De stuipen op het lijf

Hoe kwetsbaar wij mensen zijn voor infectieziektes, het is voor velen onder ons pas recent duidelijk geworden. Toch waren zulke ziektes doorheen de geschiedenis eerder regel dan uitzondering. Historica Phaedra Vanoppen (UGent) dook voor haar masterproef in de Maaseiker archieven en onderzocht hoe doodsoorzaken er verschoven in de tijd, aan de hand van unieke registers.

Maria Catharina werd geboren in 1882. Drie maanden later overleed ze aan de stuipen, amper een dag nadat ze ziek werd. Haar moeder was dienstmeid, een vader had ze niet.

Dit korte levensverhaal van Maria Catharina kunnen we vandaag reconstrueren aan de hand van het doodsoorzakenregister en overlijdensakten van de burgerlijke stand van Maaseik. En dat is, in tegenstelling tot wat je zou verwachten, vrij uniek.

Phaedra Vanoppen: “In België zijn deze doodsoorzakenregisters bijna niet meer te vinden, meestal werden ze vernietigd om privacyredenen. Hierdoor weten we weinig over de Belgische doodsoorzaken en de factoren die gezondheid en sterfte beïnvloedden, zoals leeftijd, sociale klasse en woonplaats. Wanneer deze registers wel aanwezig zijn, zoals in Maaseik, dan is dat een uitzonderlijke kans voor historisch onderzoek.”

In België zijn doodsoorzakenregisters bijna niet meer te vinden, meestal werden ze vernietigd om privacyredenen

Terug naar het korte leven van Maria Catherina, het dochtertje van een dienstmeid en een onbekende vader. Ze was lang niet de enige die zo jong het leven liet in het Maaseik van 1882. “In totaal overleden er dat jaar 26 kinderen vóór hun eerste verjaardag. Tijdens de late 19de eeuw in Maaseik kende de lage klasse, waartoe ook Maria Catherina behoorde, het hoogste aantal sterftes onder de leeftijd van een jaar. We zien dat dit meestal toe te schrijven was aan doodgeboorte. Werkende vrouwen hadden immers niet de luxe om rust te nemen aan het einde van hun zwangerschap en dit bracht gezondheidsrisico’s met zich mee, zowel voor de moeder als voor het kind.”

Toch waren het bij de volwassen inwoners van Maaseik net de hogere klassen die meer risico liepen om te sterven. “Een verklaring hiervoor is het plattelandskarakter van de stad, waardoor er minder overbevolking en luchtvervuiling was dan in grootsteden. Hierdoor waren de verschillen in woon- en werkomstandigheden tussen de sociale klassen minder groot en lagen de sterfterisico’s voor hoge en lage klasse minder ver uit elkaar.”

Transitie

Ook op grotere schaal kunnen we beter inzicht krijgen in de geschiedenis dankzij onderzoek naar doodsoorzakenregisters.

“Vandaag associëren we ziekte en dood vooral met oudere generaties. Dit was ooit anders: vroeger waren infectieziektes de meest voorkomende doodsoorzaken, en die waren vooral gevaarlijk voor de jongere generaties. Geleidelijk vond er dus een transitie plaats in het sterftepatroon, van infectieziektes naar chronische aandoeningen. Deze overgang vond in ons land plaats tussen de twee wereldoorlogen. In Maaseik gebeurde dit al vroeger, vermoedelijk door de betere leefomstandigheden en hygiënemaatregelen.”

“Verhalen als dat van de jonge Maria Catherina zijn vandaag eerder een ver-van-ons-bedshow geworden. Dat mensen vaak meerdere kinderen moesten afgeven aan infectieziektes, dat kunnen we ons vandaag niet meer voorstellen.”

Doodsoorzakenregister van Maaseik

Deze afbeeldingen tonen een deel van de linker- en rechterpagina van een Maaseiker doodsoorzakenregister uit 1883.

De desbetreffende overledene stierf na een ziektebed van twee maanden aan hydrothorax of vochtophoping in de longen, hiervoor was hij in behandeling bij een arts. We krijgen in het register volgende informatie van de overledene: de naam, het geslacht, de woonplaats, de leeftijd, burgerlijke staat, beroep, doodsoorzaak, duur van aandoening, eventuele behandeling, datum en uur van overlijden.
(bron: Stadsarchief Maaseik)

Het oude hospitaal van Maaseik

Dit hospitaal werd in 1871 opgericht als ziekenhuis waar armen terecht konden voor behandelingen. Dokters waren in de 19de eeuw niet aanwezig in elk dorp. Daarom trokken ook zieken uit omliggende dorpen naar Maaseik voor medische behandelingen. Het hospitaal bleef operationeel tot 1962, wanneer het nieuwe ziekenhuis werd ingericht.

(bron: Stadsarchief Maaseik, Documentatiecentrum Maaseik)

Promotor: prof. dr. Isabelle Devos

Lees de scriptie

---

Studeer je dit jaar af en verdient jouw bachelor- of masterproef ook meer aandacht? Doe mee aan de Vlaamse Scriptieprijs en maak kans op persaandacht en prijzen tot 2.500 euro!

Dit artikel verscheen in de zomereditie van de Vlaamse ScriptieKrant