Toch wil ik verlegen kinderen de hulp bieden die ik nooit gekregen heb.
Dapper in de klas
Praatangst leren begrijpen en herkennen zijn twee belangrijke stappen om op de juiste manier met verlegenheid om te gaan in de klas, aldus Emma De Ras. Ze ontwikkelde voor haar bachelorproef lesmateriaal gebaseerd op de schildpad 'Dapper', een fictieve lotgenoot die verlegen kinderen motiveert om ook een superheld te worden.
“Het resultaat is een koffer met allerlei lesmaterialen, een kinderboek met bijhorend doeboek en een bundel voor leerkrachten met de passende titel: Eerste hulp bij verlegenheid in de klas. Praatkaartjes met kant-en-klare zinnetjes, een help-blokje waarmee een kind om hulp kan vragen zonder zijn vinger op te steken: het zijn eenvoudige tools om verlegenheid samen aan te pakken, elk op zijn niveau.”
Promotor: mevr. Elfi Van Keymeulen
Lees de scriptie