Middeleeuwse gedachten lezen

Artikel

“Edel coninc fijn, hoe gerne soudic riddere sijn.” Zo vraagt de held uit Die Riddere metter Mouwen aan koning Artur om hem tot ridder te slaan. Maar wat denkt en drijft het hoofdpersonage nu echt wanneer hij de koning om zo’n gunst vraagt? 

Middeleeuwen

Dankzij een nieuwe verhaaltheorie, de fictional minds, is het vandaag mogelijk om in het hoofd van een verzonnen personage te kijken. Letterkundige Maren Lambrichts (KU Leuven) paste deze theorie toe op een dertiende-eeuwse roman. 

Personages spreken soms luidop over hun gevoelens, alsof ze midden in de actie een musicalnummer opvoeren

Die Riddere metter Mouwen is een Middelnederlandse Arturroman die het verhaal vertelt van Miraudijs, een weesjongen die ervan droomt om ridder van koning Artur te worden. Wanneer hij aankomt in het kasteel, stuurt de koningin hem als ridder op missie. Maar Miraudijs vertrekt niet voordat hij een witte strijdmouw krijgt van love interest Clarette.

Hierna ontspint zich een uitgebreid avontuur: de weesjongen belandt in een gevaarlijk woud en verslaat de grootste schurken, wint uiteindelijk de hand van zijn geliefde in een toernooi en vindt zelfs z’n beide ouders terug: iedereen leeft nog lang en gelukkig.

Fictional mind 

Terug naar de 21ste eeuw: in 2004 presenteert Alan Palmer zijn fictional minds-theorie. In literaire teksten kan de lezer volgens deze theorie binnenkijken in het bewustzijn van personages door ze nauwkeurig te observeren.

Dankzij fictional minds kan je de gedachten van literaire personages reconstrueren, ook al zijn ze meer dan zevenhonderd jaar oud

Palmer staaft zijn theorie aan de hand van moderne romans, maar vraagt zich af of je ze ook op teksten uit andere historische perioden kan toepassen. Maren Lambrichts nam de proef op de som voor de eerder vermelde Arturroman Die Riddere metter Mouwen.

“Om een fictional minds te 'lezen', volg je drie stappen.

Stap 1: probeer te achterhalen waarom een personage een handeling onderneemt. Uit zijn acties kan je vaak afleiden wat hij denkt.

Stap 2: net als mensen, kunnen personages in groep denken. Alles wat in stap één van toepassing was, kan je dus uitbreiden naar een hele groep.

Stap 3: een individu probeert altijd de beweegredenen van zijn medemens te achterhalen. Ook personages doen dat. Het is dus belangrijk om te weten wat de personages van elkaar denken en hoe ze elkaar inschatten.” 

Middeleeuwse musical

Bij middeleeuwse teksten moet je wel rekening houden met enkele eigenaardigheden, stelt Lambrichts. “Personages spreken soms luidop over hun gevoelens, alsof ze midden in de actie een musicalnummer opvoeren. Deze uitlatingen mag je als gedachten zien. De vele gebeden tot God in de tekst vertellen ons dan weer iets over de motivaties van personages: hiermee geven ze prijs hoe zij willen dat een gebeurtenis afloopt.”

Een held heeft ook zijn kleine kantjes

In haar thesis nam Lambrichts de fictional minds van vijf hoofdpersonages onder de loep en beoordeelde hun handelen. Zo beschrijft ze het gedrag en het karakter van Miraudijs aan de hand van drie evoluties die hij doormaakt. 

“Eerst moet de held zich ontwikkelen van enthousiaste jongeling tot hoofse ridder: Miraudijs weet hoe hij een wapen moet hanteren, maar komt soms te onstuimig uit de hoek. Wanneer hij zijn rivaal iets te vlijtig toetakelt tijdens een duel, moet hij inzien dat het veel nobeler is om zijn verslagen tegenstander eervol te behandelen.”

“Daarnaast moet de held ook leren omgaan met zijn oplaaiende liefde voor Clarette. Die liefde geeft hem mentale steun, maar maakt het hoofdpersonage ook onzeker, waardoor hij zijn geliefde niet altijd durft te benaderen en soms zelfs expliciet uit de weg gaat. Tot slot komt Miraudijs pas later in het verhaal te weten dat hij van adel is, waardoor hij worstelt met zijn verleden, want in de middeleeuwen bepaalde iemands afkomst ook zijn identiteit.”

“Een analyse van Miraudijs’ fictional mind toont aan dat helden ook maar mensen zijn: Miraudijs heeft talent en een torenhoge ambitie, maar moet leren omgaan met de liefde, zijn verleden en zijn eigen kleine kantjes. Wie Middelnederlandse ridderepiek als saai of gedateerd afschrijft, mag zijn oordeel dus aanpassen: de hoofdpersonages uit Die Riddere metter Mouwen hebben méér gemeen met onszelf dan je aanvankelijk zou denken.”

Promotor: prof. dr. Geert Claassens

Lees de scriptie

LEES MEER

 

Share this on: